Mu Hane Linto “Za Mbango”
Mu Hane Linto “Za Mbango”
“Ya isepisa za mbango h’a na ngana.”—LIPROV. 12:11.
1. Ki lifi ze ñwi za lika ze lu na ni za butokwa, mi lu kona cwañi ku itusisa zona hande?
KA KU ba Bakreste, kaufela luna lu na ni lika ze ñwi za butokwa. Lika zeo li kona ku kopanyeleza mibili ye ikanguzi, m’ata a mubili, butali bwa ku pepwa ni bona, kamba tutu. Bakeñisa kuli Jehova lwa mu lata, lu tabela ku itusisa lika zeo mwa sebelezo ya hae mi ka ku eza cwalo lu latelela kelezo ye zwa ku yena ye li: “Kuteka [Muñ’a] Bupilo ka tutu ya hao.”—Liprov. 3:9.
2. Ki ifi kelezo ya Bibele ka za linto za mbango, mi lu kona ku utwisisa cwañi kelezo yeo ka mo i ñolezwi luli?
2 Kono hape Bibele i bulela ka za linto za mbango mi i lu eleza ku sa sinya-sinya lika za luna za butokwa ka mulelo wa ku ndongwama linto za mbango zeo. Ka mutala, mu nyakisise manzwi a’ kwa Liproverbia 12:11: “Ya itimela simu ya hae u ka kula buhobe; kono ya isepisa za mbango h’a na ngana.” Ku bunolo ku utwisisa lishitanguti leo ka mo li ñolezwi luli. Haiba mutu a itusisa nako ya hae ni m’ata a hae kuli a babalele ba ndu ya hae, yena ni lubasi lwa hae b’a kona ku pila mwa buiketo. (1 Tim. 5:8) Kono haiba a itusisa nako ya hae ni m’ata a hae kwa ku ndongwama linto za mbango, fohe u bonisa kuli “h’a na ngana.” Ze kona ku ezahala ku mutu yo kikuli u ka ba mubotana.
3. Kelezo ya Bibele ka za linto za mbango i ama cwañi bulikani bwa luna ni Mulimu?
3 Kono lishitanguti leo li kona ku ama cwañi bulikani bwa luna ni Mulimu? Li bonisa kuli Mukreste ya sebeleza Jehova ka t’ata ni ka busepahali u ipumanela buiketo sakata. Mukreste yo u kona ku ba ni sepo ye tiile ya kuli Mulimu u ka mu fuyola mwa nako ya cwale ni kwapili. (Mat. 6:33; 1 Tim. 4:10) Kono Mukreste ya lyanganiswa ki linto za mbango u mwa kozi ya ku sinyehelwa ki bulikani bwa hae ni Jehova ni ku felelwa ki sepo ya bupilo bo bu sa feli. Lu kona ku pima cwañi kozi yeo? Kuli lu pime kozi yeo, lu lukela ku lemuha linto za “mbango” mwa bupilo bwa luna ni ku ikatulela mwa pilu ya luna kuli lu ka li hana.—Mu bale Tite 2:11, 12.
4. Linto za mbango ki linto ze cwañi hañata?
4 Kono cwale linto za mbango ki linto ze cwañi? Hañata li kona ku ba nto ifi kamba ifi y’e lu palelwisa ku sebeleza Jehova ka pilu ya luna kaufela. Ka mutala, li kona ku kopanyeleza mifuta ye fitana-fitana ya ku itabisa ka yona. Ki niti ku itabisa ki kwa butokwa. Kono haiba lu sinyeza hahulu nako kwa ku itabisa ku fita ku eza misebezi ya kwa moya, fohe ku itabisa k’o se li kwa mbango, mi ku kona ku lu fokolisa hahulu kwa moya. (Muek. 2:24; 4:6) Kuli Mukreste a pime kozi yeo, u swanela ku tokomela mwa itusiseza nako ya hae ya butokwa. (Mu bale Makolose 4:5.) Kono ku na ni linto ze ñwi za mbango z’e lubeta ze fita ku itabisa. Ze ñwi za linto zeo ki milimu ya buhata.
