Mikopano ya Sikiliti ye Milalu mo ne I Cincelize Bupilo Bwa Ka

Ka mo li Kandekezwi ki bo George Warienchuck

KANA mu kile mwa tabiswa hahulu ki taba ye ne mu utwile ku o muñwi wa mikopano ya luna ya sikiliti kuli mane ne i mi susuelize ku eza licinceho ze tuna mwa bupilo bwa mina? Kona mo ne ku bezi ku na. Ha ni iheta, ni lemuha kuli mikopano ya sikiliti ye milalu sihulu ki yona ye ne i tahisize kuli ni cince bupilo bwa ka. Mukopano wa pili ne u ni tusize ku sa ba hahulu ni boi; wa bubeli, ne u ni tusize ku kolwa ka se ni na ni sona; wa bulalu, ne u ni tusize ku ba ni bufani. Kono pili ni si ka mi taluseza kale za licinceho ze, kashe ni mi taluseze ze nee ezahezi kwa bwanana bwa ka mwa lilimo za kwamulaho pili mikopano ye i si ka ezwa kale.

Ne ni pepilwe ka 1928, mi ki na ñomba mwa bana ba balalu. Likaizeli za ka, bo Margie ni Olga, ni na, ne lu hulezi kwa South Bound Brook, mwa New Jersey, kwa U.S.A., ili tolopo ye nee na ni bayahi ba ba batoo ba 2,000 ka nako yeo. Nihaike kuli ne lu li babotana, bo ma ne ba na ni bufani. Fo ne ba belanga ni mali a ku lukisa lico ze nde, ne ba abananga lico zeo ni batu ba ne lu yahile ni bona. Ha ne ni li wa lilimo ze 9, bo ma ne ba potezwi ki Paki ya naa bulela puo ya kwa Hungary, ili puo ya bo ma, mi kacwalo bo ma ne ba susuelizwe ku teeleza kwa lushango lwa mwa Bibele. Hamulaho, kaizeli Bertha, ya naa li wa lilimo za kwa makalelo a ma-20 a zwelapili ku ituta Bibele ni bo ma mi a ba tusa ku ba batanga ba Jehova.

Ka ku sa swana ni bo ma, na ne ni na ni boi, ne ni si na bundume. Mi se ne si ni utwisa hahulu butuku ki taba ya kuli bo ma ne ba hanelelanga ku ni nyinyafaza. Ha ne ni ba buzize inge ni lila kuli, “ki kabakalañi ha mu ni nyazisezanga kamita?” ne ba ni taluselize kuli ba ni lata kono ne ba sa lati kuli ni ikutwe kuli ni wa butokwa ku fita ba bañwi. Milelo ya bo ma nee li ye minde, kono bakeñisa kuli ne ba sa ni babazangi ne ni ikutwanga kuli ha ni wa butokwa.

Ka zazi le liñwi, musali ye ne lu yahile mabapa ni yena ya naa ambolanga ni na kamita ka sishemo a ni kupa kuli ni ye ni bana ba hae kwa keleke kwa Sunday school. Ne ni ziba kuli ni ka nyemisa Jehova haiba ni ya, kono ne ni sa lati ku utwisa butuku musali yo ya sishemo ye ne lu yahile mabapa ni yena. Kacwalo ka likweli li sikai, ne ni yanga kwa keleke yeo nihaike kuli ne ikutwanga bumaswe. Kwa sikolo, sabo ya ku saba batu ni yona ne i tahisanga kuli ni eze lika ze lwanisana ni lizwalo la ka. Yo muhulu fa sikolo, ili muuna ya naa li muhateleli, naa bona teñi kuli baluti ba hapeleza banana kaufela ku caela ndembela silutu. Ni na ne ni caelanga ndembela silutu. Ne lu ezize cwalo i batoo ba silimo, mi cwale se ku ba ni cinceho.

