Mo Mu Kona Ku Bela ni Tabo mwa Linyalo
Mo Mu Kona Ku Bela ni Tabo mwa Linyalo
“Butali ki muyahisi wa ndu, ngana ki mukondisi wa yona.”—LIPROV. 24:3.
1. Mulimu na bonisize cwañi butali bwa hae a mano bupa mutu wa pili?
NDAT’A luna ya butali wa kwa lihalimu wa ziba ze lu tokwa. Ka mutala, Mulimu na lemuhile kuli, kuli mulelo wa hae u petiwe, ne ku sa “lukeli kuli mutu a ine a nosi” mwa simu ya Edeni. Taba ye tuna ya mulelo wo ne li kuli batu ba ba nyalani ba pepe bana ilikuli ba “tale mwa lifasi.”—Gen. 1:28; 2:18.
2. Ki tukiso mañi ya na ezize Jehova kuli a tuse batu?
2 Jehova na bulezi kuli: “Ni ka mu ezeza mulikani ya swana ni yena.” Mulimu cwale a lobaza mutu wa pili buloko bo bu butuna, mi a zwisa likupo kwa mubili wa hae o petehile. Ka likupo leo a bupa musali. Jehova ha na tisize Eva, musali ya petehile yo ku Adama, munna a bulela kuli: “Cwale, yena yo, ki lisapo la masapo a ka, ki nama ya nama ya ka, u ka bizwa Musali, kakuli u zwisizwe ku Munna.” Kaniti, Eva ne li mulikan’a Adama. Bo Adama ni Eva ne ba ka ba ni tulemeno to tu shutana, nihaike ne ba petehile mi ne ba ezizwe ka siswaniso sa Mulimu. Kacwalo, Jehova na tomile linyalo la pili. Bo Adama ni Eva ne ba amuhezi ka mazoho a mabeli tukiso ya Jehova ya linyalo ye ne ka tisa kuli ba swalisane.—Gen. 1:27; 2:21-23.
3. Batu ba bañata ba nga cwañi mpo ya linyalo, mi seo si tahisa lipuzo mañi?
3 Ka bumai, kacenu mwa lifasi ku tezi moya wa buipanguli. Matata a’ tahiswa ki buipanguli bo ha zwi ku Mulimu. Batu ba bañata ba kenda linyalo le li tomilwe ki Mulimu, ba li nga kuli ki la kwakale mi li tisanga fela mifilifili ni likomano. Batu ba bañata ba ba nyalanga ni ku nyalwa ba kauhananga. Bana ha ba boniswangi lilato mi ha ku ba ni mifilifili mwa linyalo bashemi ba lwanelanga bana. Bashemi ba bañata ha ba bangi ba ba bunolo ilikuli mwa linyalo ku be ni kozo ni swalisano. (2 Tim. 3:3) Kacwalo, mwa linako ze t’ata ze, ki nto mañi ye kona ku tisa kuli mwa linyalo ku zwelepili ku ba ni tabo? Ku swalisana ni ku latelela ketelelo ya Jehova ku kona ku tusa cwañi kuli linyalo li si ke la shandauka? Lu kona ku itutañi kwa mitala ya batu ba mwa miteñi ye ba ba zwezipili ku ba ni tabo mwa manyalo a bona?
Ku Latelela Ketelelo ya Jehova
4. (a) Paulusi na file ketelelo mañi ka za linyalo? (b) Bakreste ba ba sepahala ba latelela cwañi ketelelo ya na file Paulusi?
