Jehova “Ki Mata a Ka”

Ka mo li Kandekezwi ki bo Joan Coville

Ne ni pepilwe ka July 1925 mwa tolopo ya Huddersfield, kwa England. Ne ni pepilwe ni nosi mi ne ni li wa mapongo. Mane bondate ne ba bulelanga kuli, “Wena u sa fukelwa fela ki moya kipeto wa kula.” Mi ne ku bonahala kuli manzwi a bona ne li a niti!

HA NE ni sa li mwanana, ba bahulu ba bulapeli ne ba lapelelanga hahulu kozo, kono ndwa ya lifasi ya bubeli ha i tumbuka ba kalisa ku lapelela tulo mwa ndwa. Taba yeo ne i ni komokisize hahulu mi ya ni tahiseza lipuzo ze ñata mwa munahano. Ka nako ye ne ni sa komokile cwalo, bo Annie Ratcliffe, ba ne ba li bona Paki ya Jehova a nosi mwa sibaka se ne lu pila ba taha ku to lu potela.

Ni Ituta Niti

Bo Annie ba lu siyela buka ya Salvation mi ba mema boma kuli ba yo fumaneha kwa puhisano ya litaba za Bibele ye ne ka ezezwa mwa ndu ya bona. * Boma ba ni kupa kuli ni ye ni bona. Ni sa hupulanga puhisano ya pili yeo. Taba ye ne ambozwi ne li ya tiululo, mi ne ni nahana kuli puhisano yeo ne i ka nyikwisa, kono ne i si ka ni nyikwa ni hanyinyani. Ne i ni tusize ku fumana likalabo kwa lipuzo za ka ze ñata. Sunda ye ne tatami, lwa ya kwateñi hape. Ka nako yeo, bupolofita bwa Jesu bwa sisupo sa mazazi a maungulelo bwa taluswa. Ka ku bona miinelo ye maswe ye mwa lifasi, kapili-pili na ni boma lwa lemuha kuli lu fumani niti. Mi ka lona lizazi leo, lwa memiwa ku ya kwa Ndu ya Mubuso.

Mwa Ndu ya Mubuso na kopana ni mapaina ba bañwi ba mikulwani, mi yo muñwi ku bona ne li Joyce Barber (ya sa li Joyce Ellis cwale). Yena ni bo munn’a hae bo Peter ba sa sebeleza fa Betele ya kwa London, mwa England. Na nahana kuli batu kaufela ne ba li mapaina. Mi honafo na kalisa ku kutazanga lihora ze 60 ka kweli ni kweli nihaike kuli ne ni sa kena sikolo.

Hamulaho wa likweli ze ketalizoho, ka la 11 February, 1940, na ni boma lwa kolobezwa fa mukopano wa mupotoloho mwa Bradford. Bondate ne ba si ka lu lwanisa kabakala bulapeli bwa luna bo bunca, nihaike bona ne ba si ka ba Paki. Ibat’o ba ka nako ye ne ni kolobelizwe, kwa kaliswa muezezo wa ku kutaleza mwa makululu. Na abana mwa musebezi wo, o no ama ku shimbanga mukotana wa limagazini ni makadi a matuna a ñozwi litaba. Zazi le liñwi, la Mukibelo, na talusezwa ku yo yema fa sibaka se siñwi sa masintolo fo ne ku fumanehanga hahulu batu ba bañata. Ne ni sa saba batu, mi mane ne ku bonahala inge balikani ba ka kaufela be ne ni kena ni bona sikolo ne ba fitela fela fo ne ni yemezi!

 Ka 1940, puteho ya luna ne i tokwa ku abiwa. Ha se i abilwe, ibata iba litaka za ka kaufela ne li li mwa puteho i sili. Kabakaleo na bilaela ku muokameli ya zamaisa. Kono a ni taluseza kuli, “Haiba u bata balikani ba ba likana ni wena, u ye mwa simu u ka yo ba fumana.” Mi na eza ona cwalo fela! Ku si ka fita ni nako, na kopana ni Elsie Noble. A amuhela niti mi hasamulaho a ba mulikan’a ka bupilo bwa ka kaufela.

Sebelezo ya Bupaina ni Limbuyoti za Yona

Ha se ni felize sikolo, na kalisa ku beleka ku kalaliki yo muñwi. Kono ha ne ni bona tabo ye ne ba na ni yona ba ne ba eza sebelezo ya ka nako kaufela, takazo ya ka ya ku sebeleza Jehova sina paina ya hula. Ka May 1945, ne ni tabile hahulu ha ne ni kalile ku sebeza sina paina ya ipitezi. Fa lizazi le ni kala bupaina bwa ka, pula ya suluha maswe lizazi kaufela. Kono ne ni tabile hahulu ku yo kutaza kuli mane ne ni sa bilaezwi ki pula. Mane ku banga fande ka zazi ni zazi ni ku itusisa njinga kamita mwa bukombwa ne ku ni tusanga ku sa kula-kula hahulu. Nihaike kuli ka nako kaufela ne ni li yo musisani kwa batu ba siyemo sa ka, ne ni si ka tuhela ni hanyinyani sebelezo ya ka ya bupaina. Ka lilimo-limo, ni iponezi hande kuli “[Muñ’a] Bupilo ki mata a ka” luli.—Samu 28:7.

