Linto Ze Lu Lukela ku Saba ku Zona

“Mina bana ba limili, ki mañi ya mi lemusize ku saba kwa buhali bo bu taha?”—MAT. 3:7.

1. Ki mitala ifi ya mwa Bibele ya batu ba ne ba sabile?

MU HUPULANGAÑI ha mu utwa linzwi la ku “saba”? Ba bañwi ba kona ku hupula Josefa, mutangana wa sibupeho se sinde, ili ya na sabile ku musal’a Potifaro ya na bata kuli a fose ni yena. (Gen. 39:7-12) Mi ba bañwi ba kana ba hupula Bakreste ba ne ba sabile mwa Jerusalema ka silimo sa 66 C.E., ku likana ni mwa na ba lemuselize Jesu kuli: “Ha mu bona Jerusalema u ambekilwe ki limpi, cwale . . . ba ba li mwa Judea ba sabele mwa malundu; ba ba li mwa munzi ba zwe mwateñi.”—Luka 21:20, 21.

2, 3. (a) Joani Mukolobezi na talusañi luli ha na nyazize baluti ba bulapeli? (b) Jesu na koñomekile cwañi temuso ya na file Joani?

² Mitala yeo i bonisa za batu ba ne ba sabile kamba ku baleha luli. Kacenu Bakreste ba niti ba ba pila ibat’o ba mwa linaha kaufela za lifasi ba tokwa ku saba ka nzila ye ñwi, isi ka ku baleha. Joani Mukolobezi ha na bulezi ka za “ku saba,” na sa talusi ku baleha luli. Ku ba ne ba tile ku to bona Joani ne ku na ni baluti ba bulapeli bwa Sijuda ba ne ba ikutwa kuli bona ba lukile ni kuli ha ba tokwi ku baka. Ne ba shwaula babotana ba ne ba bonisa ku baka kwa bona ka ku kolobezwa. Ka bundume, Joani a patulula buipi bwa baluti bao, a li: “Mina bana ba limili, ki mañi ya mi lemusize ku saba kwa buhali bo bu taha? Hakulicwalo he, mu beye miselo ye swanela mutu ya bakile.”—Mat. 3:7, 8.

³ Joani fo na sa buleli za ku baleha luli. Na lemusa ka za katulo ye taha, ili lizazi la buhali bwa Mulimu; mi a zibisa baluti ba bulapeli bao kuli ne ba ka tokwa ku beya miselo ye paka ku baka kwa bona kuli ba punyuhe mwa lizazi leo. Hasamulaho wa fo, Jesu a nyaza baluti ba bulapeli bao ka bundume kakuli sitoyo sa bona se situna ne si bonisa kuli ndat’a bona luli ne li Diabulosi. (Joa. 8:44) Mi Jesu a koñomeka temuso ya na file Joani ka ku ba biza “bana ba limili” mi a ba buza, a li: “Mu ka pima katulo ya [Gehena, NW] cwañi?” (Mat. 23:33) Jesu na talusañi ha na bulezi linzwi la “Gehena”?

4. Jesu na talusañi ha na bulela za “Gehena”?

⁴ Gehena ne li musindi o no li kwand’a mamota a Jerusalema ko ne ku cisezwanga manyalala ni lifolofolo ze shwile. Jesu na bonisize kuli Gehena ki sisupo sa lifu la ku ya ku ile. (Mu bone likepe 27.) Puzo ya hae ya za ku pima Gehena i bonisa kuli baluti ba bulapeli bao ka sikwata ne ba swanela ku sinyiwa ku ya ku ile.—Mat. 5:22, 29.

5. Litemuso ze ne ba file bo Joani ni Jesu ne li petahalile cwañi?

⁵ Baluti ba bulapeli bwa Sijuda ne ba ekelize kwa libi za bona ka ku nyandisa Jesu ni balateleli ba hae. Hamulaho wa nako, lizazi la buhali bwa Mulimu le ne li bulezwi cimo ki bo Joani ni Jesu la taha. Ka nako yeo, “buhali bo bu taha” ne bu amile sibaka si li siñwi fela, sona sa Jerusalema ni Judea, kacwalo batu ne ba kona ku saba kwa buhali b’o ka ku baleha luli. Buhali b’o ne bu tile munzi wa Jerusalema ni tempele ya ona ha ne li sinyizwe ki limpi za Maroma ka 70 C.E. “Ñalelwa” yeo ne li ye tuna ku fita ñalelwa ifi kamba ifi ye kile ya tahela Jerusalema. Ba bañata ne ba bulailwe kamba ku iswa mwa butanga. Ñalelwa yeo ne i supa kwa sinyeho ye tuna ye ka tahela batu ba ba  ipumisa kuli ki Bakreste ni ba bañwi ba bulapeli bu sili.—Mat. 24:21.