Mu Hane Milimu ya Mbango
5. Linzwi la “mbango” hañata li itusisizwe kwa ku talusañi mwa Siheberu sa makalelo?
5 Mwa Siheberu sa makalelo, linzwi la “mbango” hañata ne li itusiswa kwa ku talusa milimu ya buhata. Ka mutala, Jehova na bulelezi Isilaele kuli: “Mu si ke mwa ikezeza maswaniso [milimu ya mbango, NW], mu si ke mwa itomela siswaniso se si betilwe, kamba licwe le li betilwe; hape mu si ke mwa itomela siswaniso sa licwe mwa naha ya mina, ku si kubamela.” (Liv. 26:1) Mulena Davida na ñozi kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki yo muhulu, mi u lukela ku lumbiwa hahulu; wa sabisa ku fita milimu kaufela. Kakuli milimu kaufela ye mwa macaba ki maswaniso fela [milimu ya mbango, NW]; kono [Muñ’a] Bupilo ki yena ya ezize mahalimu.”—1 Makol. 16:25, 26.
6. Ki kabakalañi milimu ya buhata ha i li ya mbango?
6 Sina mwa na taluselize Davida, ku na ni lika ze ñata ze lu iponela ze bonisa butuna bwa Jehova. (Samu 139:14; 148:1-10) Maisilaele kaniti ne ba na ni tohonolo ya ku iswala bulikani ni Jehova! Kono kabakala butoto bwa bona ba mu fulalela mi ba kubamela maswaniso ni macwe a betilwe! Ka nako ya ñalelwa, milimu ya buhata ya bona yeo ne i bonahalile ku ba ya mbango luli kakuli ne i sa koni ku lamulela balapeli ba yona kamba mane ku itamulela ili yona.—Baat. 10:14, 15; Isa. 46:5-7.
7, 8. “Bufumu” bu kona ku ba cwañi mulimu?
7 Mwa linaha ze ñata kacenu, batu ba sa kubamela maswaniso a betilwe ki batu, mi milimu yeo ha i na tuso sina mo ne i inezi kwakale. (1 Joa. 5:21) Kono ku na ni lika ze ñwi ze i talusa Bibele kuli ki milimu kwand’a maswaniso a betilwe. Ka mutala, mu nyakisise manzwi a na bulezi Jesu, a’ li: “Ha ku na mutu ya kona ku sebeleza malena a mabeli; kakuli u ka toya yo muñwi, a late yo muñwi; kamba u ka kumalela yo muñwi, a shwaule yo muñwi. Ha ku konahali kuli mu sebeleze ni Mulimu, ni Mamona, (kikuli Bufumu).”—Mat. 6:24.
8 “Bufumu” bu kona ku ba cwañi mulimu? Sina ka mutala, mu nahane ka za licwe le li mwa simu ya Isilaele wa ikale. Licwe le li cwalo ne li kona ku itusiswa ha ku yahiwa ndu kamba limota. Kono ha ne li ka tomiwa sina “siswaniso sa licwe mwa naha,” licwe leo ne li ka fetuha ku ba sitataliso kwa batu ba Jehova. (Liv. 26:1) Ka nzila ye swana, masheleñi ki a butokwa mi a kona ku itusiswa hande. Lwa a tokwa kuli lu ipilise, mi lu kona ku itusisa ona hande mwa sebelezo ya Jehova. (Muek. 7:12; Luka 16:9) Kono haiba lu ndongwama masheleñi ku fita ku peta sebelezo ya luna sina Bakreste, fohe masheleñi a ka ba sina mulimu ku luna. (Mu bale 1 Timotea 6:9, 10.) Mwa lifasi le, batu ba bañata ba tukufalezwi hahulu ku bata bufumu mi kacwalo lu lukela ku tokomela hahulu kuli lu si ke lwa nga masheleñi ku ba nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwa luna.—1 Tim. 6:17-19.
9, 10. (a) Mukreste u swanela ku nga cwañi tuto? (b) Ki ifi kozi ye iputezi mwa tuto ye pahami?
