Ni Iponezi Mutapi wa Mulimu Ha U Hula mwa Korea

Ka mo li Kandekezwi ki bo Milton Hamilton

“Mu ka lu swalela ku mi zibisa kuli muso wa Republic of Korea ha u sa lumeleza ma-visa kaufela a mina balumiwa mi u li ha mu tokwahali mwa naha. . . . Kabakala muinelo wo, mu ka yo sebeleza kwa Japan ka swalelele.”

IBATA i ba kwa mafelelezo a 1954, na ni musal’a ka lwa amuhela lushango lo lu fahalimu ku zwelela kwa Brooklyn, New York, U.S.A. Kwa makalelo a silimo seo, ne lu kwazize Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu-23 kwa mutulo wa New York. Ha ne lu amuhezi liñolo, ne lu sebeleza kwa Indianapolis, mwa Indiana ka swalelele.

Na ni musal’a ka Liz, ne lu banga mwa kilasi i liñwi kwa sikolo sa sekondari. Hasamulaho, ka 1948, lwa nyalana. Musal’a ka na tabela hahulu bukombwa bwa nako ye tezi, kono na ikalezwi za ku zwa mwa United States ku yo sebeleza kwa naha i sili. Ki nto mañi ye ne i cincize mubonelo wa hae?

Liz a lumela ku ya ni na kwa mukopano wa ba ne ba tabela ku ya kwa sikolo sa Giliadi. Mukopano wo ne u ezizwe fa mukopano wa macaba kwa Yankee Stadium, New York, mwa mbumbi ya 1953. Hamulaho wa mukopano o susueza wo wa ba ne ba tabela ku ya kwa Giliadi, lwa taleleza mafomu a kupo ya ku ya kwa sikolo seo. Ka ku sa libelela, lwa memiwa ku yo fumaneha mwa sitopa se si tatama, se ne si ka kalisa mwa February 1954.

Ne lu lumezwi ku yo sebeleza kwa Korea, kono ndwa ye ne kolotile ka lilimo ze talu mwa naha yeo kihona ha ne i sa zo fela, ku siya naha inge i sinyehile maswe. Kacwalo, sina mo ne lu taluselizwe mwa liñolo le ne lu amuhezi le li na ni manzwi a fahalimu, lwa ya pili kwa Japan. Ha se lu zamaile ka mazazi a 20 mwa liwate, lwa fita mwa Japan ka January 1955 ni balumiwa ba bañwi ba ba silezi ba ne ba lumezwi kwa Korea ni bona. Muzwale Lloyd Barry, ya na li muokameli wa mutai wa Japan ka nako yeo, a to lu amuhela kwa likamba ka 6 kiloko ya kakusasana. Hañihañi lwa ya kwa ndu ya balumiwa mwa Yokohama. Lizazi le li swana manzibwana, lwa ya mwa bukombwa.

Cwale Lu Kena mwa Korea

Nako ha inze i ya, lwa nga ma-visa kuli lu kene mwa Republic of Korea. Ka la 7 March, 1955, fulai ya luna ya funduka ku zwa fa Libala la Fulai le lituna la Haneda mwa Tokyo ni ku fufa lihora ze talu ku liba kwa Libala la Fulai la Yoido mwa Seoul. Lwa amuhelwa ki Lipaki ba si-Korea ba ba fitelela 200, mi lwa enga-enga mioko bakeñisa tabo. Ka nako yeo, ne ku na ni fela Lipaki ba 1,000 mwa Korea kaufela. Sina mo ba ngela batu ba kwa America ni ba bañwi ba kwa Europe, ne lu nahana kuli batu ba kwa bucabela ba swana mi ba eza lika ka ku swana ku si na taba ni ku shutana kwa linaha za bona. Hañihañi, lwa lemuha kuli kanti ha ku cwalo. Lwa lemuha kuli batu ba  kwa Korea ba na ni puo ya bona ni sipeleta mane ni mutatehelo wa bona wa lico, ponahalo ya bona, mutinelo wa bona wa sizo, ni lika ze ñwi ze ba taluhanya ku ba bañwi, inge cwalo muyahelo wa bona wa miyaho.

Nto ya pili ye ne lu katalize ne li ku ituta puo. Ne ku si na libuka mo ne lu ka ituta si-Korea. Lwa lemuha kuli ne ku sa konahali ku likanyisa mubizezo wa manzwi a si-Korea ka ku itusisa fela mubizezo wa Sikuwa. Mutu u kona fela ku ituta ku biza hande manzwi ka ku ituta sipeleta sa si-Korea.

