Mu be ni Lilimi le li na ni Sishemo se si Tomile fa Lilato

“Ha atamisa mulomo wa hae ki ku bulela ka butali, u laela ka lilimi le li na ni musa.”—LIPROV. 31:26.

1, 2. (a) Balapeli ba Jehova ba susuezwa ku ba ni kalemeno kafi? (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ye?

YE ÑWI ya likelezo za naa filwe mulena wa kwaikale Lemuele ki bo mahe i bonisa se si tokwahala ku musali yo munde. Lemuele naa taluselizwe ka za musali yo kuli: “Ha atamisa mulomo wa hae ki ku bulela ka butali, u laela ka lilimi le li na ni musa.” * (Liprov. 31:1, 10, 26) Musali ya butali ni batu ba bañwi kaufela ba bata ku tabisa Mulimu ba swanela ku ba ni sishemo se si tomile fa lilato. (Mu bale Liproverbia 19:22.) Balapeli ba niti kaufela ba swanela ku bonisa sishemo se si cwalo mwa lipulelo za bona.

² Sishemo se si tomile fa lilato ki nto mañi? Si swanelwa ku boniswa ku bo mañi? Ki lika mañi ze ka lu tusa ku ba ni lilimi le li na ni sishemo se si tomile fa lilato? Ku ba ni lilimi le li cwalo ku ka lu tusa cwañi ku ambolanga hande ni ba lubasi lwa luna ni Bakreste ka luna?

Sishemo se si Boniswa Kabakala Lilato le li sa Cinci

3, 4. (a) Sishemo se si tomile fa lilato ki nto mañi? (b) Sishemo se si tomile fa lilato si shutana cwañi ni sishemo feela?

³ Sishemo se si tomile fa lilato si kopanyeleza kalemeno ka sishemo ni ka lilato. Mutu ya sishemo u iyakatwa ba bañwi ka ku ba ezeza lika ze nde ni ku ba bulelela manzwi a mande. Mi bakeñisa kuli sishemo seo si tomile fa lilato, lu si bonisa ku ba bañwi kabakala kuli lwa ba lata. Kono linzwi la Siheberu le li talusa sishemo se si tomile fa lilato ha li talusi feela sishemo se si tahiswa ki lilato. Ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato ku talusa ku bonisa sishemo ka ku itatela ni ka busepahali ku mutu yo muñwi ku fitela lu peta mulelo o lu boniseza sishemo seo.

⁴ Hape ku na ni shutano ye ñwi ye mwahalaa sishemo se si tomile fa lilato ni sishemo feela. Sishemo feela si kona ku boniswa nihaiba kwa batu be lu sa zibi. Muapositola Paulusi ni batu ba bañwi ba 275 ha ne ba shwezwi ki sisepe ne ba bonisizwe sishemo se si cwalo ki batu ba fa sooli sa Melita—ili batu be ne ba sa zibi. (Lik. 27:37–28:2) Kono sishemo se si tomile fa lilato si ama ku zwelapili ku bonisana lilato ka busepahali mwahalaa batu ba ba li balikani. * Makeni ne ba bonisize sishemo se si cwalo kwa “bana ba Isilaele . . . ha ba zwa mwa Egepita.”—1 Sam. 15:6.

Ku Yeya ni ku Lapela ki Kwa Butokwa

5. Ki nto mañi ye ka lu tusa ku tokomela lilimi la luna?

⁵ Ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za luna haki nto ye bunolo. Mulutiwa Jakobo naa ñozi cwana ka za lilimi: “Ha  ku na mutu ya kona ku li tapisa; ki bumaswe bo bu sa tibelwi: li tezi sifanu se si bulaya.” (Jak. 3:8) Ki nto mañi ye ka lu tusa ku tokomela silama sa mubili se si taata cwalo? Manzwi a naa bulezi Jesu kwa baeteleli ba bulapeli ba mwa miteñi ya hae a lu tusa ku ziba kalabo. Naa ize: “Mulomo u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Mat. 12:34) Kuli lu be ni lilimi le li na ni sishemo se si tomile fa lilato, lu swanela ku ba ni kalemeno kao mwa pilu ya luna—ili mutu wa luna wa mwahali. Ha lu boneñi mo ku yeya ni ku lapela ku lu tuseza ku eza cwalo.

6. Ki kabakalañi ha lu swanela ku yeyanga misebezi ya Jehova ye bonisa sishemo sa hae se si tomile fa lilato?

⁶ Bibele i talusa kuli Jehova Mulimu ki “ya tezi sishemo.” (Ex. 34:6) Walisamu naa opezi kuli: “Muñaa Bupilo, lifasi li tezi za sishemo sa hao.” (Samu 119:64) Mwa Mañolo ku na ni makande a mañata a bonisa mo Jehova naa boniselize sishemo se si tomile fa lilato kwa balapeli ba hae. Ku yeyanga ‘misebezi ya Jehova’ ka buitebuho ku kona ku lu tahiseza takazo ya ku ba ni kalemeno kao.—Mu bale Samu 77:12.

