‘Lingeloi la Muñaa Bupilo li Beile ba ba mu Saba Mwahali’

Ka mo li Kandekezwi ki bo Christabel Connell

Ne lu patehile hahulu inze lu alaba lipuzo za Bibele za bo Christopher kuli mane ha ku na ni yo mukana ku luna ya naa lemuhile kuli ne se li busihu hahulu; mi ne lu si ka lemuha kuli bo Christopher ne ba talimanga fande mwa lihaulo. Kwa nalulelule, ba lu bulelela kuli, “Ye kona nako ye nde ya kuli mu funduke.” Ha se ba bulezi cwalo ba lu sindeketa fo ne lu yemisize linjinga za luna mi lwa laezana. Ki kozi ifi ye tuna ye ne ba lemuhile?

N E NI pepilwe ka 1927 mwa tolopo ya Sheffield, kwa England. Ndu ya luna ne i wezwi ki mbomba mwa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, kacwalo na fundulwa ku yo pila ni bo kuku ba basali kuli ni yo feleza kwateñi sikolo. Fa sikolo se siñwi sa Makatolika fo ne ni kena, ne ni buzanga masisita kuli ki kabakalañi bumaswe ni bukebenga ha bu atile hahulu. Masisita bao ni batu ba bulapeli bu sili be ne ni buzize puzo yeo ne ba sa zibi kalabo.

Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, na ituta bunasi. Na tutela kwa London ku yo belekela mwa sipatela sa Paddington General Hospital, kono mwa tolopo yeo, na bona mifilifili ye miñata. Kaizelaa ka yo muñwi a sino funduka ku ya kwa Ndwa ye ne kolotela kwa Korea, na bona mutu yo muñwi inge a holofazwa maswe kwande a sipatela. Ha ku na ya naa lamulezi mutu ya naa natiwa yo, ya naa bile sibofu bakeñisa ku natiwa ko. Ibato ba ka yona nako yeo, bo ma ne ba ni sindeketanga kwa mikopano ya batu ba ne ba lika ku ambola ni bafu, kono nihakulicwalo ne ni si ka ku utwisisa libaka bumaswe ha ne bu atile hahulu.

Ni Susuezwa ku Ituta Bibele

Zazi le liñwi kaizelaa ka yo muhulu John, ya naa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova a to ni potela. A ni buza kuli: “Kana wa ziba libaka lika ze maswe ze kaufela ha li ezahala?” Na alaba kuli, “Ha ni zibi.” A apula Bibele ya hae mi a bala liñolo la Sinulo 12:7-12. Na lemuha kuli Satani ni badimona ki bona ba ba tahisa bumaswe mwa lifasi. Kacwalo, ka ku ya ka kelezo ya kaizelaa ka yo, na lumela ku ituta Bibele hamulahonyana wa fo. Kono ka nako yeo, ne ni si ka kolobezwa kabakala ku saba batu.—Liprov. 29:25.

Bahulwani ba ka bo Dorothy ni bona ne se ba li Lipaki. Ha ne ba zwile kwa mukopano wa macaba kwa New York (ka 1953) ni bo Bill Roberts ba ne ba bata ku ba nyala, na ba taluseza kuli ne ni itutile Bibele. Bo Bill ba ni buza kuli: “Kana ne u balile mañolo kaufela mwa buka? Kana ne u lalile ni likalabo?” Ha se ni alabile kuli batili, ba bulela kuli: “Kanti ha u si ka feza ku ituta Bibele! U ambole ni kaizeli ye ne u itutile ni yena, kuli u itute hape!” Ka nako yeo na kala ku katazwa ki badimona. Ni hupula kuli ka nako ye ñwi ne ni  kupile Jehova kuli a ni sileleze ni ku ni lukulula ku bona.

Ni Eza Bupaina mwa Scotland ni mwa Ireland

Na kolobezwa ka la 16 January, 1954, na feza musebezi wa ka wa bunasi ka ku ya ka tumelelano ye ne ni ezize ni ba sipatela mwa May, mi mwa June na kalisa bupaina. Hamulaho wa likweli ze 8, na lumiwa ku yo sebeza sina paina ya ipitezi mwa Grangemouth, kwa Scotland. Teñi ko, ne ni ikutwile kuli mangeloi a Jehova naa ni ‘beile mwahali’ ha ne ni nze ni sebeleza mwa kalulo ye cwalo ye kwahule.—Samu 34:7.

Ka 1956, na kupiwa ku yo sebeleza kwa Ireland. Ne ni lumezwi kwa tolopo ya Galway ni likaizeli ze peli. Fa lizazi la pili luli, na potela muprisita yo muñwi. Ku si ka fita nako, kwa taha mupokola mi a ni nga ni mulikanaa ka ye ne ni kutaza ni yena, mi a lu isa kwa polisi. Ha saa ngile mabizo ni likeyala za luna, kapili-pili a yo liza luwaile. Lwa mu utwa inze a bulela kuli, “Eni sha, . . . na ziba luli ko ba ina.” Mupokola yo naa lumilwe ki muprisita yani! Muñaa ndu fo ne lu ina a hapelezwa ku lu leleka, kacwalo ofisi ya mutai ya lu eleza kuli lu zwe mwa sibaka seo. Lwa fita ka ku liyeha kwa sitishini sa litima ka mizuzu ye 10. Kono sitima ne si si ka funduka kale, mi muuna yo muñwi naa lu libelezi kuli sitima seo si si ke sa lu siya. Zeo ne li ezahezi hamulaho wa ku ina feela lisunda ze talu mwa tolopo ya Galway!

