Mu Biule Meeto A Mina Kwa Lika ze si na Tuso!
Mu Biule Meeto A Mina Kwa Lika ze si na Tuso!
“U biule meeto a ka ku ze si na tuso, u ni tiise mwa nzila ya hao.”—SAMU 119:37.
1. Meeto ki mpo ye butokwa cwañi?
MEETO a luna ki a butokwa hahulu! Ka ona lwa kona ku bona lika ka mo li inezi luli hamohocwalo ni mibala ya zona. Meeto a lu tusa ku bona balikani ba luna hamohocwalo ni ku bona likozi. Ka ona lu bona lika ze nde ze tabisa, lika ze bupilwe ze makaza, ni bupaki bwa ku ba teñi kwa Mulimu ni kanya ya hae. (Samu 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Maro. 1:20) Mi bakeñisa kuli meeto ki ona sihulu a lumelanga litaba kwa munahano, a lu tusa hahulu ku fumana zibo ya ku ziba Jehova ni ku tiisa tumelo ya luna ku yena.—Josh. 1:8; Samu 1:2, 3.
2. Ki kabakalañi ha lu swanela ku tokomela ze lu bona, mi lu kona ku itutañi kwa kupo ya walisamu?
2 Kono hape lika ze lu talima za kona ku lu tiseza kozi. Swalisano ye li teñi mwahalaa meeto a luna ni munahano wa luna ki ye tuna hahulu kuli mane ze lu bona li kona ku tahisa kamba ku tiisa milelo ni litakazo za mwa pilu ya luna. Mi bakeñisa kuli lu pila mwa lifasi le li maswe le li lata ku itabisa, ili le li busiwa ki Satani Diabulosi, lu boniswanga maswaniso a mañata-ñata mi lu utwanga litaba-taba ze kona ku lu yembulula ka bunolo, niha ne lu ka li talima kamba ku li teeleza feela hanyinyani. (1 Joa. 5:19) Kona libaka walisamu ha na kupile Mulimu kuli: “U biule meeto a ka ku ze si na tuso, u ni tiise mwa nzila ya hao.”—Samu 119:37.
Mwa Kona ku lu Keluseza Meeto A Luna
3-5. Ki makande afi a mwa Bibele a bonisa bumaswe bwa ku tuhelela meeto a luna ku lu kelusa?
3 Mu nyakisise ze ne ezahezi ku musali wa pili, Eva. Satani na mu taluselize kuli meeto a hae “a ka tona” ha na ka ca muselo wa kwa “kota ya ku ziba bunde ni bumaswe.” Eva u lukela ku ba ya na hohilwe ki taba ya kuli meeto a hae na ka “tona.” Takazo ya hae ya ku ca muselo o no hanisizwe ne i ekezehile “ha bona kuli kota ki ye munati ha i ciwa, mi i katelisa meeto.” Ku talima kota yeo ka ku i lakaza ne ku tahiselize Eva ku loba mulao wa Mulimu. Muunaa hae Adama ni yena a loba mulao, mi kezo yeo ya tahisa butata kwa batu kaufela.—Gen. 2:17; 3:2-6; Maro. 5:12; Jak. 1:14, 15.
4 Mwa miteñi ya Nuwe, mangeloi a mañwi ni ona na yauluzwi ki ze ne a boni. Liñolo la Genese 6:2 li lu bulelela ka za mangeloi ao kuli: “Bana ba bashimani ba Mulimu, se ba bona bana ba basizana ba batu kuli ki ba bande, mi ba ikungela basali ku be ba ketile kamukana.” Ku talima bana ba basizana ka ku ba lakaza ne ku tahiselize mangeloi a na ipanguzi ao takazo ye ne si ya ka taho ya ku fosa ni bona, mi mangeloi ao a pepa bana ba mifilifili. Bumaswe bwa batu ka nako yeo ne bu tahisize kuli batu kaufela ba sinyiwe kwandaa feela Nuwe ni lubasi lwa hae.—Gen. 6:4-7, 11, 12.