Buhali Bo Bu Sa Taha Bo Lu Swanela ku Saba ku Bona

6. Ki lika mañi ze ne kalile ku hula mwa puteho ya Bakreste ba makalelo?

⁶ Ba bañwi kwa Bakreste ba makalelo ne ba fetuhile bakwenuheli mi ba latelelwa ki batu. (Lik. 20:29, 30) Baapositola ba Jesu ha ne ba sa pila, n’e li bona ba ne ba ‘tibela’ bakwenuheli bao, kono ha se ba shwile, likwata za Bakreste ba lituto za buhata za kalisa ku hula. Kacenu ku na ni likeleke ze ñata-ñata ze twi ki za Sikreste, mi li na ni lituto ze lwanisana. Bibele ne i polofitile kuli ne ku ka bonahala baluti ba likeleke ze twi ki za Sikreste, ka ku ba talusa kaufela bona kuli ki bona “mutu wa sibi, yena mwan’a sinyeho, . . . ya ka bulaiwa ki Mulena [Jesu] . . . a mu yundise h’a ka iponahalisa, fa ku taha kwa hae.”—2 Mates. 2:3, 6-8.

7. Ki kabakalañi baluti ba likeleke ze twi ki za Sikreste ha ba taluswa sina “mutu wa sibi”?

⁷ Baluti ba likeleke ze twi ki za Sikreste ki batu ba sibi kakuli ba pumile batu ba bañata ka ku lumeleza kamba ku yemela lituto, mikiti, ni likezo ze sa lumelelani ni ze i bulela Bibele. Sina baluti ba bulapeli ba na nyazize Jesu, baluti ba bulapeli ba kacenu ba ba balelwa kwa “mwan’a sinyeho,” ba ka sinyiwa ku si na sepo ya zuho. (2 Mates. 1:6-9) Kono ku ka ezahalañi ku ba ba pumilwe ki baluti ba likeleke ze twi ki za Sikreste ni ba ba pumilwe ki baluti ba bulapeli bu sili? Kuli lu alabe puzo yeo, ha lu nyakisiseñi likezahalo ze ne ezahezi hamulaho wa ku sinyiwa kwa Jerusalema ka 607 B.C.E.

“A Mu Sabe mwa Babilona”

8, 9. (a) Jeremia na bulelezi Majuda ba ne ba hapilwe mwa Babilona taba ifi ya bupolofita? (b) Hamulaho wa ku hapwa kwa Babilona ki Mamede ni Maperesia, ki ku saba ko ku cwañi ko ne ku konahalile?

⁸ Mupolofita Jeremia na polofitile ka za ku sinyiwa kwa Jerusalema ko ne ku ezahezi ka 607 B.C.E. Na ize batu ba Mulimu ne ba ka iswa mwa butanga kono ne ba ka kutisezwa habobona hamulaho wa “myaha ye 70.” (Jer. 29:4, 10) Jeremia na bulelezi Majuda ba ne ba hapilwe mwa Babilona taba ya butokwa ya kuli ba si ke ba silafazwa ki bulapeli bwa buhata bwa mwa Babilona. Ka ku eza cwalo ne ba ka be ba itukiselize ku kutela kwa Jerusalema ni ku yo toma sinca bulapeli bo bu kenile nako ha ne i ka fita. Taba yeo ne i ezahalile muta Mamede ni Maperesia ne ba hapile Babilona ka 539 B.C.E. Mulena Sirusi II wa Muperesia a laela kuli Majuda ba kutele kwa Jerusalema ni ku yo yaha sinca tempele ya Jehova kwateñi.—Ezira 1:1-4.