Ne ni Itutile Tuto ka za ku ba ni Bundume

Ka 1939, sikwata sa tuto ya buka ne si kalile ku kopanelanga mwa ndu ya luna. Muzwale wa mukulwani ya naa li paina wa libizo la Ben Mieszkalski ki yena ya naa zamaisanga tuto. Ne lu mu bizanga ka libizo la Ben yo Mukima, mi libizo leo ne li mu swanela. Ku na, naa bonahalanga ku ba yo mutelele ni yo mukima sina sikwalo sa kwapili sa ndu ya luna. Nihaike ku si na taba ni siyemo sa hae ne si mu bonahalisa ku ba mutu ya sabisa, naa na ni sishemo hahulu, mi ne ni banga ya lukuluhile kabakala lumenyo lwa hae. Kacwalo Ben ha naa ni kupile kuli ni ye ni yena mwa sebelezo ya mwa  simu, na lumela ka tabo. Ne lu bile balikani. Ha ne ni ikutwanga ku swaba, naa ambolanga ni na sina muhulwanaa mutu mwa ambolanga ni munyanaa hae ka lilato. Ne ni ikutwanga hande hahulu ha naa ezanga cwalo, mi na fita ba ku mu lata hahulu.

Ka 1941, Ben naa kupile lubasi lwa hesu kuli lu ye ni yena kwa mukopano wa sikiliti wa mwa St. Louis, kwa Missouri ka ku itusisa mota ya hae. Ne ni tabile hahulu luli! Ne ni si ka zamaya kale musipili wa likilomita ze 80 ku zwa fa lapa la luna, mi cwale ne ni ka ya kwa sibaka se si fitelela likilomita ze 1,500. Kono ne ku na ni matata kwa St. Louis. Ba bahulu ba bulapeli ne ba laezi batu ba bona kuli ba kansule litukiso kaufela ze ne ba ezize za ku lumeleza Lipaki ku ina mwa mandu a bona. Ba bañata ne ba ezize cwalo. Lubasi ko ne lu swanela ku yo fitela ni lona ne lu bembilwe. Niha ne ku li cwalo, lubasi lo, lwa lu amuhela. Lubasi lo, ne lu bulezi kuli lu ka taleleza sepiso ya lona ya ku lu fa muzuzu. Ne ni tabisizwe ki bundume bwa lubasi lo.

Likaizeli za ka ne li kolobelizwe fa mukopano wa sikiliti wo. Fa lizazi le li swana leo, Muzwale Rutherford, ya naa zwa kwa Betele ya kwa Brooklyn, naa file ngambolo ye susueza, mi mwa ngambolo yeo naa kupile banana kaufela ba ne ba bata ku eza tato ya Mulimu kuli ba yeme. Banana ba ba batoo ba 15,000 ne ba yemi. Ni na ne ni yemi. Cwale ki haa kupa kuli mwahalaa luna ba ne ba bata ku eza hahulu musebezi wa ku kutaza ba bulele kuli, “Eni.” Hamoho ni banana ba bañwi, ne ni konile ku huwa kuli, “Eni!” Hamulaho baputehi se ba kwashela hahulu. Ne ni susuelizwe hahulu.

Hamulaho wa mukopano, se lu yo potela muzwale yo muñwi kwa West Virginia. Muzwale yo naa lu kandekezi kuli nako ye ñwi ha naa li mwa musebezi wa ku kutaza, sikwata sa batu ba ba nyemile ne si mu natile ni ku mu sela sitipwitipwi sa tala ni mafufa. Ne ni teelelize ka tokomelo ye tuna. Muzwale yo naa bulezi kuli: “Kono ni ka zwelapili ku kutaza.” Ha ne lu zwile fa ndu ya muzwale yo, ne ni ikutwile sina mwa naa ikutwezi Davida. Ne ni itukiselize ku talimana yo muhulu wa fa sikolo, sina Davida mwa naa lwaniselize Goliati ka bundume.

Ha ne ni kutile kwa sikolo, na yo atumela yo muhulu wa fa sikolo. A ni lubukela ka bunyemi. Na lapelela mwa pilu ku kupa Jehova kuli a ni tuse. Cwale na bulela kapili kuli: “Ne ni ile kwa mukopano wa Lipaki za Jehova. Ha ni sa na ku caela ndembela silutu!” Ka nako ye telele ha ku na ya naa bulezi linzwi. Yo muhulu wa fa sikolo a yema ka bunya ku zwa kwa tafule ya hae ni ku taha ko ne ni inzi. Naa nyemile hahulu. A ni hanyaukela, a li: “Caela ndembela silutu, hakusicwalo u lelekilwe fa sikolo se!” Ka nako ye, ne ni si ka eza za naa ni taluseza ku eza yo muhulu wa fa sikolo, mi mwa pilu ya ka ne ni bile ni mwangalwa o ne ni si ka ba kale ni ona.

