Tulemeno to Lu Lukela ku Tundamena ku Ba Ni Tona

“U tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele [“buitiiso,” NW], ni musa.”—1 TIM. 6:11.

1. Batu ba tundamenanga lika mañi mwa bupilo bwa bona?

BATU ba tundamenanga lika mañi mwa bupilo bwa bona kacenu? Sina mo i boniseza Bibele, ba bañata ba ndongwamanga likonkwani ze sa tusi se siñwi. Ba bañwi “ba lata mali” ka ku nahana kuli maluwo ki ona a tahisa tabo. Mi ba bañwi bona “ba lata minyaka” ka ku nga minyaka ni ku itabisa sina lika za butokwa mwa bupilo bwa bona. (2 Tim. 3:2, 4) Batu niha ba ka tundamena ku eza lika zeo, ba “matisa moya.”—Muek. 1:14.

2. (a) Ki mupuzo mañi o ba swanela ku tundamena Bakreste ba bañwi b’a bizize Mulimu? (b) Jehova u fa sepo mañi kwa Bakreste ba bañata kacenu?

² Kono muapositola Paulusi na bonisize sikonkwani se ba swanela ku tundamena Bakreste ha na ñozi kuli: “Ni matela fo ku likanyisizwe, ni fumane kwateñi mupuzo wa pizo ya kwahalimu ye zwa ku Mulimu, ka Jesu Kreste.” (Mafil. 3:14) Bibele i bonisa kuli ba ba fiwa mupuzo wo wa ku yo pila kwa lihalimu ki Bakreste ba ba tozizwe ba 144,000, mi Paulusi ki yo muñwi wa bona. Ba ka busa lifasi hamoho ni Jesu Kreste  mwa Puso ya hae ya Lilimo ze Sikiti. Seo luli ki sikonkwani se si ipitezi se ba swanela ku tundamena Bakreste bao ba ba bizizwe ki Mulimu. Kono buñata bwa Bakreste ba niti kacenu ba na ni sepo kamba sikonkwani se si shutana ni sa bao. Jehova u ba fa sepo ye ne bolomokile bo Adama ni Eva, yona ya ku pila ku ya ku ile fa lifasi inze ba petehile.—Sin. 7:4, 9; 21:1-4.

3. Lu kona ku bonisa cwañi buitumelo bwa luna ku Mulimu kabakala sishemo sa hae se situna sa lu bonisize?

³ Batu ba ba si ka petahala ha ba koni ku fumana bupilo bo bu sa feli ka ku ikataza fela ku eza ze lukile. (Isa. 64:6) Bupilo bo bu sa feli bu kona ku fumanwa fela ka ku lumela nzila ya ku lu pilisa ka yona ya lukisize Mulimu ka Jesu Kreste. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa itumela ku Mulimu kabakala sishemo se situna sa lu bonisize seo? Nzila ye ñwi ye lu kona ku eza cwalo ka yona ki ka ku utwa taelo ye: “[Mu] tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele [“buitiiso,” NW], ni musa.” (1 Tim. 6:11) Ku nyakisisa tulemeno t’o ku kona ku tusa mañi ni mañi wa luna kuli a tundamene ku ba ni tona ni kuli a “ekeze kwateñi ka nako ni nako.”—1 Mates. 4:1.

Mu “Tundamene mwa ku Luka”

4. Ki kabakalañi ku tundamena “mwa ku luka” ha ku li kwa butokwa? Ki lika mañi za swanela ku kalisa ku eza mutu kuli a tundamene mwa ku luka?

⁴ Mwa mañolo a mabeli a na ñolezi Timotea, muapositola Paulusi na kolohanyize tulemeno to lu swanela ku tundamena, mi kalemeno ka pili ka na bulezi ki ka ku luka. (1 Tim. 6:11; 2 Tim. 2:22) Hape, mwa litimana ze ñwi Bibele i lu susueza ku tundamena ze lukile. (Deut. 6:18; Zef. 2:3; Isa. 51:1) Nzila ye ñwi ye lu kona ku kalisa ka yona ku eza cwalo ki ka ku ‘ziba Mulimu a nosi wa niti, ni y’a lumile, yena Jesu Kreste.’ (Joa. 17:3) Ku tundamena mwa ku luka ku ka susumeza mutu ku bakela libi za hae ni ku ‘sikuluha’ ilikuli a eze tato ya Mulimu.—Lik. 3:19.