4 Paulusi muapositola wa Sikreste na file limbelwa ketelelo ye zwa ku Mulimu ya kuli haiba ba iketela ku nyalwa, ba nyalwe, “fela ibe ku Mulena.” (1 Makor. 7:39) Taba ye ne si ye nca kwa Bakreste ba ne ba banga mwatas’a mulao wa Sijuda. Mulao wa Mulimu ne u laezi hande Maisilaele kuli ba ‘si ke ba nyala ni ku nyalisa’ bana ba bona kwa macaba a sihedeni a na ba potolohile. Jehova na ba taluselize kozi ye ne ka ba tahela ha ne ba si ke ba latelela mulao wa hae. Na ize: “Kakuli mwan’a hao wa mushimani u ka keluswa ki [be si Maisilaele], a ni tuhele kuli a y’o sebeleza milimu i sili; mi fo, buhali bwa [Muñ’a] Bupilo bu ka mi tukela, a mi felise kapili-pili.” (Deut. 7:3, 4) Jehova u bata kuli batanga ba hae ba mwa miteñi ye ba eze cwañi ha ba bata mutu wa ku nyalana ni yena? Niti kikuli mutang’a Mulimu u swanela ku keta mutu wa ku nyalana ni yena ya li “ku Mulena,” ili mulapeli ya ineezi ni ku kolobezwa. Ku latelela ketelelo ya Jehova ha lu keta wa ku nyalana ni yena kona nto ye nde.
5. Jehova ni Bakreste ba ba nyalani ba nga cwañi buitamo bwa linyalo?
5 Buitamo bwa mwa linyalo ki bwa butokwa hahulu ku Mulimu. Ha na ama kwa linyalo la pili, Jesu Mwan’a Mulimu, na bulezi kuli: “Mulimu s’a kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.” (Mat. 19:6) Walisamu u lu hupulisa kuli buitamo ki bwa butokwa hahulu, na ize: “U tiseze Mulimu sitabelo sa buitumelo, mi u life za buitamo bwa hao ku Muambakani-ya-Pahami.” (Samu 50:14) Nihaike kuli batu ha ba nyalana ba banga ba ba tabile hahulu, buitamo bo ba eza fa lizazi la sinawenga ki bwa butokwa hahulu mi bu tisanga buikalabelo.—Deut. 23:21.
6. Lu itutañi kwa mutala wa Jefita?
6 Mu nyakisise mutala wa Jefita, ya na bile muatuli wa Isilaele mwa lilimo za ma-1100 B.C.E. Na itamile ku Jehova kuli: “Ha u ka ni fa bana ba Amoni mwa mazoho a ka, nto ifi kamba ifi ye ka zwa mwa minyako ya ndu ya ka ku t’o ni katanyeza, ha ni kuta ka kozo ni se ni tuzi bana ba Amoni, nto yeo ikaba ya [Muñ’a] Bupilo, mi ni ka i ezisa sitabelo sa ku cisa.” Ha na tilo bona kuli ya na mu katanyeza ha kuta kwahae kwa Mizipa ne li mwan’a hae wa musizana wa libanda, kana Jefita na batile ku loba buitamo bwa hae? Batili. Na ize: “Ni itamile ku [Muñ’a] Bupilo, mi ni palelwa ku itamulula.” (Baat. 11:30, 31, 35) Jefita na petile buitamo bwa hae ku Jehova, nihaike kuli ku eza cwalo ne ku ka tisa kuli a si ke a ba ni mwana ya na ka zwisezapili lusika lwa hae. Nihaike kuli buitamo bwa Jefita bwa shutana ni buitamo bo bu ezwanga fa lizazi la sinawenga, mutala wa hae u tusa Bakreste ba ba nyalani ku peta buitamo bwa bona.
Ki Likamañi Ze Kondisa Linyalo?
7. Ki licinceho mañi ze ba swanela ku eza batu ba ba sa zo nyalana?
7 Batu ba bañata ba ba nyalani ba nahananga tabo ye ne ba banga ni yona ha ne ba batana. Ne ba tabile hahulu ku zibana ni mutu ye ne ba ka nyalana ni yena! Ha ne ba tandanga nako ye ñata hamoho ne ba konile ku zibana hande. Kono ibe kuli ne ba nyalani hamulaho wa ku ba mwa libato kamba ne ku si na libato, munna ni musali ne ba tokwa ku eza licinceho mwa bupilo bwa bona ha se ba nyalani. Munna yo muñwi u itumelela kuli: “Butata bo ne lu na ni bona kwa makalelo a linyalo la luna ne li bwa ku lemuha kuli ha lu sa li makwasha. Ka nakonyana mañi ni mañi na iseza hahulu pilu kwa balikani ba hae ni bahabo yena.” Munna yo muñwi ya sa nyezi ka lilimo ze 30, na lemuhile isali kwa makalelo fela a linyalo la hae kuli, kuli a eze lika ka swanelo na tokwa ku hupulanga kuli ‘ne se li ba babeli cwale.’ Pili a si ka ya kale kwa memilwe kamba ku itama ku eza nto ye ñwi, u buzanga musal’a hae, kihona a ka eza katulo ye ba tabela sibeli sa bona. Mwa muinelo o cwalo, ku ba ba ba bunolo kwa tusa luli.—Liprov. 13:10.