Hañata ne ni lumiwa sina paina ya ipitezi kwa litolopo ko ne ku si na Lipaki ka mulelo wa ku yo toma liputeho ze nca. Pili na sebeleza mwa England ka lilimo ze talu mi hasamulaho na yo sebeleza kwa Ireland ka lilimo ze talu hape. Ha ne ni ezeza bupaina mwa tolopo ya Lisburn, kwa Ireland, na ituta ni munna yo muñwi ya na li pasita wa mubakweli wa keleke ye ñwi ya Protesitanti. Munna yo ha na nze a ituta niti ka za lituto za Bibele za makalelo, na yo lutanga lituto zeo mwa keleke ya hae. Ba bañwi ba keleke yeo ba bilaela kwa bazamaisi ba keleke ka za taba yeo, mi munna yo a buziwa kuli kiñi se ne si mu ezisa cwalo. A talusa kuli ka ku ba Mukreste, na ikutwa kuli n’a na ni buikalabelo bwa ku taluseza mutapi kuli lituto ze ñata za na u lutile ki za buhata. Nihaike lubasi lwa hae ne lu mu lwanisize hahulu, munna yo a neela bupilo bwa hae ku Jehova mi a mu sebeleza ka busepahali ku fitela a timela.

Mwa Larne, ili tolopo ya bubeli ya mwa Ireland ko ne ni lumezwi sina paina, ne ni sebelize ni nosi ka lisunda ze silezi bakeñisa kuli ka 1950, paina ye ne ni sebezanga ni yena na ile kwa mukopano wa Theocracy’s Increase o no ezezwa kwa New York. Nako yeo ne i ni bezi tata luli. Niteñi, mwa lisunda zeo ne ku ezahezi ze nde luli ha ne ni li mwa sebelezo ya mwa simu. Na kopana ni munna-muhulu ya na kile a fiwanga ye ñwi ya lihatiso za luna lilimo ze 20 kwamulaho. Hal’a lilimo zeo, na balile hatiso yeo hañata-ñata kuli mane na petile ibata iba litaba kaufela ze ku yona. Yena hamoho ni bana ba hae ba babeli—wa mushimani ni wa musizana—ba amuhela niti.

Ni Ya kwa Sikolo sa Giliadi

Ka 1951, na biziwa hamoho ni mapaina ba bañwi ba lishumi ba kwa England kuli lu yo kena Sikolo sa Giliadi ili mwa sitopa sa bu-17, kwa South Lansing, mwa New York. Hasi mo ne ni ikolezi lituto za Bibele ze ne lu itutile mwa likweli zani! Ka nako yeo, likaizeli ne li si ka kala kale ku fanga lingambolo mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki mwa liputeho, kono kwa Sikolo sa Giliadi luna likaizeli ne lu fanga lingambolo ni lipiho.  Ne lu ikalelwanga luli! Ha ne ni fa ngambolo ya ka ya pili, lizoho la ka le ne ni sweli ka lona sikuka sa ka sa ngambolo la njanja mwahal’a ngambolo kaufela. Muzwale Maxwell Friend, yo muñwi wa baluti ba luna a bulela ka lishea kuli: “Ne u sa njanji fela kwa makalelo, sina mo ku belanga kwa babuleli ba bande kaufela, kono ne u njanja mwahal’a ngambolo ya hao kaufela.” Mwahal’a kosi, kaufela luna lwa bolosola buikoneli bwa luna bwa ku bulela fapil’a bana ba sikolo ba bañwi. Kono kapili-pili, kosi ya luna ya fela, mi lwa lumelwa kwa linaha ze shutana-shutana. Na, na lumelwa kwa Thailand!

“Naha ya Batu ba Lumenyangela”

Ni ikutwa kuli ne li mpo ye zwa ku Jehova ha ne ni lumilwe ku yo sebeza ni Astrid Anderson mwa musebezi wa bulumiwa kwa Thailand. Ne ku lu ngezi lisunda ze supile mwa sisepe sa libyana kuli lu yo fita kwateñi. Ha lu punya mwa Bangkok, ona muleneñi wa Thailand, lwa fumana kuli Bangkok ki tolopo ya misika ye patehile maswe ni maabwa a mañata a na itusiswa sina yona mikwakwa ye mituna ya muleneñi. Ka 1952, bashaeli ba Mubuso mwa Thailand ne ba sa fiteleli 150.