5 Hamulaho wa lilimo-limo, meeto a Muisilaele ya bizwa Akani na mu tahiselize kuli a uzwe lika mwa munzi wa Jeriko o no hapilwe. Mulimu na laezi kuli lika kaufela mwa munzi wo li sinyiwe kwandaa feela lika ze ñwi ze ne swanelwa ku beiwa mwa pulukelo ya Jehova. Maisilaele ne ba lemusizwe kuli: “Mu sabe lika ze funguzwi; mu ka swana mu nga kwa linto” ze ñwi ze mwa munzi. Akani ha na lobile mulao wo, Maisilaele ne ba tuzwi ki munzi wa Ai, mi ba bañwi ku bona ne ba shwile. Akani na si ka itumelela busholi bwa hae ku fitela a fumanwa. Na ize: “Na bona” lika ze, mi “na li lakaza mi na li nga.” Takazo ya meeto a hae ne i tahisize kuli a sinyiwe, hamohocwalo “ni ze ne li za hae kamukana.” (Josh. 6:18, 19; 7:1-26) Akani na lakalize lika ze ne hanisizwe.
Lu Tokwa ku ba ni Buiswalo
6, 7. Ki ufi o muñwi wa “milelo” ya Satani ya itusisanga kuli a lu swase, mi bafundoti ba itusisanga cwañi mulelo wo?
6 Batu kacenu ba likiwa ka nzila ye swana ni ya na likilwe ka yona Eva, mangeloi a na ipanguzi, ni Akani. Kwa “milelo” kaufela ya itusisanga Satani ku yembulula batu, “takazo ya meeto” ki yona ye maata ka ku fitisisa. (2 Makor. 2:11; 1 Joa. 2:16) Bafundoti ba mazazi a, ba ziba kuli batu ba hohiwanga ki ze ba bona. Caziba wa za bulekisi ya ile libubo wa kwa Europe u talusa kuli: “Buikoneli bwa ku bona ki bona bo bu yembulula hahulu. Hañata bu komanga buikoneli bo buñwi kaufela, mi bu kona ku tahisa kuli batu ba eze lika ze lwanisana ni ze ba ziba kuli ki zona ze nde.”
7 Kona libaka bafundoti ha ba lu bonisanga maswaniso a mañata-ñata a lukisizwe ka butali kuli a lu hape ha lu a bona ni ku lu tahiseza takazo ya ku lakaza ze ba lekisa. Mubatisisi yo muñwi wa kwa United States ya itutile ka za mo ku fundota ku amela batu, na bulezi kuli mulelo wa ku fundota “haki ku zibisa feela batu lika ze lekiswa, kono sihulu ki ku ba susueza kuli ba ikumbute zona ni ku li leka.” Fokuñwi ku itusiswanga maswaniso a tahiseza batu ku nahana za somano. Kacwalo, lu tokwa ku tokomela hahulu ze lu talimela ni ze lu kenya mwa lipilu za luna!
8. Bibele i bonisa cwañi kuli lu tokwa ku tokomela hahulu ze lu bona ka meeto a luna?
8 Bakreste ba niti ni bona ba kona ku amiwa ki takazo ya meeto ni takazo ya nama. Kacwalo Linzwi la Mulimu li lu susueza kuli lu no iswala mwa lika ze lu bona ni ze lu lakaza. (1 Makor. 9:25, 27; mu bale 1 Joani 2:15-17.) Muuna ya lukile Jobo na ziba kuli meeto a kona ku lu lakazisa lika ze lu bona. Na ize: “Ne ni ezize tumelelano ni meeto a ka; ne ni ka talima cwañi mwanaa musizana?” (Jobo 31:1) Jobo na ikatulezi ku sa swala-swala musali, nihaiba feela ku nahana za ku eza cwalo. Jesu na bonisize kuli lu swanela ku tokolomoha minahano ye fosahalile ha na ize: “Mutu nihaikaba ufi kamba ufi ya talima musali ka ku mu lakaza, u saa mu bukile mwa pilu.”—Mat. 5:28.
Lika ze si na Tuso ze lu Swanela ku Ambuka
9. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku tokomela hahulu ha lu itusisa Intaneti? (b) Ki lika mañi ze kona ku ezahala ku mutu niha talima feela hanyinyani maswaniso a mapunu?