⁹ Majuda ba bañata ba kutela kwa Jerusalema. (Ezira 2:64-67) Ka ku eza cwalo, ba petahalisa taelo ya bupolofita ya Jeremia ye ne ama ku saba ka ku balehela kwa sibaka si sili. (Mu bale Jeremia 51:6, 45, 50.) Kono ne si Majuda kaufela ba ne ba konile ku tama musipili o mutelele wa ku kutela kwa Jerusalema ni kwa Juda. Ba ne ba siyezi mwa Babilona, inge cwalo mupolofita Daniele wa musupali, ne ba ka  kona fela ku fuyaulwa ki Mulimu ha ne ba ka yemela ka pilu ya bona kaufela bulapeli bo bu kenile bo ne bu tomilwe mwa Jerusalema ni ku ikambusa kwa bulapeli bwa buhata bwa mwa Babilona.

10. Ki lika ze cwañi “ze masila” za ezize “Babilona yo mutuna”?

¹⁰ Kacenu, batu ba bañata-ñata ba mwa bulapeli bwa buhata bo bu simuluha mwa Babilona wa ikale. (Gen. 11:6-9) Bulapeli b’o kaufela bona bu bizwa “Babilona yo mutuna, m’ahe mahule ni ze masila za lifasi.” (Sin. 17:5) Babilona yo Mutuna s’a tusize babusi ba lifasi le ka lilimo na lilimo. Ze ñwi za “ze masila” za ezize ki ku kalisa lindwa ze tahisize kuli batu ba ba eza lule-lule “ba bulailwe mwa lifasi.” (Sin. 18:24) Ze ñwi za “ze masila” zeo li kopanyeleza ku shengula banana ni mifuta ye miñwi ya buhule. Likezo zeo li ezizwe ki baluti ba likeleke mi li lumelelwa ki bazamaisi ba zona. Kona libaka Jehova Mulimu ha ka tuha a felisa bulapeli bwa buhata fa lifasi le.—Sin. 18:8.

11. Bakreste ba niti ba na ni buikalabelo mañi Babilona yo Mutuna a si ka sinyiwa kale?

¹¹ Bakreste ba niti, ba ba ziba taba yeo, ba na ni buikalabelo bwa ku lemusa ba ba mwa Babilona yo Mutuna. Ye ñwi ya linzila ze ba eza cwalo ka zona ki ku abela batu Libibele ni libuka ze tomile fa Bibele ze hatisizwe ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso,” y’a ketile Jesu kuli a lukise “lico [za kwa moya] ka nako ye lukela.” (Mat. 24:45) Batu ba ba tabela lushango lwa Bibele ha ba fumanwa, ku ezwanga litukiso za ku ba tusa ku ituta Bibele. Lu sepa kuli ba ka lemuha kuli ba tokwa ku ‘saba mwa Babilona’ nako i si ka fela kale.—Sin. 18:4.

Mu Sabe Bulapeli bwa Maswaniso

12. Mulimu u nga cwañi ku lapela milimu ya maswaniso?

¹² Mukwa o muñwi o masila o atile mwa Babilona yo Mutuna ki wa ku lapela milimu ya maswaniso. Mulimu u nga milimu yeo kuli ki lika “ze masila.” (Deut. 29:17) Batu kaufela ba ba bata ku tabisa Mulimu ba lukela ku ambuka ku lapela milimu ya maswaniso, ku likana ni mwa bulelela Mulimu kuli: “Ki Na [Muñ’a] Bupilo, ki lona Libizo la ka: Ha ni na ku fa yo muñwi kanya ya ka, kamba ku fa maswaniso a’ betilwe ze ni lumbwa ka zona.”—Isa. 42:8.

13. Lu swanela ku saba mifuta mañi ya bulapeli bwa maswaniso ye sa lemusehi ka bunolo?

¹³ Linzwi la Mulimu hape li patulula mifuta ye miñwi ya bulapeli bwa maswaniso ye sa lemusehi ka bunolo. Ka mutala, Bibele i bulela kuli takazo ya ku fuma i swana sina “sebelezo ya milimu.” (Makolo. 3:5) Ku lakaza za ba bañwi ku hanisizwe. (Ex. 20:17) Lingeloi le ne li fetuhile ku ba Satani Diabulosi ne li bile ni takazo ye tuna ya ku bata ku ba sina Muambakani ya Pahami ni kuli li lapelwe. (Luka 4:5-7) Bakeñisa takazo yeo Satani a fetuhela Jehova mi a shonga Eva kuli a lakaze nto ya na hanisize Mulimu. Ka mubulelo o muñwi, Adama ni yena na ezize kezo ya ku lapela maswaniso ka ku tuhelela takazo ya ku ina ni musal’a hae ku ba ya butokwa ku fita ku utwa Ndat’ahe wa kwa lihalimu ya lilato. Kono ba ba bata ku saba lizazi la buhali bwa Mulimu ba lukela ku lapela fela yena ni ku itibelela kwa takazo ya ku lakaza za ba bañwi.