9 Nto ye ñwi ye na ni tuso ye kona ku fetuha nto ya mbango ki tuto ya lifasi. Lu bata kuli bana ba luna ba itute hande ilikuli ite ba kone ku ipilisa. Mi sa butokwa ni ku fita kikuli Mukreste ya itutile hande u kona ku bala Bibele ka kutwisiso, ku alakanya butata bwa li ku bona ni ku bu tatulula hande, ni ku luta ba bañwi litaba za niti ze mwa Bibele ka nzila ye utwahala ni ye kolwisa. Ku fumana tuto ye nde ku nga nako, mi ku eza cwalo haki ku sinya nako.
10 Kono ku cwañi ka za tuto ye pahami ye fiwa kwa likoleji kamba liyunivesiti? Ba bañata ba nga kuli mutu u tokwa ku ituta tuto ye pahami kuli a kondise mwa bupilo. Kono batu ba bañata ba ba tundamenanga tuto ye cwalo ba fitanga fa ku taza minahano ya bona ka butali bwa lifasi bo bu sinya. Tuto ye cwalo i tahisa kuli mutu a sinye nako ya bunca bwa hae ya kona ku itusisa hande mwa sebelezo ya Jehova. (Muek. 12:1) Mi mwendi kona libaka ha ku na ni batu ba banyinyani ba ba lumela ku Mulimu mwa linaha mo ku na ni batu ba bañata ba ba itutile tuto ye pahami. Kono Bakreste bona ba sepile Jehova isiñi tuto ye pahami ya lifasi le.—Liprov. 3:5.
Mu Si Tuheleli Litakazo za Nama ku Fetuha Mulimu ku Mina
11, 12. Ki kabakalañi Paulusi ha na bulezi ka za ba bañwi kuli: “Mulimu wa bona ki mba”?
11 Mwa liñolo la na ñolezi Mafilipi, muapositola Paulusi u bonisa nto ye ñwi ye kona ku ba mulimu. U bulela ka za ba bañwi ba ne ba banga balapeli sina yena mi u li: ‘Kakuli ku na ni ba bañwi be ni mi bulelezi za bona hañata, mi ni cwale ni sa ba bulela ka ku lila miyoko, ni li, ki lila za sifapano sa Kreste; ku fela kwa bona ikaba ku sinyeha; mulimu wa bona ki mba, mi . . . ba hupula za lifasi fela.’ (Mafil. 3:18, 19) Mba ya mutu i kona ku ba cwañi mulimu?
12 Ku bonahala kuli lindambo za Paulusi zeo ne li nga litakazo za nama ku ba za butokwa hahulu ku fita ku swalisana hamoho ni Paulusi mwa ku sebeleza Jehova. Mi ku bonahala kuli ba bañwi ku bona ne ba ca hahulu ni ku nwa maswe. (Liprov. 23:20, 21; mu bapanye Deuteronoma 21:18-21.) Mi mwendi ba bañwi bona ne ba iketezi ku itusisa kolo kaufela ye ne ba fumana mwa miteñi yeo kuli ba fume mi kabakaleo ba palelwa ku sebeleza hande Jehova. Haike luna lu si ke lwa tuhelela takazo ya ku pila bupilo bo bu twi ki bo bunde kuli i lu palelwise ku sebeleza Jehova ka pilu ya luna kaufela.—Makolo. 3:23, 24.
13. (a) Litakazo kiñi, mi Paulusi na li talusize cwañi? (b) Lu kona ku ambuka cwañi litakazo?
13 Paulusi hape na bulezi mufuta o muñwi wa bulapeli bwa buhata. Na ñozi kuli: “Mu bulaye lilama za mina ze mwa lifasi, kikuli buhule ni ze masila, ni maikuto a maswe, ni litakazo ze maswe, ni takazo ya [lika za batu, NW] ili nto ye swana sina sebelezo ya milimu.” (Makolo. 3:5) Mutu wa litakazo ki mutu ya lakaza hahulu lika za si na. U kona ku lakaza lika za nama. Mi mane u kona ku lakaza ni buhule. (Ex. 20:17) Taba yeo ya kakamalisa kakuli i bonisa kuli ku ba ni litakazo ze cwalo ku swana ni ku sebeleza kamba ku lapela mulimu wa buhata. Jesu na talusize hande butokwa bwa ku iswala ka mo lu konela kaufela kwa litakazo ze maswe ze cwalo.—Mu bale Mareka 9:47; 1 Joa. 2:16.