9 Mwa lifasi kacenu se ku na ni mukwa o atile hahulu wa ku “talima” maswaniso a mapunu, sihulu fa Intaneti. Ku kona ku taha cwañi kuli mutu a bone maswaniso a cwalo fa Intaneti a si ka lela? Zibiso ya ku fundota ye na ni siswaniso se si hoha mamelelo i kona ku bonahala ka sipundumukela fa kompyuta ya hae. Kamba u kona ku amuhela lushango lwa fa kompyuta lo lu bonahala kuli ha lu na kozi, kono a sa lu kwalula feela, lu kona ku tisa siswaniso sa mapunu se si hoha hahulu mamelelo ya hae kuli mane ku si kwala ku kona ku ba taata. Niha na ka si talima feela hanyinyani a si ka si zwisa kale mwa kompyuta ya hae, siswaniso seo si keni kale mwa munahano wa hae. Nihaiba ku talima feela hanyinyani maswaniso a mapunu ku kona ku tahiseza mutu butata. U kona ku sisitwa ki lizwalo mi ku kona ku mu bela taata ku tuhela ku nahananga maswaniso a maswe ao. Mutu ya zwelapili ku “talima” maswaniso a mapunu ka mabomu u eza nto ye maswe hahulu, kakuli u bonisa kuli ha si ka bulaya kale litakazo za hae ze maswe.—Mu bale Maefese 5:3, 4, 12; Makolo. 3:5, 6.
10. Ki kabakalañi banana sihulu ha ba kona ku hapiwa ki maswaniso a mapunu, mi ki lika mañi ze kona ku ezahala ku bona kabakala ku buha maswaniso ao?
10 Banana ba kona ku hapiwa ka bunolo ki maswaniso a mapunu kabakala takazo ya bona ya ku bata ku ziba lika. Haiba ba hapiwa ki maswaniso ao, mubonelo wa bona wa somano wa kona ku amiwa hahulu. Ka ku ya ka piho ye ñwi, ba kona ku ba ni mubonelo o kopami wa somano mi “ku kona ku ba bela taata ku zwelapili ku ba ni bulikani bo bunde ili bo bu tiile; ba kona ku nga basali ka nzila ye fosahalile; mi ba kona ku ba ni mukwa wa ku buhanga maswaniso a mapunu, ili o kona ku tisa kuli ba si ke ba eza hande kwa sikolo, ku sa utwana hande ni balikani ba bona ni lubasi lwa bona.” Mi mane kwapili ba kona ku talimana ni matata a matuna mwa manyalo a bona.
11. Mu fe mutala o bonisa bumaswe bwa ku talima maswaniso a mapunu.
11 Muzwale yo muñwi na ñozi kuli: “Kwa mikwa kaufela ye ne ni banga ni yona ni si ka ba kale Paki, mukwa o no li taata hahulu ku u tuhela ne li wa ku buhanga maswaniso a mapunu. Ni sa hupulanga maswaniso ao ni mano utwa munko o muñwi kamba pina ye ñwi, ku bona nto ye ñwi, kamba ku nahana feela nto ye ñwi. Ni likanga ka taata ku felisa minahano yeo ka zazi ni zazi.” Muzwale yo muñwi ha na sa li mwanana, na kile a talima mwa magazini ya maswaniso a mapunu ye ne li ya bo ndatahe be ne ba si Lipaki, ili ka nako ye ne ba siyo bashemi ba hae fa lapa. Na ñozi kuli: “Maswaniso ao naa ni amile maswe sihulu ka ku ba kuli ne ni sa li mwanana! Ni ka nako ye, hamulaho wa lilimo ze 25 ku zwa fo, ni sa hupulanga a mañwi a maswaniso ao. Ni ikatazanga hahulu ku a libala, kono ni sa a hupulanga. Nto yeo i ni tahisezanga ku ikutwa bufosi niha ni sa a nahanangi nako kaufela.” Lu ka eza hande ku ambuka maikuto a maswe a cwalo ka ku sa talimanga lika ze si na tuso. Mutu u kona cwañi ku eza cwalo? U swanela ku ikataza ku “tama mihupulo kaufela, kuli i ipeye ku utwa Kreste.”—2 Makor. 10:5.