5. Lu lukela ku ezañi kuli lu be ba ba lukile mwa meto a Mulimu?

⁵ Batu ba ba eza lule-lule ba ba tundamena mwa ku luka ka busepahali, ba neezi bupilo bwa bona ku Jehova mi ba bonisize buineelo bwa bona b’o ka ku kolobezwa. Haiba se mu li Bakreste ba ba kolobelizwe, kana mwa nahananga ka za taba ya kuli mupilelo wa mina u swanela ku bonisa kuli mu sweli mwa tundamena mwa ku luka? Nzila ye ñwi ye mu kona ku eza cwalo ka yona ki ka ku lemuha “ze nde ku ze maswe” ka tuso ya Bibele ha mu eza liketo mwa bupilo bwa mina. (Mu bale Maheberu 5:14.) Ka mutala, haiba mu Bakreste ba ba li makwasha ba ba hulile ili ba ba kona ku nyala kamba ku nyalwa, kana mu ikatulezi ku sa eza sitwaelelo ni mutu ya si ka fita kale fa ku ba Mukreste ya kolobelizwe? Haiba mu ikatulezi ku sa eza cwalo, mu bonisa kuli mu tundamena mwa ku luka.—1 Makor. 7:39.

6. Ku tundamena mwa ku luka ku talusañi?

⁶ Mutu ya lukile u shutana ni mutu ya ikunga kuli u lukile ku fita ba bañwi kamba ya ikunga kuli u lukile “ku feleleza.” (Muek. 7:16) Jesu na lemusize kuli ku fosahalile mutu h’a  iponahalisa ku ba ya lukile ku fita ba bañwi. (Mat. 6:1) Kuli lu tundamene mwa ku luka lu swanela ku tatuba lipilu za luna ilikuli lu hanyeze mihupulo ni mibonelo ye fosahalile, milelo ni litakazo ze maswe. Haiba lu lika ka t’ata ku eza cwalo, ha lu na ku eza libi ze tuna. (Mu bale Liproverbia 4:23; mu bapanye Jakobo 1:14, 15) Mi mane Jehova u ka lu fuyola ni ku lu tusa ha lu nze lu tundamena ku ba ni tulemeno to tuñwi twa Sikreste.

Mu “Tundamene . . . mwa Bulapeli”

7. “Bulapeli” ki nto mañi?

⁷ Mutu wa bulapeli ki mutu ya ineezi luli ni ya sepahala ku Mulimu. Ka ku ya ka buka ye ñwi ya litaluso za manzwi a’ mwa Bibele, linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “bulapeli” li talusa ‘mukwa o munde wa ku saba Mulimu.’ Likezo za Maisilaele za ku sa utwa, mane nihaiba hasamulaho wa ku lukululwa kwa bona mwa Egepita, li bonisa kuli ne ba palelwanga ku bonisa sabo ye cwalo.

8. (a) Sibi sa na ezize Adama ne si tahisize puzo mañi? (b) “Kunutu” yeo ne i patuluzwi cwañi?

⁸ Hamulaho wa lilimo-limo ku zwa fa na ezelize sibi Adama, ku na ni puzo ye ne i si ka alabiwa ye li: “Kana ku na ni mutu ya kona ku pila ka bulapeli bo bu petehile?” Hal’a lilimo-limo zeo kaufela, ne ku si na mutu wa sibi ya na kona ku pila ka bulapeli bo bu petehile. Kono ka nako ye lukela, Jehova a patulula “kunutu” yeo. A shimbululela bupilo bwa Mwan’a hae wa libanda mwa mba ya Maria fa lifasi ilikuli a pepiwe sina mutu ya petehile. Hal’a nako kaufela ya na pilile fa lifasi, ku kopanyeleza ni nako ya lifu la hae, Jesu na bonisize se ku talusa ku ineela luli ku Mulimu ni ku sepahala ku yena. Litapelo za hae ne li bonisa kuli na kuteka Ndat’ahe wa kwa lihalimu ya lilato. (Mat. 11:25; Joa. 12:27, 28) Kabakaleo, Jehova a susumeza Paulusi ku bulela ka za “bulapeli” ha na talusa mupilelo o munde wa na pilile Jesu.—Mu bale 1 Timotea 3:16.