7, 8. (a) Jehova naa bonisize cwañi sishemo se si tomile fa lilato ku Lota ni lubasi lwa hae? (b) Davida naa ikutwile cwañi kabakala sishemo se si tomile fa lilato sa naa bonisizwe ki Mulimu?

⁷ Ka mutala, mu hupule mo Jehova naa piliselize muhabo Abrahama Lota ni lubasi lwa hae muta Naa sinyize munzi wa Sodoma mo ne ba pila. Nako ya ku sinyiwa kwa munzi wo ha ne i atumela, mangeloi a naa tile ku Lota naa mu susuelize kuli a sabe mwa munzi wo ni lubasi lwa hae kapili-pili. Bibele i li: “A li a sa lika-lika, [mangeloi] bao ba mu swala kwa lizoho, ba swala ni lizoho la musalaa hae, ni mazoho a bana ba hae ba babeli, kabakala sishemo sa Muñaa Bupilo ku yena, mi ba mu zwiseza kwandaa munzi.” Kana lipilu za luna ha li susumezwi ha lu nahanisisa mwa naa piliselizwe Lota, mi kana ha lu susuezwi ku lemuha kuli naa pilisizwe kabakala sishemo sa Mulimu se si tomile fa lilato?—Gen. 19:16, 19.

⁸ Hape ha mu nyakisise mutala wa Mulena Davida wa Isilaele wa kwaikale, ili ya naa opezi kuli: “[Jehova] ki Yena ya swalela ze maswe za hao kamukana; ya folisa matuku a hao kaufela.” Davida u lukela ku ba ya naa itebuhile hahulu kabakala ku swalelwa sibi sa naa ezize ni Bati-Sheba! Naa lumbekile Jehova, a li: “Lihalimu sina mo li pahamezi kwahalimwaa lifasi, sishemo sa hae ki se situna cwalo ku ba ba mu saba.” (Samu 103:3, 11) Ku yeyanga makande a ni makande a mañwi a mwa Mañolo ku lu tusa ku itebuha hahulu sishemo sa Jehova se si tomile fa lilato, mi ku lu susumeza ku mu lumbeka ni ku itumela ku yena. Haiba lu itumela hahulu ku Mulimu wa niti, lu ka lakaza hahulu ku mu likanyisa.—Maef. 5:1.

9. Ki kabakalañi balapeli ba Jehova ha ba swanela ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato mwa lika ze ba eza ka zazi ni zazi?

⁹ Mitala ya mwa Mañolo i bonisa kuli Jehova u bonisanga sishemo sa hae se si tomile fa lilato—ili lilato la hae le li sa cinci—kwa batu ba ba na ni bulikani ni yena. Ku cwañi ka za batu ba ba si na bulikani ni Mulimu ya pila? Kana Jehova u ba eza ka situhu? Batili. Liñolo la Luka 6:35 li li: “U na ni sishemo ku ba ba sa itumeli, ni ku ba ba maswe.” “U pazuliseza ba ba maswe ni ba bande lizazi la hae mi u neliseza pula ba ba lukile ni ba ba si ka luka.” (Mat. 5:45) Lu si ka ituta kale niti ni ku i sebelisa, Mulimu naa lu bonisanga sishemo sa bonisanga kwa batu kaufela. Kono kabakala kuli se lu li balapeli ba hae, Mulimu u lu bonisa lilato la hae le li sa cinci—ili sishemo sa hae se si sa feli se si tomile fa lilato. (Mu bale Isaya 54:10.) Lu itumela hahulu kabakala ku boniswa sishemo se si cwalo! Mi ki lona libaka ha lu swanela ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za luna ni mwa lika ze lu eza ka zazi ni zazi!

10. Ki kabakalañi tapelo ha i lu tusa hahulu ku ba ni kalemeno ka sishemo se si tomile fa lilato?

¹⁰ Nto ye ñwi ye kona ku lu tusa hahulu ku  ba ni sishemo se si tomile fa lilato ki tapelo. Mi libaka kikuli sishemo se si tomile fa lilato si kopanyeleza lilato ni sishemo, kamba musa—ili tulemeno to tu li kalulo ya muselo wa moya o kenile wa Jehova. (Magal. 5:22) Lwa kona ku ba ni sishemo se si tomile fa lilato ka ku lumeleza moya wo ku lu zamaisa. Lwa kona ku amuhela moya o kenile wa Jehova ka ku u lapelela. (Luka 11:13) Lu lukela ku tundamena ku lapelela moya wa Mulimu ni ku amuhela zamaiso ya ona. Kaniti, ku yeya ni ku lapela ku lu tusa hahulu ku ba ni lilimi le li na ni sishemo se si tomile fa lilato.