8, 9. (a) Ki kabakalañi ku ambolisananga hande ha ku li kwa butokwa? (b) Ba ba nyalani ba tokwa ku ba ni bunolo mwa litaba mañi, mi ki kabakalañi?
8 Fokuñwi linyalo li swalisanisanga hamoho batu ba babeli ba lisimuluho ze shutana. Haiba batu ba lisimuluho ze shutana ba nyalana, kuli ba kondise ba tokwa ku ambolisananga hande. Batu ba lisimuluho ze shutana ba ambolanga litaba ka ku shutana. Ku teelezanga mutu ye mu nyalani ni yena mwa ambolelanga ni bahabo yena ku ka mi tusa ku mu ziba hande. Fokuñwi se si kona ku mi tusa ku ziba ze mwa pilu ya mutu haki litaba za bulela kono mwa li bulelela. Mi mu kona ku ituta ze ñata ka mwa ezeza lika. (Liprov. 16:24; Makolo. 4:6) Mu tokwa ku ba ni kutwisiso [ngana] kuli mu be ba ba tabile.—Mu bale Liproverbia 24:3.
9 Ha ba keta za ku itabisa ka zona, batu ba bañata ba lemuhile kuli ki kwa butokwa ku ba ni bunolo. Pili mu si ka nyalana kale, mwendi mutu ye mu nyalani ni yena na lata hahulu lipapali ze ñwi kamba na ezanga lika ze ñwi za ku itabisa ka zona. Kana ne i si ke ya ba hande ku eza licinceho? (1 Tim. 4:8) Mwa kona ku eza licinceho kwa nako ye ne mu tandanga ni bahabo mina. Kaniti, batu ba ba nyalani ba tokwa ku banga ni nako ya ku eza misebezi ya kwa moya ni lika ze ñwi hamoho.—Mat. 6:33.
10. Ku ba ba ba bunolo ku ka tusa cwañi bashemi ni bana ba bona ba ba nyalani ku swalisana?
10 Munna ha nyala, u tokolomohanga bondat’ahe ni bomahe, mi ni musali ha nyalwa u ezanga cwalo. (Mu bale Genese 2:24.) Kono mutu niha nyala kamba ku nyalwa u sa swanela ku latelela taelo ya Mulimu ya ku kuteka bondat’ahe ni bomahe. Kacwalo, batu niha se ba nyalani, ba sa kona ku tandanga nako ni bashemi kamba makwenyan’a bona. Munna yo muñwi ya sa nyezi ka lilimo ze 25 u bulela kuli: “Fokuñwi ku banga t’ata ku eza mwa batela yo nyalani ni yena, ni mo ba batela bashemi, banyani, makwenyani ni balamu. Liñolo la Genese 2:24 li ni tusanga ku eza nto ye lukile ha ni ipumana mwa muinelo wo. Ki niti kuli mutu wa lukela ku babalela ba lubasi lwa habo, kono timana ye i ni bonisize kuli ni swanela pili ku babalela musal’a ka.” Kacwalo, bashemi ba Sikreste ba ba bunolo ba ka kuteka bana ba bona ba ba nyalani kakuli bana ba bona bao se li lubasi, mi wa munna ki yena ya zamaisa lika fa lapa.
11, 12. Ki kabakalañi tuto ya lubasi ni tapelo ha li li za butokwa mwa linyalo?