9. Lu kona ku tundamena cwañi mwa bulapeli?

⁹ Luna ha lu koni ku bonisa bulapeli bo bu petehile kakuli ha lu si ka petahala. Kono lwa kona ku tundamena mwa bulapeli. Kuli lu eze cwalo, lu swanela ku lika ku hata mwa na hatile Kreste ka mo ku konahalela kaufela. (1 Pit. 2:21) Ka nzila yeo, ha lu na ku swana sina baipi “ba ba eza mukwa wa bulumeli, kono se si eza mata a bulumeli ba si latuzi.” (2 Tim. 3:5) Fo ha ku talusi kuli bulumeli bwa niti ha bu ami ponahalo ya mutu. Kaniti, bulumeli bwa ama ponahalo ya luna. Ka mutala, ibe kuli lu keta ndelesi ya fa sinawenga kamba lu keta liapalo ze lu bata ku tina ha lu ya kwa ku leka-leka, ponahalo ya luna kamita i swanela ku bonisa kuli luli lu “sebeleza Mulimu.” (1 Tim. 2:9, 10) Kaniti, kuli lu tundamene mwa bulapeli lu swanela ku mamela likuka za Mulimu ze lukile mwa lika ze lu eza zazi ni zazi.

Mu “Tundamene mwa . . . Tumelo”

10. Lu lukela ku ezañi kuli tumelo ya luna i be ye tiile?

¹⁰ Mu bale Maroma 10:17. * Kuli Mukreste a be ni tumelo ye tiile, u lukela ku nahanisisanga litaba za butokwa ze mwa Linzwi la Mulimu. Mi “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” u lukisize libuka ze ñata. Libuka ze peli ze ipitezi, zona za Mutu Yo Mutuna ka ku Fitisisa ya Kile a Pila fa Lifasi-Mubu, ni Itute ku Muluti Yo  Mutuna,’ li lukiselizwe ku lu tusa ku ziba Kreste hande ilikuli lu kone ku mu likanyisa. (Mat. 24:45-47) Sitopa sa mutanga hape si lukisanga mikopano ya puteho, mikopano ya mipotoloho, ni mikopano ya likiliti y’e lu lutanga “litaba za Kreste.” Kana mwa lemuha ze mu swanela ku eza kuli mikopano yeo i mi tuse hahulu ha mu nze mu “tokomela hahulu” z’a lu luta Mulimu?—Maheb. 2:1.

11. Tapelo ni ku utwa Mulimu li kona ku lu tusa cwañi ku tundamena mwa tumelo?

¹¹ Tapelo ni yona ya kona ku lu tusa ku ba ni tumelo ye tiile. Nako ye ñwi balateleli ba Jesu ne ba mu kupile kuli: “U lu ekeleze kwa tumelo.” Ni luna lwa kona ku kupa Mulimu kuli a lu ekeleze kwa tumelo. (Luka 17:5) Kuli lu ekelezwe kwa tumelo, lu swanela ku lapela ku Mulimu kuli a lu tuse ka moya wa hae o kenile kakuli tumelo ki ye ñwi ya “muselo wa moya.” (Magal. 5:22) Nto ye ñwi ye kona ku lu tusa ku tiisa tumelo ya luna ki ku mamela litaelo za Mulimu. Ka mutala, lwa kona ku ikataza ku ekeza kwa musebezi wa luna wa ku kutaza. Ku eza cwalo ku kona ku lu tusa ku ba ni tabo ye tuna. Mi ha lu nahanisisa mipuzo ye zwa mwa ku “[bata] pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae,” tumelo ya luna i ka hula.—Mat. 6:33.