Ne lu ezanga mafosisa. Ka mutala, nako ye ñwi Liz na buzize muñ’a ndu haiba n’a na ni Bibele. Muñ’a ndu a sosobanisa pata mi a ya ku yo tisa sikwakwati sa mankisi. Liz na kupile sungnyang (mankisi) ku fita ku kupa sungkyung, linzwi le li talusa “Bibele.”

Hasamulaho wa likwelinyana, lwa fiwa musebezi wa ku yo toma ndu ya balumiwa mwa Pusan, ili tolopo ya kwa likamba ye kwa mboela. Lwa kwanisa ku telela mizuzu ye minyinyani ye milalu ya luna lu ba babeli ni likaizeli ze peli ze ne lu lumezwi ni zona. Mwa mizuzu yeo ne ku si na lipompi za mezi ni limbuzi ze kasha mezi. Busihu kona fela fo ne ku banga ni mezi a na kona ku fita fa bulilo bwa bubeli ka ku itusisa mupila. Kacwalo ne lu yapananga ku zuha ka mapakela ni ku kelela mezi. Ne lu tokwa ku bilisanga mezi kamba ku beya mwateñi mulyani (chlorine) kuli a kone ku nwiwa.

Ne lu kopani ni matata a mañwi. Ne ku si na hande malaiti mi ne lu sa koni ku itusisa mushini kwa ku tapisa liapalo kamba simbi kwa ku haina. Ne lu tatehelanga mwa kozwana, mi siitusiso si nosi se ne lu na ni sona ne li sitofu sa palafini. Kapili-pili, mañi ni mañi wa luna a twaela ku lukisanga lico fa lizazi la hae la ku tateha. Hamulaho wa lilimo ze talu ku zwa fo lu punyeza mwa Korea, na ni Liz lwa yambula butuku bwa hepatitis. Balumiwa ba bañata mwa miteñi yeo ne ba yambulanga butuku bo. Ne ku fitile likweli kuli lu fole, mi lwa ba ni mapongo a mañwi.

Mizwale Ba Tiiswa

Ka lilimo ze 55 ze felile, sikuli sa Korea mwa Asia si bile sa mifilifili. Sikuli seo si aluhanyizwe mwa likalulo ze peli ki museto fo ku sa lumelezwi limpi za masole. Museto wo, u fumaneha likilomita ze 55 ku zwa Seoul, ona muleneñi wa Republic of Korea, sa kwa mutulo. Ka 1971, bo Frederick Franz, ba ne ba zwa kwa sibaka se situna sa tamaiso kwa Brooklyn ba to pota. Na ba sindeketa kwa museto wo, o mwa silelezo ye tuna ka ku fitisisa mwa lifasi kaufela. Ka lilimo-limo, makwambuyu ba kopano ya United Nations hañata ne ba kopanelanga fa museto wo ni bayemeli ba mibuso ye mibeli.

 Kaniti, lu zwelapili ku ikambusa kwa litaba za bupolitiki za lifasi le, ku kopanyeleza ni za kwa sikuli sa Korea. (Joa. 17:14) Kabakala ku hana ku lwanisa batu ba bañwi, Lipaki ba ba fitelela 13,000 mwa Korea ba pikile tolongo ya lilimo ze kwana 26,000 ha li kopanywa hamoho kaufela zona. (2 Makor. 10:3, 4) Mizwale ba mikulwani kaufela ba mwa naha yeo ba ziba kuli ni bona ba ka hapelezwa ku swala lilwaniso kamba ku pika tolongo, kono ha ba sabi. Ki bumai kuli muso u nga likombwa za Sikreste kuli ki likebenga kabaka fela la kuli li hana ku ikenya mwa litaba za naha.

Kwamulaho ka 1944, ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya bubeli, ni na ne ni hanile ku kena busole mi kabakaleo na pika lilimo ze peli ni licika mwa tolongo ya kwa Lewisburg, Pennsylvania, mwa U.S.A. Kacwalo mizwale ba luna ba mwa Korea niha ba nyandile mwa litolongo, na utwisisa ze ba ipumani ku zona Lipaki ba mikulwani bao. Ba bañata ne ba tiisizwe ba mano ziba kuli ba bañwi ba luna balumiwa ba ne ba li mwa Korea ne ba ipumani mwa muinelo o swana.—Isa. 2:4.