Mu Tokomele Manzwi A Mbango
14, 15. (a) Ki ifi nto ya “mabubo” fela kamba mbango ye ne sitatalisize ba bañata mwa miteñi ya Jeremia? (b) Ki kabakalañi manzwi a Mushe ha na li a butokwa?
14 Linto za mbango li kona ku kopanyeleza ni manzwi. Ka mutala, Jehova na bulelezi Jeremia kuli: ‘Bapolofita ba polofita buhata ka Libizo la ka. Kanti ha ni si ka ba luma, nihaiba ku ba laela, kamba ku bulela ni bona; ba mi polofitela lipono za buhata, ni bulauli, ni mabubo, ni bupumi bwa mwa lipilu za bona.’ (Jer. 14:14) Bapolofita ba buhata bao ne ba bulela kuli ba polofita ka libizo la Jehova, kono ne ba zwiseza fela pili milelo ya bona, ili butali bwa bona ka sibili. Kabakaleo manzwi a bona ne li “mabubo” fela kamba manzwi a mbango. Ne li manzwi a si na tuso mi na kona ku tahisa kozi kwa batu ba Mulimu. Batu ba bañata ba ne ba latelezi manzwi a mbango ao ne ba bulailwe ka sipundumukela ki Mababilona ka 607 B.C.E.
15 Kono Mushe na bulelezi Maisilaele kuli: “Mu ise lipilu za mina kwa litaba kamukana ze ni mi pakezi kacenu . . . Kakuli haki manzwi a mbango e mu beezwi, kono ki a bupilo bwa mina; mi ha mu ya ka ona mu ka ekeza kwa mazazi a mina, mwa naha ye mu y’o luwa ka ku sila Jordani.” (Deut. 32:46, 47) Kaniti manzwi a Mushe na zwa ku Mulimu. Kacwalo, manzwi ao na li a butokwa luli kwa Maisilaele kuli ba pile mwa buiketo. Ba ne ba a mamezi ne ba ikozi bupilo bo bunde ka nako ye telele. Haike ni luna lu ambuke manzwi a mbango nako kaufela ni ku kumalela manzwi a butokwa a niti.
16. Lu swanela ku nga cwañi lipulelo za ba sayansi ze lwanisa Linzwi la Mulimu?
16 Kana kacenu ku na ni ba ba bulela lika za mbango? Eni ba teñi. Ka mutala, ba sayansi ba bañwi ba li tuto ya ku ipilaula kwa ze pila ni lika ze ba sweli ku patulula ba sayansi li bonisa kuli batu ha ba sa tokwa ku lumela ku Mulimu, ni kuli lika kaufela li ikezahalela fela ka ili zona. Kana lwa swanela ku isa pilu kwa manzwi ao a buikuhumusi? Batili ha lu swaneli ku eza cwalo ni hanyinyani! Butali bwa batu bwa shutana ni butali bwa Mulimu. (1 Makor. 2:6, 7) Mi lu ziba kuli nako kaufela lituto za batu ha li lwanisa manzwi a bulezwi ki Mulimu, zona lituto za batu zeo kona ze fosahezi. (Mu bale Maroma 3:4.) Nihaike kuli ba sayansi ba tahisize zwelopili mwa lika ze ñwi, ze i bulela Bibele ka za butali bwa butu li sa li za niti, kuli: “Butali bwa lifasi le, ki butanya mwa meto a Mulimu.” Butali bwa butu ki mbango fela ha bu bapiswa ni butali bo butuna-tuna bwa Mulimu.—1 Makor. 3:18-20.
17. Lu swanela ku nga cwañi manzwi e ba bulela baluti ba Krestendomu ni bakwenuheli?
17 Batu ba bañwi ba ba bulela manzwi a mbango ki baluti ba bulapeli bwa Krestendomu. Baluti bao ba li ba bulela ka libizo la Mulimu, kono buñata bwa lipulelo za bona ha li si ka toma fa Bibele, mi ze ba bulela ha li na tuso. Bakwenuheli ni bona ba bulelanga manzwi a mbango, ili ku ipapata kuli ba butali ku fita “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ya ketilwe. (Mat. 24:45-47) Hailif’o ze ba bulelanga ki za butali bwa bona ka sibili, mi manzwi a bona ki a mbango; a sitatalisa batu kaufela ba ba ba teeleza. (Luka 17:1, 2) Lu kona ku pima cwañi ku keluswa ki manzwi a bona?
