Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Joani
Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila
Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Joani
JOANI—“mulutiwa ya [na] latwa ki Jesu”—ki yena wa mafelelezo ku ñola likande la bupilo ni bukombwa bwa Kreste. (Joa. 21:20) Evangeli ya Joani ne i ñozwi ibata iba ka 98 C.E., mi buñata bwa litaba ze ku yona ki litaba ze si ka ñolwa mwa libuka ze ñwi ze talu za Evangeli.
Ku na ni mulelo wa na ñolezi buka ye muapositola Joani. Na bulezi cwana ka za litaba za na ñozi: “Zona ze, li ñozwi kuli mu lumele kuli Jesu ki yena Kreste, Mwan’a Mulimu; ni kuli ka ku lumela, mu be ni bupilo ka Libizo la hae.” (Joa. 20:31) Litaba za Evangeli ya Joani kaniti ki za butokwa hahulu ku luna.—Maheb. 4:12.
“KI YO NGUNYAN’A MULIMU”
Joani Mukolobezi ha bona Jesu, u atumulusa mulomo ni ku zibahaza ka buikolwiso kuli: “Ki yo Ngunyan’a Mulimu ya zwisa sibi sa lifasi!” (Joa. 1:29) Jesu ha nz’a pota mwa minzi ya Samaria, Galilea, Judea, ni kwa upa wa Jordani—a nz’a kutaza, ku luta, ni ku eza limakazo—‘ba bañata ba taha ku yena mi ba lumela ku yena.’—Joa. 10:41, 42.
Ye ñwi ya limakazo ze ipitezi za eza Jesu ki ya ku zusa Lazaro. Ba bañata ba lumela ku Jesu ha ba bona mutu ya na shwile ka mazazi a mane u kutela kwa bupilo. Kono baprisita ba bahulu ni Bafalisi ba shongana kuli ba bulaye Jesu. Kabakaleo Jesu u sabela “mwa naha ye bapani ni lihalaupa, mwa munzi wa Efraimi.”—Joa. 11:53, 54.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
1:35, 40—Kwand’a Andreasi, ki mañi mulutiwa yo muñwi ya yemi ni Joani Mukolobezi? Mukandeki wa Evangeli ya Joani nako kaufela u biza Joani Mukolobezi kuli “Joani” mi ha ipuleli fa libizo yena muñi mwa buka kaufel’a yona. Kacwalo mulutiwa yo ya si ka bulelwa fa libizo u lukela ku ba Joani yena muñoli wa buka ye ya Evangeli.
2:20—Ki ifi tempele ye ne yahilwe “myaha ye 46”? Majuda ne ba talusa tempele ya Zerubabele ye ne yahilwe sinca ki Mulena Heroda wa Judea. Ka ku ya ka caziba yo muñwi wa litaba za ikale ya bizwa Josephus, musebezi wa ku yaha sinca tempele yeo ne u kalile ka mwaha wa bu-18 wa puso ya Heroda, ili ka 17 kamba 18 B.C.E. Sibaka se si kenile sa tempele yeo ni likalulo ze ñwi ze tuna za yona ne li yahilwe mwa myaha ye 8. Kono miyaho ye miñwi ya kwa tempele ne i zwezipili ku yahiwa ku isa ka Paseka ya 30 C.E. ni hasamulaho, fo ba bulelela Majuda kuli tempele yeo i yahilwe myaha ye 46.
5:14—Kana ku kula ku tiswa ki ku eza sibi? Ku kula ha ku tiswangi ki ku eza sibi kamita. Munna ya na folisizwe ki Jesu na kulile myaha ye 38 kabakala sibi sa sihozo. (Joa. 5:1-9) Za na talusa Jesu kikuli bakeñisa kuli munna yo na sa shemubilwe, na lukela ku latelela nzila ye isa kwa puluso ni ku sa eza sibi ka mabomu, hakusicwalo na ka ezahalelwa ki nto ye maswe ku fita ku kula fela. Kakuli munna yo ha na ka eza sibi se si sa swalelwi, na ka shwa ni ku sa zusiwa hape.—Mat. 12:31, 32; Luka 12:10; Maheb. 10:26, 27.
5:24, 25—Ki bomañi ba ba ‘zwa mwa lifu ni ku kena mwa bupilo’? Jesu u talusa batu ba ne ba shwile kwa moya kono ne ba lumezi ku yena hamulaho wa ku utwa manzwi a hae mi ba lisela ku eza ze maswe. Ba ‘zwa mwa lifu ni ku kena mwa bupilo’ kakuli ba yangwezwi kwa sikuto sa lifu ni ku amuhela sepo ya bupilo bo bu sa feli kabakala tumelo ya bona ku Mulimu.—1 Pit. 4:3-6.