Lwa lumelwa kwa Limerick, ili tolopo ye ñwi mo ne bu tomile bulapeli bwa Keleke ya Katolika. Ne ku na ni likwata za batu ba ne ba lu shendanga inze ba huwa. Batu ba bañata ne ba saba ku lu amuhela mwa mandu a bona. Mwa silimo se ne si felile muzwale yo muñwi naa natilwe mwa toloponyana ya Cloonlara ye fakaufi. Kacwalo ne lu tabile ku fumana bo Christopher, ba ba bulezwi kwa makalelo, ili ba ne ba lu kupile kuli lu kute lu yo alaba lipuzo za bona za Bibele. Ha ne lu ba potela, muprisita yo muñwi a kena mwa ndu ni ku bulelela bo Christopher kuli ba lu leleke. Bo Christopher ba hanela muprisita yo, ba li: “Basali ba, ne ba memilwe ku kena mwa ndu ya ka mi ne ba ngongotile pili ba si ka kena kale. Kono mina ha mu si ka memiwa, mi mu keni feela mu si ka ngongota.” Muprisita yo a ikela inze a nyemile.

Kanti muprisita yo naa kopanyize baana ba bañata, ba ne ba lu libelela kwande a ndu ya bo Christopher. Ka ku ziba kuli batu bao ne ba bata ku lu lwanisa mi ne ba nyemile, bo Christopher ba eza sina mo ku bulelezwi kwa makalelo a taba ye. Ba lu tuhelela ku ina mwa ndu ya bona ku fitela lila zeo li hasana. Hasamulaho lwa utwa kuli bo Christopher ni lubasi lwa bona ne ba hapelelizwe ku tunuha mwa silalanda seo mi ba tutela kwa England.

Ni Memiwa kwa Giliadi

Ne ni se ni lelile ku yo fumaneha kwa Mukopano wa Macaba wa Divine Will (Tato ya Mulimu) ka 1958 mwa New York ha ni amuhela memo ya ku yo kena sitopa sa bu-33 kwa Giliadi. Ne ni si ka kutela kwahae mukopano wo ha se u felile, kono na yo sebeleza kwa tolopo ya Collingwood, mwa Ontario, kwa Canada, ku fitela si kala Sikolo sa Giliadi ka 1959. Kono ka nako ya mukopano, ne ni kopani ni bo Eric Connell. Ne ba itutile niti ka silimo sa 1957 mi ne ba kalisize bupaina ka 1958. Hamulaho wa mukopano, ne ba ni ñolelanga ka zazi ni zazi ha ne ni pila mwa Canada ni ha ne ni ituta kwa Giliadi. Ne ni nahana kuli ki sika mañi se si ka ezahala ku luna ha se ni kwazize sikolo.

Ku fumaneha kwa Giliadi neeli nto ya butokwa mwa bupilo bwa ka. Bo Dorothy ni bo muunaa bona ne ba li mwa sitopa se si swana. Ba lumelwa ku yo sebeleza kwa naha ya Portugal. Kono na ka ku sa libelela na lumelwa kwa Ireland. Ne ni ikutwile bumaswe kakuli ne ni si ke na ya ni bahulwani ba ka! Na buza yo muñwi wa baluti ba luna haiba ku na ni nto ye ñwi ye ne ni fosize. Kono a ni alaba kuli: “Batili. Wena ni Eileen Mahoney, ne mu lumezi kuli mu ka ya ko mu ka lumelwa kaufela mwa lifasi,” mi Ireland ki ye ñwi ya linaha ze ne lu kona ku lumelwa teñi.

Ni Kuta kwa Ireland

Na fita mwa Ireland mwa August ka 1959 mi na lumelwa kwa Puteho ya Dun Laoghaire. Ka  nako yeo, bo Eric, ne ba kutile kwa England mi ne ba tabile hahulu kuli ne ni li fakaufi. Ni bona ne ba bata ku ba mulumiwa. Ba ikatulela ku yo ezeza bupaina mwa Ireland bakeñisa kuli balumiwa ne ba sa lumelwanga kwateñi. Ba tutela kwa Dun Laoghaire, mi lwa nyalana ka 1961.

Hamulaho wa likweli ze silezi, bo Eric ba ipumana mwa kozi ye tuna ya mutututu. Katendele ka bona ne ka pazuhile, mi baalafi ne ba kakanya haiba ne ba ka kona ku ba pilisa. Ha se ba felize lisunda ze talu mwa sipatela, na ba kulisa kwandu ka likweli ze ketalizoho ku fitela ba fola. Na zwelapili ku kutaza ka mo ne ni konela kaufela.