Mwa ku Hanela Manzwi a Mbango
18. Lu kona ku sebelisa kelezo ye kwa 1 Joani 4:1 ka linzila lifi?
18 Muapositola wa musupali Joani na file kelezo ye nde ka za taba ye. (Mu bale 1 Joani 4:1.) Ku likana ni kelezo ya Joani, lu susuezanga bo lu katananga mwa bukombwa kuli ba tatube buniti bwa ze ba lutilwe ka ku li bapanya ni ze i bulela Bibele. Seo ki sikuka se sinde ni ku luna. Haiba lu utwa lipulelo ze lwanisa niti kamba ze sinya libizo la puteho, maeluda, kamba muzwale kamba kaizeli ufi kamba ufi, lu si ke lwa lumela manzwi ao kapili. Kono lu ipuze kuli: “Kana mutu yo ya hasanya litaba ze u eza cwalo ka ku lumelelana ni ze i bulela Bibele? Kana litamilikezo ze, za tusa kwa ku zwisezapili mulelo wa Jehova? Kana li zwisezapili kozo ya puteho?” Pulelo ifi kamba ifi ye nyaziseza mizwale ni likaizeli ba luna ili ye sa yahisi ki nto ye si na tuso.—2 Makor. 13:10, 11.
19. Maeluda ba swanela ku ezañi kuli manzwi a bona a si ke a ba a mbango?
19 Maeluda ni bona ba ituta tuto ye tuna ka za taba ye ya manzwi a mbango. Ha ba tokwa ku fa kelezo, ha ba swaneli ku libala bufokoli bwa bona mi ha ba swaneli ku hanelela ku fa kelezo ka ku ya ka zibo ya bona fela. Kono ba swanela ku itusisa Bibele nako kaufela. Paulusi na bonisize sikuka se sinde ha na ize: “Mu itute ka luna ku sa nga batu butuna ku fita se si ñozwi.” (1 Makor. 4:6) Maeluda ha ba ikezezi lika kono ba swanela ku latelela ze ñozwi mwa Bibele. Mi hape ba swanela ku latelela ni likelezo ze tomile fa Bibele ze fumaneha mwa libuka za mutanga ya sepahala ya na ni kutwisiso.
20. Lu tusiwa cwañi ku hana linto za mbango?
20 Linto za mbango li maswe hahulu—ibe “milimu,” manzwi, kamba nto ifi kamba ifi. Kabakaleo, lu swanela ku lapela ku Jehova kamita kuli a lu tuse ku lemuha linto kaufela za mbango zeo, ni ku talimela ku yena kuli a lu tuse ku li hana. Ka ku eza cwalo, ni luna lu ka kona ku bulela sina mwa na bulelezi wa lisamu kuli: “U biule meto a ka ku ze si na tuso, u ni tiise mwa nzila ya hao.” (Samu 119:37) Mwa taba ye tatama, lu ka zwelapili ku nyakisisa mo lu kona ku tusezwa ha lu latelela linzila za Jehova.
Kana Mwa Kona ku Talusa?
• Hañata ki lifi linto za mbango ze lu swanela ku hana?
• Ki nto mañi ye lu kona ku eza kuli masheleñi a si ke a ba sina mulimu ku luna?
• Litakazo za nama li kona ku swana cwañi ni sebelezo ya milimu?
• Lu kona ku hana cwañi manzwi a mbango?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 3]
Maisilaele ne ba susuelizwe kuli ba ‘itimele simu ya bona,’ isike ku isepisa za mbango
[Siswaniso se si fa likepe 5]
Mu si tuheleli takazo ya ku fuma ku mi paleliswa ku sebeleza Jehova ka pilu ya mina kaufela
[Siswaniso se si fa likepe 6]
Manzwi a maeluda a kona ku ba a butokwa hahulu