 “Mu Sabe Buhule”

14-16. (a) Ki kabakalañi Josefa ha na tomile mutala o munde wa ku ba ni muzamao o kenile? (b) Lu swanela ku ezañi ha lu ba ni takazo ya ku eza buhule? (c) Lu kona ku saba cwañi buhule?

¹⁴ Mu bale 1 Makorinte 6:18. Musal’a Potifaro ha na likile ku shemba Josefa, Josefa na sabezi kwande. Wo luli ki mutala o munde wa na tomezi Bakreste ba ba li makwasha ni ba ba mwa manyalo! Kaniti lizwalo la Josefa ne li shemuzwi ki likezahalo za kwamulaho ze ne bonisa Mulimu mwa ngela buhule. Haiba lu bata ku buluka mulao wa kuli lu “sabe buhule,” lu swanela ku ambuka lika ze kona ku lu lakazisa mutu u sili kwand’a ye lu nyalani ni yena. Bibele i lu taluseza kuli: “Mu bulaye lilama za mina . . . kikuli buhule ni ze masila, ni maikuto a maswe, ni litakazo ze maswe, ni takazo ya ku fuma ili nto ye swana sina sebelezo ya milimu; kakuli buhali bwa Mulimu bu taha kabakala zeo.”—Makolo. 3:5, 6.

¹⁵ Mu lemuhe kuli “buhali bwa Mulimu” bwa taha. Ba bañata mwa lifasi ba banga ni litakazo za buhule mi ba komiwanga ki zona. Kacwalo luna ka ku ba Bakreste lu swanela ku lapelanga ku Mulimu kuli a lu tuse ni ku lu fa moya wa hae o kenile ilikuli lu si ke lwa zamaiswa ki litakazo za nama. Hape ku ituta Bibele, ku fumaneha mwa mikopano ya Sikreste, ni ku kutaza taba ye nde ku ba bañwi ku ka lu tusa kuli lu “zamaye ka Moya.” Mi ha lu eza cwalo ha lu na ku “eza se si lakazwa ki nama.”—Magal. 5:16.

¹⁶ Kaniti haiba lu buha maswaniso a mapunu, ha lu na ku ‘zamaya ka Moya.’ Mukreste kaufela u swanela ku ambuka ku bala, ku buha, kamba ku teeleza kwa litaba z’e mu tahiseza takazo ya ku eza buhule. Ka nzila ye swana, “balumeli” ha ba swaneli ku eza lishea ka litaba ze cwalo kamba ku li ambola ka nzila ye sa lukeli. (Maef. 5:3, 4) Ha lu ambuka ku eza lika ze cwalo, lu bonisa Ndat’a luna ya lilato kuli lu bata luli ku pima buhali bwa hae bo bu taha ni kuli lu bata ku pila mwa lifasi le linca la ku luka.

Mu Sabe “Lilato la Bufumu”

17, 18. Ki kabakalañi ha lu lukela ku saba “lilato la bufumu”?

¹⁷ Mwa liñolo la pili la na ñolezi Timotea, Paulusi na talusize likuka ze ba swanela ku latelela Bakreste ba ne ba li batanga. Ba bañwi ku bona mwendi ne ba libelela ku fumana lituso kabakala ku luiwa ki malena ba Bakreste. Mi mwendi ba bañwi ne ba likile ku itusisa puteho kuli ba fumele fateñi. Paulusi na ba lemusize kuli ba si ke ba “tumana kuli bulapeli ki bwa ku fumisa mutu.” Butata b’o mwendi ne bu tahisizwe ki “lilato la bufumu,” mi lilato leo li kona ku kenya mutu mwa kozi ku si na taba kuli ki mufumi kamba mubotana.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.