Ne ni nyolelwa hahulu ku yo taluseza Ben ze nee ezahalile. Ha ne ni mu boni kwa Ndu ya Mubuso, ne ni huwile kuli: “Ni lelekilwe kwa sikolo! Kakuli ne ni si ka caela ndembela silutu!” Ben a ni kumbata, a menya, mi a bulela kuli: “Kaniti, Jehova wa ku lata.” (Deut. 31:6) Manzwi ao naa ni susuelize hahulu! Ne ni kolobelizwe la June 15, 1942.

Mo ne ni Itutezi ku Kolwa ka ze ni na ni Zona

Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, sifumu sa naha sa ekezeha ka bubebe, mi mwa naha kaufela batu ne ba ndongwama hahulu sifumu. Ne ni beleka musebezi o ne u ni fumanisa masheleñi a mañata mi ne ni kona ku leka lika ze ne ni sa nahani kuli naa kona ku ba ni zona sapili. Balikani ba ka ba bañwi ne ba itekezi mitututu, ba bañwi ne ba lukisize mandu a bona. Na ne ni lekile mota ye nca. Kapili-pili, takazo ya ka ya ku ba ni lika ze ñata za simbombo, ya kala ku tahisa kuli ni keshebise misebezi ya Mubuso. Ne ni lemuhile kuli ne ni li mwa nzila ye fosahalile. Ka litohonolo, mukopano wa sikiliti wo ne u ezizwe ka 1950 mwa New York City ne u ni tusize ku cinca mupilelo wa ka.

Kwa mukopano wo, babuleli ne ba  susuelize baputehi ku zwelapili mwa musebezi wa ku kutaza. Mubuleli yo muñwi naa lu susuelize kuli: “Mu kusufaze kwa lika ze sa tokwahali, mi mu mate mwa siyano ye mu lukiselizwe.” Ne ku bonahala inge kuli naa bulela feela na. Hape ne ni iponezi mukiti wa ku kwaza sitopa sa Giliadi, mi mukiti wo wa tahisa kuli ni nahane kuli, ‘haiba Lipaki ba, ba ba li litaka za ka, ba tuhezi lika ze nde ze ne ba na ni zona kuli ba yo sebeleza mwa linaha li sili, ni na ni swanela ku itatela ku eza cwalo kwanu ko ni pila. Mukopano wo ha se u felile, na ikatulela ku ba paina.

Ka nako yeo, ne ni li mwa libato ni Evelyn Mondak, kaizeli ya naa na ni tukufalelo ya naa li mwa puteho ye ne ni zo swalisana ni yona. Bo mahe Evelyn ba ne ba utile bana baa silezi, ne ba na ni bundume. Ne ba lata hahulu ku kutaza mwa likululu fapilaa Keleke ya Katolika ye tuna. Nihaike kuli muprisita ya nyemile naa ba laelanga ku zwa fa sibaka seo hañata, ne ba sa zwangi fateñi. Ka ku swana ni bo mahe, Evelyn naa sa sabi mutu.—Liprov. 29:25.

Ka 1951, na nyala Evelyn, lwa tuhela misebezi ya luna, mi lwa kala ku eza bupaina. Muokameli wa mupotoloho a lu susueza ku tutela kwa Amagansett, ili munzi o ne u li fa likamba la liwate la Atlantic ili o no u fumaneha kwa sibaka se si batoo eza likilomita ze 160 ku zwa kwa New York City. Puteho ya kwateñi ha ne i lu zibisize kuli ne ba si na malobalo, lwa bata tilela kono lwa palelwa ku fumana ye ne lu kona ku leka. Kiha lu bona tilela ye nee shwile. Muñaa yona a lu taluseza kuli u ka lu lekisa yona ka madola a eza 900, mi nee li ona masheleñi luli a ne lu filwe sina mpo fa sinawenga sa luna. Lwa i leka, lwa i lukisa hande, mi lwa i hohela kwa sibaka ko ne lu tutela. Kono ha lu yo fita kwateñi, ne lu si na mali ni a makana mi lwa ikalelwa mo ne lu ka pilela sina mapaina.