Ba ba Nyalani mo ba Kona ku Boniseza Sishemo se si Tomile fa Lilato

11. (a) Lu ziba cwañi kuli Jehova u bata kuli baana ba bonise sishemo se si tomile fa lilato kwa basali ba bona? (b) Muuna ya nyezi u kona ku bonisa cwañi sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za hae?

¹¹ Muapositola Paulusi u eleza baana ba ba nyezi kuli: “Mu late basali ba mina, sina Kreste mwa latezi Keleke mi a itobohile bakeñisa yona.” (Maef. 5:25) Paulusi hape u ba hupulisa za naa bulezi Jehova ku Adama ni Eva. Muapositola u ñola kuli: “Muuna u ka tuhela ndatahe ni mahe, a kumalele musalaa hae; mi ba babeli ikaba nama i liñwi feela.” (Maef. 5:31) Kwa iponahalela hande kuli Jehova u bata kuli baana ba kumalele basali ba bona ka busepahali, ili ku ba bonisa sishemo se si tomile fa lilato kamita. Muuna ya bonisa lilato le li sa cinci mwa lipulelo za hae ha na ku patalaza mifokolo ya musalaa hae kamba ku mu nyaza-nyaza. Kono u tabela ku mu lumba. (Liprov. 31:28) Haiba ku ba ni butata mwa linyalo, muuna ya na ni sishemo se si tomile fa lilato ha na ku shubula musalaa hae ka lipulelo za hae.

12. Musali ya nyezwi u kona ku bonisa cwañi sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za hae?

¹² Musali ya nyezwi ni yena u swanela ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za hae. Lipulelo za hae ha li swaneli ku zamaiswa ki moya wa lifasi. Kabakala kuli u ‘kuteka muunaa hae,’ musali u bulela ze nde ka za hae ku ba bañwi mi u tahisa kuli ba bañwi ba mu kuteke hahulu. (Maef. 5:33) Mi bakeñisa kuli u bata kuli bana ba zwelepili ku kuteka bo ndataa bona, ha lati ku sa lumelelana ni muunaa hae kamba ku hanyeza muhupulo wa hae fapilaa bona. U tatulula litaba ze cwalo kwa mukunda. Bibele i li: “Musali ya butali u yaha ndu ya hae.” (Liprov. 14:1) Lubasi kaufela lu ikola ku pila mwa lapa la musali ya cwalo.

13. Sishemo se si tomile fa lilato si swanelwa ku boniswa hahulu kai, mi ki ka mukwa ufi?

¹³ Niha ba li mwa ndu ya bona, batu ba ba nyalani ba swanela ku zwelapili ku itusisa malimi a bona ka mukwa o bonisa kuli ba kutekana. Paulusi naa ñozi kuli: “Mu tobohe linto zeo kaufela, ili buhali ni ku nyema, ni lunya ni linyefulo; mi linzwi le li swabisa li si ke la zwa mwa milomo ya mina.” Naa ekelize kuli: “Mu apale maikuto a na ni makeke, ni musa, ni buikokobezo, ni bunolo, ni pilu-telele. . . . Mu apale lilato, kakuli ki tamo ye lu fa bupetehi.” (Makolo. 3:8, 12-14) Bana ha ba twaela ku utwa lipulelo ze lilato ni ze musa mwa lapa, ba ka hula hande mi ba ka kona ku likanyisa mubulelelo wa bashemi ba bona.

14. Litoho za mabasi ba kona ku itusisa cwañi malimi a bona kuli ba tiise lipilu za mabasi a bona?

 ¹⁴ Walisamu naa ñozi ka za Jehova kuli: “Sishemo sa hao si ni tiise pilu.” (Samu 119:76) Nzila ya itusisa hahulu Jehova kwa ku tiisa lipilu za batu ba hae ki ku ba fa likelezo ni zamaiso. (Samu 119:105) Litoho za mabasi ba kona cwañi ku latelela mutala wa Ndataa luna wa kwa lihalimu ni ku itusisa malimi a bona kuli ba tiise lipilu za mabasi a bona? Ba kona ku eza cwalo ka ku etelela ba lubasi lwa bona ni ku ba susuezanga. Nako ya ku Lapela Sina Lubasi i kona ku tusa hahulu lubasi ku fumana zibo ya butokwa ya mwa Bibele.—Liprov. 24:4.

Mu Bonise Lilato le li sa Cinci Kwa Balumeli ka Mina

15. Maeluda ni Bakreste ba bañwi ba ba tiile ba kona ku itusisa cwañi lilimi la bona kuli ba babalele ba bañwi mwa puteho?