Mu “Tundamene mwa . . . Lilato”

12, 13. (a) Ki ufi mulao o munca wa Jesu? (b) Lu lukela ku tundamena mwa lilato ka linzila lifi za butokwa?

¹² Mu bale 1 Timotea 5:1, 2. Paulusi na elelize Bakreste ka mo ba swanela ku latanela. Kabakala kuli lwa saba Mulimu, lu lukela ku utwa mulao o munca wa Jesu wa kuli lu “latane” sina yena mw’a lu latezi. (Joa. 13:34) Muapositola Joani na bulezi kuli: “Mutu h’a fumile tutu ya lifasi, mi a bona mwanahabo a tokwa se siñwi, mi a mu kwalela pilu ya hae, fo, lilato la Mulimu li inzi cwañi ku yena?” (1 Joa. 3:17) Kana mwa hupula linako fo ne mu boniselize lilato ka likezo?

¹³ Nzila ye ñwi ye lu kona ku bonisa lilato ka yona ki ka ku swalela mizwale ba luna, isike ku ba ni ndimbelela mwa pilu. (Mu bale 1 Joani 4:20.) Lu swanela ku mamela kelezo ye: “Mu ezane hande, mi mutu h’a na ni s’a tongoka yo muñwi, mu swalelane; sina Kreste h’a mi swalezi, mu eze cwalo ni mina.” (Makolo. 3:13) Kana ku na ni mutu mwa puteho ya mina ye mu shelani ni yena? Kana mu ka mu swalela, ku likana ni kelezo yeo?

Mu Tundamene ku Ba Ni “Buitiiso”

14. Lu kona ku itutañi kwa puteho ya kwa Filadelfia?

¹⁴ Ha lu ndongwama sikonkwani sa ka nakonyana lu kona ku lika ka mo lu konela kaufela kuli lu si kwanise, kono haiba sikonkwani seo si t’ata kamba si nga nako ye telele ye lu si ka libelela lu tokwa ku itiisa hahulu ni ku fita. Kaniti, lu swanela ku itiisa kuli lu fumane bupilo bo bu sa feli. Mulena Jesu na bulelezi puteho ya kwa Filadelfia kuli: “Kabakala kuli u bulukile Linzwi la ka, la ku iswala kwa ka, ni na, ni ka ku bonela mwa nako ya muliko.” (Sin. 3:10) Kaniti, Jesu na lutile kuli lu swanela ku iswala kamba ku itiisa ha lu tahelwa ki miliko. Mizwale ba mwa puteho ya Filadelfia kaniti ne ba itiisize mwa miliko ye miñata. Kabakaleo, Jesu a ba sepisa ku ba tusa mwa muliko o mutuna o ne u ka taha.—Luka 16:10.

15. Jesu na lutileñi ka za ku itiisa?

¹⁵ Jesu na ziba kuli balateleli ba hae ne ba ka toiwa ki bahabo bona ba ba sa lumeli ni batu ba bañata mwa lifasi, mi kabakaleo na ba susuelize habeli kuli: “Ya tundamena ku isa kwa mafelelezo ki yena ya ka piliswa.” (Mat. 10:22;  24:13) Jesu hape na bonisize balutiwa ba hae mo ne ba ka konela ku itiiseza ka nako yeo. Mwa nguli ye ñwi, na bapanyize mubu wa macwe kwa batu ba ba “amuhela Linzwi ka tabo” kono ili ba ba kwenuha bakeñisa miliko. Kono na bapanyize balateleli ba hae ba ba sepahala kwa mubu o munde kakuli ba “tiyela” fa linzwi la Mulimu “mi ba beya lico ka ku tundamena” kamba ku itiisa.—Luka 8:13, 15.