5:26; 6:53—Pulelo ya kuli ‘mutu u na ni bupilo ku yena’ i talusañi? Ku Jesu Kreste, pulelo yeo i talusa lika ze peli za filwe ki Mulimu—m’ata a ku kutiseza batu ku Jehova ni m’ata a ku fa batu bupilo ka ku zusa ba ba shwile. Kwa balateleli ba Jesu, ‘ku ba ni bupilo’ ku talusa ku ba ni bupilo bo bu sa feli. Bakreste ba ba tozizwe ba fumana bupilo bo ha ba zusezwa kwa bupilo bwa kwa lihalimu. Haili Bakreste ba ba sepahala ba ba na ni sepo ya ku pila fa lifasi bona ba ka fumana bupilo bo hamulaho wa ku pasa tiko ya mafelelezo ye ka taha hamulaho fela wa puso ya Kreste ya lilimo ze sikiti.—1 Makor. 15:52, 53; Sin. 20:5, 7-10.
6:64—Kana Jesu na ziba, ka nako ya na keta Judasi Isikariota, kuli Judasi na ka mu beteka kwapili? Ha ku bonahali cwalo. Kono ka nako ye ñwi mwa silimo sa 32 C.E., Jesu na bulelezi baapositola ba hae kuli: “Yo muñwi ku mina ki mudimona.” Ku bonahala kuli Jesu ka nako yeo cwale na lemuhile “makalelo” a nzila ye maswe mwa pilu ya Judasi Isikariota.—Joa. 6:66-71.
Ze Lu Ituta:
2:4. Jesu na lemusa Maria kuli yena ka ku ba Mwan’a Mulimu ya tozizwe ni ku kolobezwa, u lukela ku zamaiswa ki Ndat’ahe wa kwa lihalimu. Nihaike Jesu kihona ha na sa zo kala-kala bukombwa bwa hae, na ziba fo ne i zamaela nako ya ku eza musebezi wa na filwe, ku kopanyeleza cwalo ni nako ya lifu la hae la ku ifana sina sitabelo. Na sa koni ku lumeleza nihaiba mwanahabo yena wa fakaufi ya cwale ka Maria kuli a filikanye musebezi wa hae wa ku eza tato ya Mulimu. Ni luna lu swanela ku tukufalelwa ku sebeleza Jehova Mulimu cwalo.
3:1-9. Ku na ni lituto ze peli ze lu ituta kwa mutala wa Nekudema, mueteleli wa Majuda. Ya pili ki ya kuli Nekudema ha na lumezi Jesu mwan’a mubeti wa mubotana sina muluti ya lumilwe ki Mulimu, na bonisize kuli u na ni buikokobezo ni kutwisiso ni kuli na lemuha kuli u tokwa ku sutelela ku Mulimu. Bakreste ba niti kacenu ni bona ba tokwa ku ba ni buikokobezo. Tuto ya bubeli ki ya kuli Nekudema na palezwi ku ba mulutiwa Jesu ha na sa li fa lifasi. Mwendi ne li kabakala ku saba batu, kamba kabakala ku saba ku amuhiwa situlo sa hae mwa kuta ye tuna ya Sanhedrini, kamba kabakala lilato la hae la bufumu. Tuto ya butokwa ye lu ituta kwa taba yeo ki ya kuli: Ha lu swaneli ku tuhelela lika ze cwalo ku lu palelwisa ku lwala kota ya luna ya linyando ni ku latelela Jesu.—Luka 9:23.
4:23, 24. Nzila ye lu lapela Mulimu ka yona i lukela ku lumelelana ni niti ye patuluzwi mwa Bibele ni ku etelelwa ki moya o kenile kuli Mulimu a i amuhele.
6:27. Ku sebeleza sico “se si ina, se si isa kwa bupilo bo bu sa feli” ku talusa ku eza buikatazo bwa ku bata Mulimu. Lu fumana mbuyoti ha lu eza cwalo.—Mat. 5:3.
6:44. Jehova u tokomela mañi ni mañi wa luna. U hohela yo muñwi ni yo muñwi wa luna ku Mwan’a hae ka musebezi wa ku kutaza ni ka ku lu tusa ku utwisisa ni ku latelela Bibele ka tuso ya moya wa hae o kenile.
11:33-36. Ku bonisa patalaza maswabi e lu utwa mwa pilu haki sisupo sa kuli lwa fokola.
MU TUNDAMENE KU LATELELA JESU
Paseka ya silimo sa 33 C.E. ha i sutelezi, Jesu u kutela kwa Betania. Ka la Nisani 9, u kena mwa Jerusalema a pahami mwan’a mbongolo. Ka la Nisani 10, Jesu u kutela kwa tempele. Tapelo ya hae ya kuli libizo la Ndat’ahe li lumbwe i alabiwa ka linzwi le li zwa kwa lihalimu le li li: “Ni se ni li lumbile, mi ni ka li lumba hape.”—Joa. 12:28.