Lwa pili ha lu bona Tawala ya Mulibeleli mwa puo ya si-Thai, lwa li, ‘Kuli luli lu ka kona ku bulela puo ye?’ Nto ye ne lu kataza hahulu ne li ku biza manzwi ka mwa swanela ku utwahalela. Ka mutala, linzwi la khaù ha li biziwa ka ku pahamisa linzwi kwa makalelo ni ku wiseza kwa mafelelezo li talusa “laisi,” kono linzwi le li swana leo ha li biziwa ka ku li tibisa li talusa “makande” kamba “litaba.” Kacwalo ha ne lu li mwa sebelezo ya mwa simu, sapili ne lu sweli ku bulelela batu kuli, “Ni mi tiselize laisi ye nde” mwa sibaka sa ku bulela kuli, “Ni mi tiselize taba ye nde”! Kono hanyinyani-hanyinyani, ili hasamulaho wa ku ikashaulanga ha lu eza mafosisa, lwa fita fa ku ziba puo yeo.

Batu ba mwa Thailand ba na ni silikani luli. Kona libaka Thailand ha i bizwa Naha ya Batu ba Lumenyangela. Sapili ne lu lumilwe ku yo sebeleza kwa tolopo ya Khorat (ye se bizwa Nakhon Ratchasima cwale), mi lwa sebeleza kwateñi ka lilimo ze peli. Hasamulaho lwa cincezwa kwa tolopo ya Chiang Mai. Buñata bwa batu ba mwa Thailand ki Mabuddha mi ha ba zibi Bibele. Ha ne lu li mwa Khorat, na ituta ni muzamaisi wa ofisi ya poso. Lwa ambola ka za toho ya lusika, Abrahama. Bakeñisa kuli munna yo na ziba libizo la Abrahama, a lumela ze ne ni bulela ka ku nyunga hahulu toho. Kono hañihañi na lemuha kuli ne lu sa amboli ka za Abrahama ya swana. Munna yo yena na nahana ka za Abraham Lincoln, ya na banga mueteleli wa naha ya United States!

Ne lu ikozi ku ituta Bibele ni batu ba lipilu ze sepahala ba mwa Thailand, kono hape ni bona ne ba lu lutile mwa ku pilela bupilo bo bu bunolo inze lu tabile. Tuto yeo ne li ya butokwa hahulu kakuli ndu ya luna ya pili mwa Khorat mo ne lu pila sina balumiwa ne i si na malaiti kamba mezi. Mwa libaka ze cwalo, ne lu “itutile ku pila nihaiba ka ku . . . atelwa kamba ku taelelwa.” Sina muapositola Paulusi, lu iponezi luli se si talusa ku ‘kona linto kamukana ka Kreste ya fa mata.’—Mafil. 4:12, 13.

Ni Fumana Mulikani yo Munca mi Ni Ya kwa Sibaka Se Sinca

Ka 1945, ne ni lo pota kwa London. Ha ne ni li kwateñi, na ya kwa miziyamu ya Britain hamoho ni mapaina ba bañwi ni ba bañwi ba ne ba sebeleza fa Betele. Yo muñwi wa bona ne li bo Allan Coville ili bao hamulahonyana wa fo, ba kena Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu-11. Mi ba lumiwa ku yo sebeleza kwa France, kihona ba lumiwa kwa Belgium. * Hasamulaho, ha ne ni sa sebeleza kwa Thailand sina mulumiwa, ba ni bata kuli lu nyalane mi na lumela.

Lwa nyalana ka la 9 July, 1955 mwa tolopo ya Brussels, kwa Belgium. Kamita ne ni nahananga za ku yo pumulela kwa Paris hasamulaho wa sinawenga sa ka, kacwalo bo Allan ba lukisa kuli lu yo fumaneha kwa mukopano o no ka ezezwa kwa Paris mwa sunda ye ne tatama. Kono lu sa fita fela kwateñi, bo Allan ba kupiwa ku toloka lingambolo mwahal’a mukopano kaufela. Zazi ni zazi ne ba na ni ku pakelanga, mi ne lu fitanga busihu kwa ndu ko ne lu fitezi. Na pumulela  cwalo kwa Paris hamulaho wa sinawenga sa ka, kono bo Allan ne ni ba bonelanga hahulu fa libulelelo fela! Nihakulicwalo, ne ni tabela ku bona bo munn’a ka be ni sa zo nyalana ni bona inze ba itusiswa kuli ba sebeleze mizwale ni likaizeli ba bona, mi ne ni ziba hande kuli haiba lu beya Jehova mwa sibaka sa pili mwa linyalo la luna ne lu ka ba ni tabo luli.