12, 13. Ki lika mañi ze si na tuso ze ba sa swaneli ku buhanga Bakreste, mi ki kabakalañi?
12 Nto ye ñwi “ye maswe,” kamba ye si na tuso, ye lu swanela ku ambuka ki mafilimu a susueza batu ku lata bufumu kamba litaba za mioya ye maswe, kamba a bonisa lindwa, lipulayano, ni mafu. (Mu bale Samu 101:3.) Bashemi ba Sikreste ba na ni buikalabelo bo ba filwe ki Jehova bwa ku keta ze swanelwa ku buhiwa mwa mandu a bona. Ki niti kuli ha ku na Mukreste wa niti ya kona ku ikenya mwa litaba za mioya ka mabomu. Kono bashemi ba tokwa ku ziba kuli ku na ni mafilimu, liprogilamu za fa mazimumwangala, lipapali za fa kompyuta, mane ni maswaniso a sehisa a mwa mitende, ni libuka za banana, ze bonisanga litaba za mioya.—Liprov. 22:5.
13 Ku si na taba kuli lu banana kamba lu ba bahulu, ha lu swaneli ku tabela lipapali za fa kompyuta ze bonisa lindwa ni lipulayano ze maswe-maswe. (Mu bale Samu 11:5.) Ha lu swaneli ku nahana nto ifi kamba ifi ya toile Jehova. Mu hupule kuli Satani u bata ku sinya minahano ya luna. (2 Makor. 11:3) Nihaiba ku buhanga hahulu mafilimu a ngiwa kuli ki a mande kwa kona ku lu sinyeza nako ye lu swanela ku lapelanga sina lubasi, ku balanga Bibele ka zazi ni zazi, ni ku itukisezanga mikopano.—Mafil. 1:9, 10.
Mu Latelele Mutala wa Jesu
14, 15. Lu lemuhañi ka za muliko wa bulalu wa Satani wa na likile ka ona Kreste, mi Jesu na konile cwañi ku u tula?
14 Ka bumai, ha lu koni ku tokolomoha ku bona lika ze ñwi ze si na tuso mwa lifasi le, le li maswe. Nihaiba Jesu na bonisizwe lika ze cwalo. Satani ha na likile Jesu lwa bulalu kuli a tuhele ku eza tato ya Mulimu, ‘Diabulosi na mu isize fa lilundu le li lumbile hahulu, mi a mu bonisa mibuso kamukana ya lifasi, ni kanya ya yona.’ (Mat. 4:8) Satani na ezelizeñi cwalo? Kaniti, na bata ku yembulula Jesu ka ku itusisa maswe takazo ya meeto. Ku talimela kanya ya mibuso kaufela ya lifasi ne ku kona ku susueza Jesu ku lakaza libubo la lifasi. Jesu na ezize cwañi?
15 Jesu na si ka talimela mibuso ya na mu sepisa Satani. Na si ka tuhelela pilu ya hae ku lakaza linto ze maswe. Mi na sa tokwi ku nahanisisa sepiso ya Diabulosi kuli a i hane. Jesu na hanezi Satani kapili-pili. Na mu laezi kuli: “Zwa Satani”! (Mat. 4:10) Jesu na tokomezi hahulu za bulikani bwa hae ni Jehova mi na alabile ka ku lumelelana ni mulelo wa hae mwa bupilo—wona wa ku eza tato ya Mulimu. (Maheb. 10:7) Kacwalo, Jesu na konile ku hanyeza mano a maswe a Satani.