11 Ku banga ni tuto ya lubasi ya kamita ki kwa butokwa hahulu. Ze ezahezi mwa mabasi a mañata a Sikreste li bonisa kuli tuto ya lubasi ki ya butokwa. Ku kalisa tuto ya lubasi ni ku i zamaisanga kamita ku kona ku ba t’ata. Ndate yo muñwi u bulela kuli: “Kambe za kwamulaho za kutelwanga ni ku kona ku li cinca, ku zwa fela fo lu nyalanela ne lu ka lika ka t’ata ku banga i tuto ya lubasi kamita.” U ekeza kuli: “Na tabanga ha ni bona musal’a ka ha itebuha litaba ze tabisa ze lu itutanga mwa Bibele.”
12 Hape batu ba ba nyalani ba swanela ku lapelanga hamoho. (Maro. 12:12) Bo munna ni musali ha ba swalisana mwa ku lapela Jehova, silikani sa bona ni Mulimu si ka tiisa linyalo la bona. (Jak. 4:8) Munna yo muñwi wa Sikreste u bulela kuli: “Ku itumelelanga mafosisa kapili ni ku a bulela ha lu lapela hamoho ku bonisa kuli lu inyazize kabakala lifapano ze lu bile ni zona ku si na taba kuli ki ze nyinyani.”—Maef. 6:18.
Mu Be Ba Ba Bunolo mwa Linyalo
13. Ki kelezo mañi ya na file Paulusi ku ba ba nyalani?
13 Bakreste ba ba nyalani ba swanela ku ambuka likezo ze nyinyafaza tukiso ya linyalo, ili ze atile hahulu mwa lifasi le, le li tezi buhule. Paulusi na file kelezo fa taba ye, ha na ize: “Munna a fe musali se li swanelo; mi ni yena musali a eze cwalo ku munna. Mubili wa musali ha u yo mwa mata a hae, kono u mwa mata a munn’a hae; kamukwaocwalo, mubili wa munna ha u yo mwa mata a hae, kono u mwa mata a musal’a hae.” Cwale Paulusi a zwelapili ku fa taelo ye li: “Mu si ke mwa timana, konji ka tumelelano, ka nako ye ñwi.” Kabakalañi? ‘Kuli mu kone ku nga sibaka sa ku lapela; mi hape mu kutelane hamoho, kuli Satani a si ke a mi lika ka ku sa iswala kwa mina.’ (1 Makor. 7:3-5) Ha na bulela kuli ba lapelange, Paulusi na bonisa kuli tapelo ki ya butokwa hahulu kwa Bakreste. Kono hape na bonisa kuli Bakreste ba ba nyalani ba swanela ku iyakatwa bakubona mwa lika kaufela.
14. Likuka za mwa Mañolo li kona ku tusa cwañi ba ba nyalani kuli ba ambolisanange?
14 Bo munna ni musali ba swanela ku ambolisananga hande mi ba tokwa ku lemuha kuli ku sa eza cwalo ku kona ku tisa matata mwa linyalo. (Mu bale Mafilipi 2:3, 4; mu bapanye Mateu 7:12.) Mwa mabasi mo batu ba kena likeleke ze shutana ku bile ni lifapano. Kono niha ku ba ni lifapano, Mukreste kamita u swanela ku zwelapili ku ba ni muzamao o munde, sishemo, ni swalisano, ili ku lika ku tahisa kozo. (Mu bale 1 Pitrosi 3:1, 2.) Batu ba ba nyalani ha ba lata Jehova, ku latana, ni ku ba ba ba bunolo, ba ka kona ku ambolisananga hande.
15. Likute li kona ku tisa cwañi kuli ku be ni tabo mwa linyalo?
15 Hape, munna ya sishemo u swanela ku kuteka musal’a hae. Ka mutala, u ka utwisisa maikuto a musal’a hae nihaiba mwa lika ze nyinyani. Munna yo muñwi ya sa nyezi ka lilimo ze 47 u itumelela kuli: “Ni ka nako ye, ni sa lika ku utwisisa musal’a ka.” Basali ba Sikreste ba elezwa kuli ba kuteke hahulu banna ba bona. (Maef. 5:33) Basali ha ba nyaza-nyaza banna ba bona ni ku bulelanga za bufokoli bwa bona ku ba bañwi, ha ba bonisi likute. Liproverbia 14:1 i lu hupulisa kuli: “Musali ya butali u yaha ndu ya hae; kono wa sikuba wa i yahulula ka mazoho a hae.”