Ku nyalwa hape ne ku tisize kuli ni ipumane mwa sibaka se sinca sa ku kutaleza teñi, ili Belgium. Nto ye ne ni ziba hahulu ka za Belgium kikuli ne li naha mo ku kile kwa lwanelwa lindwa, kono hañihañi na lemuha kuli buñata bwa batu ba naha yeo ne li batu ba ba lata kozo. Ku sebeleza mwa Belgium hape ne ku tokwa kuli ni itute Sifura, yona puo ye bulelwa kwa Mboela wa naha yeo.

Ka 1955, mwa Belgium ne ku na ni bahasanyi ba ba bat’o eza 4,500. Na ni bo Allan lu sebelelize fa Betele ni mwa musebezi wa maeto ka lilimo ze bat’o ba 50. Ka lilimo za pili ze peli ni licika, ne lu zamayanga ka njinga inze lu pahama malundu ni ku shetumuka ibe kuli ya nela kamba cwañi. Mwahal’a lilimo ze fitile, lu lobezi mwa mandu a mizwale ba luna a fitelela 2,000! Hañata ne ni kopana ni mizwale ni likaizeli ba ne ba fokola mwa mubili kono ili ba ne ba sebeleza Jehova ka mata a bona kaufela. Mutala wa bona ne u ni susuelize ku sa tuhela sebelezo ya ka. Kwa mafelelezo a sunda ni sunda ye ne lu potela liputeho, ne lu ikutwanga ku ba ba ba tiisizwe. (Maro. 1:11, 12) Bo Allan ne ba li mulikani yo mutuna luli. Manzwi a kwa Muekelesia 4:9, 10 ki a niti luli, a li: “Ba babeli ba fita a li muñwi; kakuli . . . ha ku wa yo muñwi, wahabo wa mu zusa”!

Limbuyoti Ze Fumanwa ka ku Sebeza ka ‘Mata a Jehova’

Ka lilimo-limo, na ni bo Allan lu bile ni ze nde ze lu ikozi ka ku tusa ba bañwi ku sebeleza Jehova. Ka mutala, ka 1983, lwa potela puteho ya Sifura mwa Antwerp, mi lwa yo fitela mwa ndu ya lubasi lo luñwi kwa na fitezi Benjamin Bandiwila, muzwale wa mukulwani ya na zwa kwa Zaire (ye se bizwa Democratic Republic of Congo cwale). Benjamin na tutezi kwa Belgium ku yo ituta tuto ye pahami. A lu bulelela kuli, “Na ikumbuta mina mo mu pilela, mu neezi bupilo bwa mina mwa sebelezo ya Jehova.” Bo Allan ba mu alaba kuli: “U bulela kuli wa ikumbuta luna; kono u ndongwami za lifasi. Kana ha u boni kuli lika zeo za itwanisa?” Ku mu alaba ngambu cwalo ne ku tahisize kuli Benjamin a nahane hande za bupilo bwa hae. Ha na kutile kwa Zaire, a kala bupaina mi ka nako ya cwale ki yo muñwi wa ba Katengo ka Mutai.

Ka 1999, na pazulwa ilikuli ni zwisiwe sitombo se ne ni na ni mwa mumizo. Haisamba ni pazulwa, ni weita fela 30 kg. Kaniti ni ‘piza ya lizupa’ ye si ka tiya. Kono ni itumela ku Jehova kakuli u ni file ‘mata a matuna hahulu.’ Hasamulaho wa ku pazulwa, Jehova u ni konisize ku zwelapili ni bo Allan mwa musebezi wa maeto. (2 Makor. 4:7) Ka 2004 mwa March, bo Allan ba timelela mwa buloko. Ni ba hupulanga hahulu, kono ni omba-ombiwa ki ku ziba kuli Jehova wa ba hupula.

Kacenu se ni na ni lilimo ze 83, mi ni ezize sebelezo ya nako kaufela ka lilimo ze fitelela 63. Ni sa zwelapili mwa musebezi wa ku kutaza; ni zamaisanga tuto ya Bibele fa ndu ya ka ni ku itusisa kolo kaufela ye ni fumana ka zazi ni zazi ku bulelela ba bañwi mulelo wa Jehova o munde. Fokuñwi ni ipuzanga kuli, ‘Bupilo bwa ka ne bu ka ba cwañi kambe ne ni si ka kala bupaina ka 1945?’ Ka nako yani, mapongo a ka na kona ku ba ona libaka la ku sa eza bupaina. Kono ni itumela hahulu kuli ne ni kalisize sebelezo ya bupaina ni sa li mwanana! Ni bile ni tohonolo ya ku iponela hande fo ku sweu kuli haiba lu beya Jehova mwa sibaka sa pili, u ka ba mata a luna.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Na ni mulikan’a ka wa mulumiwa, Astrid Anderson (kwa bulyo)

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Na ni bo munn’a ka mwa musebezi wa maeto ka 1956

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Na ni bo Allan ka 2000