¹⁵ Mulena Davida naa lapezi kuli: “Sishemo sa hao, ni niti ya hao, li ni babalele kamita.” (Samu 40:11) Maeluda ba Sikreste ni Bakreste ba bañwi ba ba tiile ba mwa puteho ba kona ku likanyisa cwañi Jehova mwa taba ye? Lu bonisa sishemo se si tomile fa lilato ha lu itusisa lilimi la luna ku bonisa ba bañwi litaba za mwa Mañolo.—Liprov. 17:17.

16, 17. Ki lifi linzila ze ñwi ze lu kona ku bonisa ka zona kuli lu na ni sishemo se si tomile fa lilato mwa lipulelo za luna?

¹⁶ Lu swanela ku ezañi haiba lu lemuha kuli Mukreste yo muñwi u zamaya ka mukwa o lwanisana ni likuka za Bibele? Kana sishemo se si tomile fa lilato si ka lu susueza ku itusisa lilimi la luna kuli lu mu sikulule? (Samu 141:5) Haiba lu ziba kuli mulumeli ka luna u ezize sibi se situna, lilato le li sa cinci li ka lu tusa ku susueza sifosi yo kuli a “bize” baana-bahulu ba puteho ilikuli ba kone ku “mu lapelela ni ku mu toza oli ka Libizo la Mulena.” (Jak. 5:14) Haiba sifosi yo a palelwa ku ipiha kwa maeluda, ha lu sa mu bihi lu bonisa kuli ha lu na lilato ni sishemo. Ba bañwi ku luna ba kona ku zwafa, ku ikutwa buinosi, ku ikutwa kuli ha ba na tuso, kamba ku swabiswa. Nzila ye nde ye lu kona ku bonisa ka yona kuli lilimi la luna li na ni sishemo se si tomile fa lilato ki ku ‘tiisa ba lipilu ze shekesha.’—1 Mates. 5:14.

¹⁷ Lu swanela ku eza cwañi haiba lila za batu ba Mulimu li hasanya mabulatwi ka za balumeli ka luna? Mwa sibaka sa ku nahana kuli mwendi mizwale ba luna ha ba sepahali, lu swanela ku hana mabulatwi ao lu sa alabi kamba haiba mutamelezi yo u na ni kutwisiso, lwa kona ku mu buza nji u na ni bupaki bwa kuli taba ya bulela ki ya niti. Haiba lila za batu  ba Mulimu li lu buza ka za ko ba fumaneha mizwale ba luna ba Sikreste ilikuli li ba eze maswe, lilato le li sa cinci le lu na ni kwa mizwale ba luna li ka lu tusa ku sa bulelela lila zeo.—Liprov. 18:24.

Mutu ya na ni “Sishemo, U ka Fumana Bupilo”

18, 19. Ki kabakalañi ha lu swanela ku zwelapili ku ba ni lilimi le li na ni sishemo se si tomile fa lilato ha lu sebelisana ni balapeli ka luna?

¹⁸ Lilato le li sa cinci li swanela ku bonahala mwa miezezo ya luna kaufela ni balapeli ba Jehova sina luna. Niha lu li mwa miinelo ye taata, lilimi la luna li swanela ku ba ni sishemo se si tomile fa lilato. Sishemo se si tomile fa lilato sa bana ba Isilaele ha ne si bile “sina puka ye oma isali kakusasana,” Jehova naa si ka tabela. (Hos. 6:4, 6) Kono Jehova u tabela batu ba ba zwelapili ku bonisa sishemo se si tomile fa lilato. Ha mu nyakisise mwa fuyaulelanga batu ba ba tundamena ku ba ni kalemeno kao.

¹⁹ Liñolo la Liproverbia 21:21 li li: “Ya tundamena ku pila ka ku eza niti, ni ka sishemo, u ka fumana bupilo bwa niti ni ku kutekiwa.” Ye ñwi ya limbuyoti za ka fumana mutu ya cwalo ki bupilo—isi bo bukuswani kono bo bu sa feli. Jehova u mu tusa ku “swala bupilo bo bu sa feli” ka taata. (1 Tim. 6:12, 19) Kacwalo, ha lu ezeñi ka mo lu konela kaufela kuli lu ‘ezane ka sishemo’ se si tomile fa lilato.—Zak. 7:9.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Mu kona ku talusa cwañi sishemo se si tomile fa lilato?

• Ki lika mañi ze ka lu tusa ku ba ni lilimi le li na ni sishemo se si tomile fa lilato?

• Batu ba ba nyalani ba kona ku bonisa cwañi lilato le li sa cinci mwa lipulelo za bona?

• Ki lika mañi ze bonisa kuli lilimi la luna li na ni sishemo se si tomile fa lilato ha lu sebelisana ni balumeli ka luna?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Davida naa lumbile sishemo sa Jehova se si tomile fa lilato

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Kana mwa banga ni Nako ya ku Lapela Sina Lubasi kamita?