Ka 1965 lwa cincezwa kwa puteho ye nee na ni bahasanyi ba 8 mwa tolopo ya Sligo, ye kwa likamba la kwa mutulo-wiko. Hamulaho wa lilimo ze talu, lwa ya kwa puteho ye ñwi ye nyinyani mwa tolopo ya Londonderry, ye neeli kwa mutulo hahulu. Zazi le liñwi ha ne lu zwa mwa simu, lwa fumana waya ye taba ye nee beilwe ku puma mukwakwa fo ne lu ina. Nako ya mifilifili ne i kalisize mwa Northern Ireland. Likwata za mikulwani ne ba cisaka limota. Tolopo ne se i aluzwi; sibaka se siñwi neeli sa Maprotestanti mi se siñwi neeli sa Makatolika. Ne ku sabisa ku zwa mwa sibaka se siñwi sa tolopo ku ya ku se siñwi.

Ku Pila ni ku Kutaza mwa Nako ya Mifilifili

Kono ne lu yanga kai ni kai kabakala bukombwa bwa luna. Hape, ne lu ikutwile inge lu beilwe mwahali ki mangeloi. Ha ne lu ipumani mwa libaka mo ne i kalisize mifilifili, kapili-pili lwa zwa mwateñi mifilifili ha se i felile. Ka nako ye ñwi ha ne ku na ni mufilifili bukaufi ni muzuzu wa luna mwa fulati ye ne lu pila ku yona, lika ze nee tuka ze nee zwa kwa sintolo sa mupende ne li wela fa lihaulo la muzuzu wa luna. Ne lu si ka lobala ka ku saba kuli mwendi muzuzu wa luna ne u ka ca mulilo. Ha se lu tutezi kwa Belfast ka 1970, lwa utwa kuli mbomba ya petulu ne i cisize sintolo sa mupende sani mi ni fulati yani ye ne lu pilanga ku yona ne i cisizwe ka nako yeo.

Ka nako ye ñwi, na ni kaizeli yo muñwi ne lu nze lu kutaza mi lwa bona mupaipi o komokisa fa lihaulo. Lwa zwelapili ku zamaya. Hamulaho wa mizuzu i sikai, mupaipi wo wa tunya. Batu ba ne ba zwile mwa mandu a bona ne ba nahana kuli ki luna ba ne ba teile mbomba ya mupaipi wo! Ka yona nako yeo kaizeli yo muñwi wa Sikreste ya naa pila mwa silalanda seo a lu memela mwa ndu ya hae. Batu ba ne ba pila bukaufi ni yena ba lemuha kuli kanti ne si luna ba ne ba teile mbomba yeo.

Ka 1971 lwa kutela kwa Londonderry ku yo potela kaizeli yo muñwi. Ha ne lu mu taluseza ka za musipili wa luna ni museco fo ne lu fitile, a buza kuli, “Kana fa museco ne ku si na mutu?” Ha lu mu alaba kuli, “Ne ku na ni batu fateñi, kono ne ba si na taba ni luna,” a komoka hahulu. Kabakalañi? Kakuli mwa mazazinyana a naa felile mualafi ni mupokola ne ba amuhilwe limota za bona mi za cisiwa.

Ka 1972 lwa shimbulukela kwa Cork. Hamulaho, lwa sebeleza mwa Naas, mi lwa ya ni kwa Arklow. Kwa nalulelule, lwa lumelwa kwa Castlebar ka 1987, ko lu sa sebeleza ni kacenu le. Kwanu ne lu bile ni tohonolo ye tuna ya ku tusa ku yaha Ndu ya Mubuso. Bo Eric ne ba kulile hahulu ka 1999. Kono, ka tuso ya Jehova ni tuso ye lilato ya puteho, hape ne ni konile ku itiisa mi na ba kulisa ku fitela ba fola.

Na ni bo Eric lu keni Sikolo sa Sebelezo ya Bupaina habeli. Bo Eric ba sa li maeluda. Na ni kula butuku bwa mwa lingongo mi ne ni pazuzwi kwa sipatela mwa mañwele ni mwa noka. Nihaike kuli ni lwanisizwe hahulu ki ba bulapeli mi ni pilile mwa linako ze tezi mifilifili ye mituna ye ama puso ya sicaba ni mupilelo wa sona, o muñwi wa butata bo butuna bo ne ni na ni bona neeli bwa ku tuhela ku matisa mota. Butata bo, neeli muliko kakuli ne ni sa koni ku ya kwa libaka ze ne ni bata ku ya ku zona. Puteho i ni tusize hahulu mwa lika ze ñata. Cwale se ni zamaya ka mulamu, mi ni itusisanga mutututu wa mawili a malalu ha ni tokwa ku ya kwahule.

Lilimo hamoho ze ni tandile na ni bo Eric mwa bupaina bo bu ipitezi li fitela 100—ze 98 ku zona lu li tandile kwanu kwa Ireland. Ha lu na muhupulo wa ku tuhela musebezi wo. Ha lu si ka itinga fa limakazo, kono lu lumela kuli mangeloi a Jehova a maata a ‘beile mwahali’ ba ba mu saba ni ku mu sebeleza ka busepahali.