16. Lu kona ku itutañi kwa mutala wa Jesu ka mwa na hanyelize miliko ya Satani?
16 Lwa kona ku ituta ze ñata kwa mutala wa Jesu. Tuto ya pili kikuli, ha ku na mutu ya sa koni ku amiwa ki makilikicani a maswe a Satani. (Mat. 24:24) Tuto ya bubeli ki ya kuli, ze lu talimela li kona ku tiisa litakazo za pilu ya luna, ili ku tisa kuli lu eze lika ze nde kamba ze maswe. Tuto ya bulalu kikuli, Satani u ka itusisa maswe “takazo ya meeto” ka mwa konela kaufela kuli a lu keluse. (1 Pit. 5:8) Mi tuto ya bune kikuli, ni luna lwa kona ku hanyeza Satani, sihulu haiba lu eza cwalo kapili-pili.—Jak. 4:7; 1 Pit. 2:21.
Mu be ni Liito le li “Bona Hande”
17. Ki kabakalañi ha lu swanela ku itukiseza mo lu ka ezeza lu si ka tahelwa kale ki muliko?
17 Buineelo bwa luna ku Jehova bu kopanyeleza buitamo bwa ku tokolomoha lika ze si na tuso. Ka ku itama ku eza tato ya Mulimu, lu lumelelana ni walisamu ya na ize: “Ni fapusize mautu a ka mwa nzila ye maswe, kuli ni mamele linzwi la hao.” (Samu 119:101) Lu swanela ku itukiseza mo lu ka ezeza lu si ka tahelwa kale ki muliko. Mañolo a lu taluselize hande lika ze maswe ze lu swanela ku ambuka. Lwa izibela hande makilikicani a maswe a Satani. Jesu na likilwe ka nako ye cwañi kuli a fetule macwe ku ba buhobe? Ne li hasamulaho wa ku itima lico ka mazazi ni masihu a 40 ili ka nako ya na ‘lapile.’ (Mat. 4:1-4) Satani wa kona ku lemuha nako ye lu fokola ni ye lu kona ku komiwa ka bunolo ki muliko. Kacwalo, lu swanela ku nyakisisa litaba ze honafa. Mu si ke mwa liyeha ku eza cwalo! Haiba lu zwelapili ku hupulanga buineelo bwa luna ku Jehova zazi ni zazi, lu ka tiiseza ku tokolomoha lika ze si na tuso.—Liprov. 1:5; 19:20.
18, 19. (a) Mu taluse shutano ye mwahalaa liito le li “bona hande” ni le li na ni “suyi.” (b) Ki kabakalañi ha lu tokwa hahulu ku zwelapili ku hupulanga lika za butokwa, mi ki kelezo ifi ye kwa Mafilipi 4:8 ye kona ku lu tusa ku eza cwalo?
18 Ka zazi ni zazi, lu bonanga lika ze shutana-shutana ze kona ku lu yembulula, mi lika zeo li sweli ku ekezeha. Kacwalo, lu tokwa hahulu ku mamela kelezo ya Jesu ya kuli lu be ni liito le li “bona hande.” (Mat. 6:22, 23) Liito le li “bona hande” ki le li talimezi feela nto i liñwi—yona ya ku eza tato ya Mulimu. Kono liito le li na ni “suyi” la puma, li lakaza ze maswe, mi li hohiwa ki lika ze si na tuso.
19 Mu hupule kuli litaba ze lu bona ni ku kenya mwa minahano ya luna li amanga pilu ya luna. Kacwalo, lu tokwa hahulu ku zwelapili ku hupulanga lika za butokwa. (Mu bale Mafilipi 4:8.) Haike lu zweleñipili ku lapela sina mwa na lapelezi walisamu kuli: “U biule meeto a ka ku ze si na tuso.” Mi ha lu nze lu ikataza ku biula meeto a luna ku ze si na tuso, lwa kona ku ba ni buikolwiso bwa kuli Jehova u ka ‘lu tiisa mwa nzila ya hae.’—Samu 119:37; Maheb. 10:36.
Lundululo
• Ki swalisano mañi ye mwahalaa meeto, munahano, ni pilu?
• Ki likozi lifi ze tiswa ki ku buha maswaniso a mapunu?
• Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa ku zwelapili ku ba ni liito le li “bona hande”?
[Lipuzo za Tuto]
[Maswaniso a fa likepe 23]
Ki lika mañi ze si na tuso ze ba sa swaneli ku buhanga Bakreste?