Ha ba nze ba ca Paseka, Jesu u fa balateleli ba hae likelezo za malaezo ni ku ba lapelela. Hamulaho wa ku tamiwa, ku nyandiswa, ni ku kokotelwa, Jesu wa zuswa kwa bafu.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
14:2—Jesu na ka yo lukiseza cwañi balutiwa ba hae ba ba sepahala sibaka kwa lihalimu? Ku lukisa sibaka ne ku tokwa kuli Jesu a tiise bulikani bo bunca ka ku tahisa ku Mulimu tifo ya bupilo bwa hae bo bu petehile bwa fa lifasi. Ku lukisa sibaka ko hape ne ku ka kopanyeleza ni ku beiwa kwa Kreste fa bulena, mi hasamulaho wa fo, zuho ya balateleli ba hae ba ba tozizwe ne i ka kalisa.—1 Mates. 4:14-17; Maheb. 9:12, 24-28; 1 Pit. 1:19; Sin. 11:15.
19:11—Kana Jesu na talusa Judasi Isikariota ha na bulelela Pilato za bumai bwa mutu ya na mu beile mwa mazoho a hae? Ku bonahala kuli Jesu na talusa batu kaufela ba ne ba swalisani hamoho ku peta mulelo o maswe wa ku mu bulaya isiñi Judasi a nosi kamba mutu yo muñwi fela. Bao ki batu ba ba cwale ka Judasi, “baprisita ba bahulu ni Kuta kaufela,” mane ni “buñata” bo ne bu susuelizwe ku kupa kuli ku lukululwe “Barabasi.”—Mat. 26:59-65; 27:1, 2, 20-22.
20:17—Ki kabakalañi Jesu ha na bulelezi Maria Magdalena kuli a si ke a mu swala? Linzwi la Sigerike le ne li itusisizwe mwa timana ye, le li tolokiwanga hañata kuli “ku swala,” li talusa ni “ku humalela, ku swalelela, ku manja, kamba ku lambela.” Taluso ya linzwi leo i paka kuli Jesu na sa hani fela kuli Maria Magdalena a si ke a mu swala, kakuli nakonyana fela hamulaho wa fo, na lumelelize basali ba bañwi ba ne ba inzi kwa libita ku mu “swala kwa mautu.” (Mat. 28:9) Kacwalo, ku bonahala kuli Maria na humalela Jesu ka ku nahana kuli Jesu na tuha a ya kwa lihalimu mi kipeto na si ke a tola a mu bona hape. Cwale kuli Jesu a mu kolwise kuli na sa li teñi ka mazazinyana, a taluseza Maria kuli a si ke a mu humalela kono a yo zibisa balutiwa kuli u zuhile.
Ze Lu Ituta:
12:36. Kuli lu fetuhe “bana ba liseli,” kamba balwali ba liseli, lu tokwa ku fumana zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu yona Bibele. Kihona cwale lu ka fa ba bañwi zibo yeo kuli ba zwe mwa lififi la kwa moya ni ku kena mwa liseli la Mulimu.
14:6. Ha lu koni ku amuhelwa ki Mulimu konji ka Jesu Kreste. Lu kona fela ku sutelela ku Jehova haiba lu lumela ku Jesu ni ku hata mwa na hatile.—1 Pit. 2:21.
14:15, 21, 23, 24; 15:10. Ku eza za tokwa Mulimu ku lu tusa ku ina mwa lilato la Mulimu ni la Mwan’a hae.—1 Joa. 5:3.
14:26; 16:13. Moya o kenile wa Jehova w’a luta ni ku hupuza litaba ze ne itutilwe kwamulaho. Hape u patulula niti ya Linzwi la Mulimu. Kabakaleo moya o kenile wa kona ku lu tusa ku ekeza kwa zibo ya luna, butali, kutwisiso, katulo ya lika, ni buitemuso. Kacwalo lu swanela ku tiiseza mwa ku lapela, ku kupa moya wo ka sibili.—Luka 11:5-13.
21:15, 19. Pitrosi na buzizwe ka za haiba na lata Jesu ku fita “bao,” ku talusa zona litapi ze ne li fapil’a bona. Jesu ka nzila yeo na tusize Pitrosi ku lemuha kuli na tokwa ku mu latelela ka nako kaufela ku fita ku tukufalelwa buyambi. Ha se lu nyakisisize litaba za mwa buka ye ya Evangeli, haike lu tiise katulo ya luna ya ku lata Jesu ku fita nto ifi kamba ifi ye kona ku lu yaulula. Eni, lu tundamene ku mu latelela ka pilu ya luna kaufela.
[Siswaniso se si fa likepe 31]
Lu kona ku itutañi kwa mutala wa Nekudema?