Mu Si Ke Mwa Fa Diabulosi Sibaka
16. Batu ba ba nyalani ba kona ku sebelisa cwañi Maefese 4:26, 27?
16 “Niha mu ka halifa mu si ke mwa eza sibi; mu si ke mwa likelelwa ki lizazi mu nze mu halifile, mi mu si ke mwa fa Diabulosi sibaka.” (Maef. 4:26, 27) Haiba lu latelela manzwi ao, lu ka kona ku tatulula ni ku ambuka matata a mwa linyalo. Kaizeli yo muñwi u li: “Ha ni hupuli nako ye lu kile lwa shelana ni bo munn’a ka lu sa ini hamoho kuli lu tatulule butata nihaike kuli fokuñwi ku eza cwalo ne ku lu ngelanga nako.” Ba sa nyalana fela, kaizeli yo ni bo munn’a hae ne ba ikatulezi kuli ne ba ka tatululanga matata a bona lizazi li si ka likela kale. U li: “Ku si na taba ni butata bo ne lu banga ni bona, ne lu ikatulezi kuli lu ka swalelananga ilikuli habusa lu si ke lwa hupula nihanyinyani za butata bo.” Kacwalo ne ba si ka “fa Diabulosi sibaka.”
17. Nihaikaba kuli bo munna ni musali ba bonahala ku sa swanelana, ba kona ku tusiwa kiñi?
17 Kono ku cwañi haiba mu ikutwa kuli mutu ye mu nyalani ni yena ha mi swaneli? Mwendi mu ikutwa kuli ha mu latani hahulu mwa linyalo la mina sina mo ba latanela ba bañwi. Kono ku hupula mo Mubupi a ngela tamo ya linyalo ku ka mi tusa. Ka ketelelo ya moya o kenile, Paulusi na elelize Bakreste kuli: “Linyalo li kutekiwe kwa batu kaufela, mi bulobalo bu tokwe masila; kakuli Mulimu u ka atula mahule ni ba ba buka.” (Maheb. 13:4) Mi mu hupule manzwi a li: “Muhala wa mabonda a malalu ha u pumehi kapili.” (Muek. 4:12) Haiba bo munna ni musali ba isa hahulu pilu kwa ku keniswa kwa libizo la Jehova, linyalo la bona li ka tiya mi ni silikani sa bona ni Mulimu si ka tiya. Ba swanela ku sebeza ka t’ata kuli ba kondise linyalo la bona, ka ku ziba kuli ha ba eza cwalo ba ka tabisa Jehova, yena Musimululi wa linyalo.—1 Pit. 3:11.
18. Mu swanela ku ikolwisañi ka za manyalo?
18 Kaniti, kwa konahala kuli Bakreste ba be ni tabo mwa linyalo. Kono ba tokwa ku ikataza ni ku bonisa tulemeno twa Sikreste, mi ka kañwi ka tona ki ka ku ba ba ba bunolo. Kacenu mwa liputeho za Lipaki za Jehova lifasi kaufela, ku na ni Bakreste ba bañata ba ba nyalani ba ba na ni tabo.
Mu Kona Ku Alaba Cwañi?
• Ki kabakalañi ha ku konahala ku ba ni tabo mwa linyalo?
• Ki likamañi ze kona ku tisa kuli linyalo li konde?
• Batu ba ba nyalani ba tokwa ku ba ni tulemeno to tu cwañi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 9]
Batu ba ba nyalani ba ambolisananga pili ba si ka ya kale ko ba memilwe kamba ku eza nto ye ñwi
[Siswaniso se si fa likepe 10]
Mu like ku tatulula lifapahano lizazi le li swana kuli “mu sike mwa fa Diabulosi sibaka”