Evelyn naa belekanga kasebezi ka ku kenisa mwa mandu, mi na, na fumana musebezi wa ku kenisanga mwa licelo la muuna ya naa zwa kwa Italy, mi ne ni ezanga musebezi wo fahalaa busihu. Muñaa licelo leo, naa ni taluselize kuli: “U shimbelange musalaa hao lico kaufela ze siyezi.” Kacwalo ha ne ni fitanga kwa ndu ka 2 kiloko ya kakusasana, ne lu banga ni lico ze ñata mwa tilela ya luna. Lico ze nee futumala zeo, ne li lu tusa hahulu, sihulu maliha ha ne ku hazelanga mwa tilela ya luna. Ku tuha fo, fokuñwi mizwale ba mwa puteho ne ba lu siyelanga tapi ye tuna fa munyako wa tilela ya luna. Mwahalaa lilimo ze ne lu sebelize hamoho ni mizwale ba ba lateha bao ba kwa Amagansett, ne lu itutile kuli ku kolwa ka saa na ni sona mutu ku tahisanga bupilo bo bunde hahulu. Zeo ne li lilimo ze nde luli.

Ne lu Susuelizwe ku ba ni Moya wa ku Itombola Hahulu

Ka July 1953, lwa yo amuhela balumiwa ba bañata ba ne ba tile ku zwa kwa linaha li sili ko ne ba sebeleza kuli ba to fumaneha kwa mukopano wa macaba mwa New York City. Ba kandeka ze bonwi ze tabisa hahulu. Bakeñisa kuli ne ba tabile hahulu, ni luna lwa taba hahulu. Ku tuha fo, mubuleli yo muñwi wa fa mukopano ha naa koñomekile kuli ku na ni linaha ze ñata mo lu si ka kutazwa kale lushango lwa Mubuso, lwa lemuha se ne lu swanela ku eza, ili ku itombola hahulu kuli lu yandulule bukombwa bwa luna. Ona fa mukopano wo, lwa kupa ku kena sikolo sa ku lutiwa musebezi wa bulumiwa. Ka silimo se si swana seo, lwa memiwa ku yo kena sitopa sa bu 23 sa sikolo sa Giliadi, se ne si kalisize mwa February 1954. Yeo nee li tohonolo ye tuna luli!

Ne lu tabile hahulu ha ne lu zibisizwe kuli ne lu lumilwe ku yo sebeleza kwa Brazil. Lu si ka kalisa kale lieto la mazazi a 14 ka sisepe, muzwale ya naa na ni buikalabelo fa Betele a ni taluseza kuli: “Wena ni musalaa hao mu ka zamaya ni likaizeli ba makwasha ba 9 ba balumiwa ku ya kwa Brazil. U ba babalele!” Mu nahane feela mo ne ba komokezi bazamaisi ba sisepe ha ba ni bona ni taha ni likalibe  ze lishumi ku to kwela sisepe. Kono likaizeli ne ba si na butata ni bo bu kana mwa muinelo wo. Niteñi, ne ni ikutwile ku imuluha ha ne lu longokile ku zwa mwa sisepe ni ku hata mubu wa Brazil inze lu iketile hande kaufela luna.

Ha se ni itutile Siputukisi, na lumiwa mwa musebezi wa mupotoloho kwa Rio Grande do Sul, ili kwa silalo se si kwa mboela wa naha ya Brazil. Muokameli wa mupotoloho ye ne lu yo yola, ili muzwale wa likwasha, a lu bulelela kuli: “Ni komokile hahulu kuli ba lumile batu ba ba nyalani kwanu. Se ki sibaka sa matulungundu.” Liputeho ne li li maambala mwa matakanyani, mi ku ze ñwi ne ku fitwa feela ka simbayambaya. Muzamaisi wa simbayambaya naa kona ku ku lumeleza ku kwela simbayambaya sa hae haiba u mu lekela lico. Sina batu ba ba zulami lipizi, ne lu inanga fahalimu a libyana ze shimbilwe inze lu namalalezi mahutu a luna fa libyana zeo, mi ne lu swalelelanga mazoho a luna kwa mihala ye ne tamisizwe libyana zeo. Fo ne si sikuluhelanga hahulu simbayambaya, ne lu tiyelanga hahulu kwa mihala kuli lu si ke lwa wa, mi libyana ze ñata ze nee li mwa simbayambaya ha ne li zukuzehanga ne lu bonanga mwa mañope a tungile a mwa musindi. Kono ha ne lu bonanga lipata ze tabile za mizwale ba ne ba lu libelelanga ka tabo, ne lu fitanga fa ku lemuha kuli buikatazo bwa luna bwa ku zamaya misipili ye mitelele cwalo ne bu swanela luli.