¹⁸ Kana ku na ni mitala ye mu ziba ya batu ba ba bulezwi mwa Bibele ba ne ba sinyize bulikani bwa bona ni Mulimu bakeñisa “lilato la bufumu” kamba lilato la ku lata lika ze si za butokwa ze lekwa ka mali? (Josh. 7:11, 21; 2 Mal. 5:20, 25-27) Paulusi na susuelize Timotea kuli: “Wena munna wa Mulimu, saba zeo, mi u tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele, ni musa.” (1 Tim. 6:11) Ba ba bata ku punyuha lizazi la buhali bwa Mulimu ba tokwa hahulu ku mamela kelezo yeo.

“Saba Litakazo za kwa Bucaha”

19. Ba banca kaufela ba tokwañi?

¹⁹ Mu bale Liproverbia 22:15. Bungulunde bwa pilu ya mwana bu kona ku mu kelusa mwa nzila ka bunolo. Nto ye kona ku tusa kuli mwana a si ke a keluha ki kalimelo ye tomile fa  Bibele. Ba banca ba bañata ba ba li Bakreste ili bao bashemi ba bona hasi Lipaki ba likanga ku bata likuka ze mwa Bibele ni ku li belekisa mwa bupilo bwa bona. Ba bañwi bona ba tusiwanga ki likelezo za Bakreste mwa puteho ba ba tiile mwa niti. Ba banca ha ba mamela likelezo ze tomile fa Bibele ze ba fiwa, ba ka ba ni tabo mwa nako ya cwale ni ye sa taha, ku si na taba kuli ya ba eleza ki mañi.—Maheb. 12:8-11.

20. Ba banca ba kona ku ezañi kuli ba sabe litakazo ze maswe?

²⁰ Mu bale 2 Timotea 2:20-22. Ba banca ba bañata ba ba sa kalimelwangi ba ezanga lika ze maswe, ze cwale ka ku kangisana, ku lakaza za ba bañwi, buhule, ku lata mali, ni ku ndongwama minyaka. Lika zeo ki “litakazo za kwa bucaha” ze i lu eleza Bibele kuli lu li sabe. Kuli Mukreste ya li mwanana a sabe litakazo zeo, u tokwa ku itibelela kwa lika lifi kamba lifi ze mu susueza ku eza ze maswe. Mi nto ye kona ku mu tusa hahulu kuli a eze cwalo ki kelezo ye zwa ku Mulimu ya ku tundamena mikwa ye minde ‘hamoho ni batu kaufela ba ba mu lapela ka pilu ye kenile.’

21. Ki ifi sepiso ye nde ya na file Jesu Kreste ye ama balateleli ba hae ba ba swana sina lingu?

²¹ Ku si na taba kuli lu banana kamba lu ba bahulu, ha lu hana ku teeleza kwa batu ba ba bata ku lu kelusa, lu bonisa kuli lu bata ku balelwa kwa balateleli ba Jesu ba ba swana sina lingu ili ba ba “sabela kwahule ni . . . linzwi la ba sili.” (Joa. 10:5) Kono kuli lu pime lizazi la buhali bwa Mulimu, lu swanela ku eza lika ze ñwi kwand’a ku saba fela lika ze maswe. Hape lu lukela ku ikataza ku ba ni tulemeno to tunde. Mwa taba ye tatama lu ka nyakisisa tulemeno to tu cwalo to tu supile. Lu swanela ku nyakisisa taba yeo, kakuli Jesu u lu fa sepiso ye nde ye li: “Ni [fa lingu za ka] bupilo bo bu sa feli; mi ha li na ku shwa ni kamuta, mi ha ku na mutu ya ka li zwisa mwa lizoho la ka.”—Joa. 10:28.

Mu Kona ku Alaba Cwañi?

• Jesu na file temuso mañi kwa baluti ba bulapeli?

• Ki ifi kozi ye ba li ku yona batu ba bañata-ñata kacenu?

• Ki ifi mifuta ye sa lemusehi ka bunolo ya bulapeli bwa maswaniso ye lu swanela ku saba?

[Lipuzo za Tuto]

[Maswaniso a fa likepe 8, 9]

Mu hupulangañi ha mu utwa linzwi la ku “saba”?