Lu Ipumana mwa Butata

Taba ye ne zuhile ka 1977 ne i kopanyeleza ni ku sa ikenya kwa luna mwa litaba za naha. Makwambuyu ne ba nahana kuli ki luna ba ne ba shongile mikulwani ba mwa Korea ku hana ku kena busole ni ku swala lilwaniso. Kacwalo muso wa li ha u na ku lumeleza balumiwa ba ne ba zwa mwa naha ka libaka lifi kamba lifi ku kutela mwateñi hape. Kaniso yeo ne i kalile ka 1977 ku isa 1987. Ha ne lu ka zwa mwa Korea mwahal’a lilimo zeo, ne lu si ke lwa lumelezwa ku kutela mwateñi hape. Kacwalo mwahal’a lilimo zeo, ne lu si ka zwa mwa naha, nihaiba ku yo pota kwahae.

Ne lu kopani ni makwambuyu ba muso hañata-ñata mi ne lu ba talusezanga mayemo a luna a ku ikambusa kwa litaba za naha ka ku ba balateleli ba Kreste. Kwa mafelelezo, kwa lemuhiwa kuli ne lu si ke lwa sabiswa, kacwalo kaniso yeo ya fela—hamulaho wa lilimo ze lishumi. Mwa lilimo zeo, balumiwa ba bañwi ne ba tokwanga ku zwa mwa naha bakeñisa mapongo ni mabaka a mañwi, kono buñata bwa luna ne lu si ka zwa mwa naha, mi lu tabile kuli ne lu ezize cwalo.

Mwahal’a lilimo za ma-1980, balwanisi ba bukombwa bwa luna ba tameleza ba ne ba okamela mwa kopano ye ketilwe ka mulao ya mwa sibaka sa luna kuli ne ba sweli ku luta mitangana ku sa kena busole. Kabakaleo, muso wa biza mañi ni mañi wa luna ku yo mu tikitiba. Ka la 22 January, 1987, bazekisi ba fumana kuli litaba ze ne lu tamelelizwe ne li si na bupaki. Taba yeo ne i tisize kuli lu si ke lwa katazwa hape kwapili.

Mulimu U Fuyaula Musebezi wa Luna

Mwa Korea, ku lwaniswa kwa musebezi wa luna ne ku ekezehile mwa lilimo ze ne latelezi kabakala mayemo a luna a ku sa ikenya mwa litaba za naha. Kacwalo, kwa ba t’ata hahulu ku fumana nihaiba libaka ze swanela kwa ku ezeza mikopano ya luna ye mituna. Kabakaleo, Lipaki ba iponela mi ba yaha Ndu ya Mukopano mwa Pusan, ili yona ye ne bile ya pili mwa bucabela. Ne ni bile ni tohonolo ya ku fa ngambolo ya kakulo ka la 5 April, 1976 kwa baputehi ba 1,300.

 Ku zwa fela ka 1950, ku lumezwi masole ba bañata-ñata ku zwa kwa United States ku to sebeleza mwa Korea. Ha se ba kutile kwa United States, ba bañata ba bile Lipaki. Hañata lwa amuhelanga mañolo a zwa ku bona, mi lu na ni tabo ye tuna kuli lu ba tusize ku ziba Jehova.

Ka bumai, ka la 26 September, 2006, ne ni latehezwi ki mulikan’a ka Liz ye ne ni lata. Na mu tonda luli. Ka lilimo ze 51 za pilile kwanu, na amuhelanga musebezi kaufela ka tabo, a sa bilaeli. Na si ka akaleza kamba nihaiba ku ambola hanyinyani za ku kutela kwa United States, yona naha ya kile a bulela kuli na sa tabeli ku i siya!

Ni sebeza sina yo muñwi wa lubasi lwa Betele mwa Korea. Lubasi lwa Betele ki kale lu hula—se lu bat’o eza 250 kacenu. Ni na ni tohonolo ya ku sebeza ni mizwale ba ba supile ba Katengo ka Mutai ka ka okamela musebezi kwanu.

Ha lu ne lu fitile, Korea ne i li naha ye botanile hahulu, kono cwale se i li ye ñwi ya linaha ze zwezi hahulu pili mwa lifasi. Ku na ni Lipaki ba ba fitelela 95,000 mwa Korea, mi ibata iba 40 pesenti ya bona ba sebeza sina mapaina ba kamita ni ba ku tusa. Ze kaufela li ekeza kwa mabaka ha ni itebuha kuli ni konile ku sebeleza Mulimu kwanu mi ni iponezi mutapi wa Mulimu ha u hula.

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Lu esha mwa Korea ni balumiwa ba bañwi

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ha ne lu sebeleza mwa Pusan

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Na ni Muzwale Franz kwa museto ko ku sa lumelezwi limpi za masole, ka 1971

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Na ni Liz, nakonyana a si ka timela kale

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Mutai wa Korea ko ni sebeza sina yo muñwi wa lubasi lwa Betele