Ne lu pilanga mwa mandu a mizwale. Ne ba botanile hahulu luli, kono nihakulicwalo ne ba na ni bufani. Mwa sibaka se siñwi se ne si li kwahule, mizwale kaufela ne ba beleka mwa kampani ya za nama. Lituwelo za bona ze nyinyani ne li ba konisanga feela ku ca hañwi ka zazi. Ha ne ba sa beleki ka lizazi li liñwi, ne ba sa fiwi tuwelo ya bona. Kono ka nako ye ne lu ba potelanga, ne ba sa belekangi ka mazazi a mabeli ilikuli ba abane mwa misebezi ya puteho. Ne ba sepile Jehova. Ni kamuta ha lu na ku libala lituto ze ne lu itutile ku bona mizwale ba babotana bao, ka za ku eza buitomboli ilikuli lu pete za Mubuso wa Mulimu. Ka ku pila hamoho ni bona, ne lu itutile tuto ye lu sa koni ku fumana kwa sikolo sifi kamba sifi. Ha ni iheta ku nahana bona mizwale bao, ni kacenu le, ni sa lotisanga mioko ya tabo.

Ka 1976, ne lu kutezi kwa United States ilikuli lu yo babalela bo ma ba ne ba kula. Ne ku lu bezi taata ku zwa mwa Brazil, kono lu itumela hahulu kuli ne lu iponezi kekezeho ye tuna ya musebezi wa Mubuso wa naha yani. Nako kaufela ha lu amuhelanga mañolo aa zwa kwa Brazil, lu banga ni tabo ye tuna ha lu hupula linako ze nde ze ne lu bile ni zona ha ne lu li kwateñi.

Tabo ya ku Kopana Sinca

Ha ne lu nze lu babalela bo ma, lwa zwelapili mwa bupaina mi lwa kena misebezi ya ku kenisa. Ka 1980, bo ma ba timela, inze ba sepahala ku Jehova. Hamulaho wa fo, ne ni memilwe ku sebeza mwa musebezi wa maeto mwa United States. Ka 1990, na ni musalaa ka lwa potela puteho mwa tolopo ya Connecticut, mi ha ne lu li kwateñi lwa kopana ni mutu wa butokwa hahulu ku luna. Yo muñwi wa maeluda mwa puteho yeo nee li Ben. Ben ki yena mutu ya naa kile a ni tusa ku tiyela ku Jehova lilimo ze fitelela 50 kwamulaho. Lwa kumbatana ka tabo ye tuna hahulu luli.

Ku zwa ka 1996, na ni Evelyn lu zwezipili ku sebeza sina mapaina ba kamita ba basupali mwa puteho ya puo ya Siputukisi, mwa Elizabeth, kwa New Jersey. Ni katazwa ki mapongo, kono ka tuso ya musalaa ka ya latiwa, naa abananga mwa bukombwa ka mo ni konela kaufela. Evelyn hape u tusanga musupali ya fokozi ye lu yahile mabapa ni yena. Libizo la musupali yo ki lifi? Ki Bertha—yena musali ya swana yani ya naa tusize bo ma ku ba mutangaa Jehova, lilimo ze fitelela 70 kwamulaho. Lu tabile ku ba ni kolo ya ku bonisa buitumelo bwa luna ku yena kwa lika kaufela za naa ezize mwa ku tusa lubasi lwa ka ku ituta niti.

Ni itumela kuli mikopano ya sikiliti ya kwamulaho yani ne i ni susuelize ku tiyela mwa bulapeli bwa niti, ku nolofaza bupilo bwa ka, ni ku yandulula bukombwa bwa ka. Kaniti, mikopano ya sikiliti yani ne i cincize bupilo bwa ka.

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Bo mahe Evelyn (kwa nzohoto) ni bo ma

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mulikanaa ka Ben

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ha ne lu li mwa Brazil

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Ni Evelyn kacenu