“Pina ya kwa Liwate” Muputo O No Ñozwi Hal’a Linako Ze Peli

KA LA 22 MAY, 2007, siemba sa muputo wa Siheberu o no ñozwi mwa lilimo za ma-600 C.E. kamba ma-700 C.E., ne si beilwe fa nalela mwa miziyamu ye bizwa Israel Museum, kwa Jerusalem. Mwa muputo wo ku fumaneha Exoda 13:19–16:1. Mi ku wona ku na ni pina ye bizwa “Pina ya kwa Liwate,” ili pina ya tulo ye ne ba opezi Maisilaele ha se ba pulusizwe ka makazo kwa Liwate Le Li Fubelu. Ki kabakalañi ponahazo ya muputo wo ha i li ya butokwa?

Kalabo i ama nako fo ne u ñolezwi muputo wo. Miputo ye ne i fumanwi kwa liwate la Dead Sea ne i ñozwi mwa lilimo ze mwahal’a 201 B.C.E. ni 100 C.E. Pili miputo yeo i si ka fumanwa kale lilimo ze bato ba 60 kwamulaho, muputo wa Siheberu o ne u li wa kale hahulu ne li wa Aleppo Codex, o ne u ñozwi mwa silimo sa 930 C.E. Kwand’a miputo i sikai fela, ha ku na miputo ye miñwi ya Siheberu ye fumanwi ye ne ñozwi hal’a lilimo ze mianda pili muputo wo u si ka ñolwa kale.

James S. Snyder, muzamaisi wa Israel Museum u li: “Muputo wa Pina ya kwa Liwate ne u ñozwi mwahal’a linako za kwaikale, ili mwahal’a nako ye ne i ñozwi miputo ya kwa liwate la Dead Sea . . . ni nako ye ne u ñozwi muputo wa Aleppo Codex.” Ka ku ya ka bo Snyder, muputo wo ni litaba ze ñwi ze ñozwi za Bibele “ki mutala o ipitezi wa mo ne li bukelezwanga litaba ze ñozwi li sa cinciwi.”

Muputo wo u lumelwa kuli ki o muñwi wa miputo ye ne fumanwi kwa mafelelezo a ma-1800 mwa sinagoge ye ñwi ya kwa Cairo, mwa Egypt. Kono mutu yo muñwi ya na ikubukanyezanga miputo ya Siheberu na sa zibi butokwa bwa muputo wo ku fitela a buza caziba yo muñwi kwa mafelelezo a ma-1970. Siemba sa muputo wo sa tatubiwa kuli bukale bwa sona bu zibwe mi sa bulukwa ku fitela si bonahazwa mwa Israel Museum.

Ka za butokwa bwa muputo wo, Adolfo Roitman, yo muhulu wa ze ñozwi ze bizwa Shrine of the Book, mwa Israel Museum ni mubabaleli wa miputo ya kwa liwate la Dead Sea, u li: “Muputo wa Pina ya kwa Liwate u bonisa kuli Bibele ya bo Masorete ne i kopiswanga ka ku nepahala luli hal’a lilimo ze mianda-nda. Muñolelo o ipitezi wa Pina ya kwa Liwate wa komokisa kakuli mo u bonahalela kacenu, ki mona mo ne u bonahalela mwa lilimo za ma-600 ni ma-700.”

Bibele ki Linzwi la Mulimu le li tahile ka moya, mi Jehova ki yena sihulu ya tahisize kuli i bukelezwe. Hape Mañolo na kopisizwe ka tokomelo ki bañoli. Kacwalo, ha lu kakanyi kuli Bibele ye lu itusisa kacenu ya sepeha.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 32]

Courtesy of Israel Museum, Jerusalem