16. Ki nto mañi ye tusize batu ba bañata-ñata ku itiisa?

¹⁶ Kana mu lemuhile nto ye kona ku lu tusa ku itiisa? Lu lukela ku “tiyela” fa linzwi la Mulimu ka ku li buluka mwa lipilu ni minahano ya luna. Ku nahanisisa ze lu bala mwa Linzwi la Mulimu zazi ni zazi ku ka lu tusa ku ba ni m’ata e lu tokwa ilikuli lu kone ku “beya lico ka ku tundamena” kamba ku itiisa.—Samu 1:1, 2.

Mu Tundamene ku Ba Ni “Musa” ni Kozo

17. (a) Ki kabakalañi “musa” ha u li wa butokwa hahulu? (b) Jesu na bonisize cwañi kuli u na ni musa?

¹⁷ Ha ku na mutu ya kona ku tabela ku tamelezwa za si ka eza kamba ku bulela. Hañata, batu ba hananga ka bunyemi ha ba tamelezwa lika ze ba si ka eza kamba ku bulela. Kono neikaba hande ku bonisa “musa.” (Mu bale Liproverbia 15:1.) Lu tokwa ku ikataza kuli lu eze ka musa ba ba lu tama litaba. Jesu Kreste na tomile mutala o munde mwa taba yeo. “Niha n’a tapaulwa, n’a sa kutisi matapa; niha n’a utwiswa butuku n’a sa fumbeli; kono n’a sepa Yena ya atula ka ku luka.” (1 Pit. 2:23) Ha lu koni ku eza hande hahulu sina mwa na ezelize Jesu mwa taba mo, kono lwa kona ku lika ka mo lu konela kaufela ku bonisa hahulu musa.

18. (a) Musa u kona ku lu tusa cwañi? (b) Ki kalemeno kafi ka kañwi ke lu susuezwa ku ba ni kona?

¹⁸ Ka ku likanyisa Jesu, haike lu “itukiseze kamita ku ikalabela” ku ba ba lu buza ka ze lu lumela, “inze [lu] eza ka musa ni likute.” (1 Pit. 3:15) Ku ba ni musa ku kona ku lu tibela ku kanana maswe ni batu bo lu kopana ni bona mwa bukombwa kamba ni balumeli ka luna kabakala ku ba ni mibonelo ye shutana. (2 Tim. 2:24, 25) Musa u lu tusa ku ba ni kozo. Mi mwendi leo kona libaka Paulusi ha na susuelize Timotea mwa liñolo la bubeli la na mu ñolezi kuli a tundamene ni “kozo.” (2 Tim. 2:22; mu bapanye 1 Timotea 6:11.) Kaniti, “kozo” ki ye ñwi ya tulemeno to a lu susueza Mañolo kuli lu be ni tona.—Samu 34:14; Maheb. 12:14.

19. Hamulaho wa ku nyakisisisa tulemeno twa Sikreste to tu supile, mu ikatulezi ku ezañi, mi ki kabakalañi?

¹⁹ Lu nyakisisize fela hanyinyani tulemeno to tu supile twa Sikreste to lu susuezwa ku tundamena ku ba ni tona—ili ku luka, bulapeli, tumelo, lilato, buitiiso, musa, ni kozo. Kwa tabisa luli mizwale ni likaizeli ba mwa puteho ni puteho ha ba ikataza ku bonisa hahulu tulemeno twa butokwa to! Ka nzila yeo, Jehova u ka kutekiwa mi ni yena u ka lu shemuna ilikuli a lumbekwe.

[Litaluso za kwatasi]

Lisupo za ku Nahanisisa

• Ki lika mañi ze lu swanela ku eza kuli lu tundamene mwa ku luka ni mwa bulapeli?

• Ki lika mañi ze kona ku lu tusa ku tundamena mwa tumelo ni ku itiisa?

• Lilato li ama cwañi mo lu ezeza ba bañwi?

• Ki kabakalañi ha lu swanela ku tundamena ku ba ni musa ni kozo?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Jesu na lemusize kuli ku fosahalile mutu h’a iponahalisa ku ba ya lukile ka mulelo wa ku tabisa batu

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Lwa kona ku tundamena mwa tumelo ka ku nahanisisa litaba ze mwa Linzwi la Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Lwa kona ku tundamena mwa lilato ni musa