Batu Ba Jehova Ba Wina Muzeko!

MUUSO wa Soviet Union no ñolisize Lipaki za Jehova ba mwa naha yeo ka 1991 sina bulapeli bo bu lumelelizwe ki mulao. Kopano ya Soviet Union ha se i felile, muuso o munca wa Russia ni ona wa ñolisa Lipaki za Jehova sina bulapeli bo bu lumelelizwe ki mulao. Muuso o munca wo no itumelezi kuli muuso wa kale no nyandisize mizwale ba luna. Ka 1993, mutai wa muuso wa mwa Moscow o talima za litukelo za sicaba (Department of Justice) wa ñolisa Lipaki ka mulao sina Sicaba sa Lipaki za Jehova sa mwa Moscow. Hape ka silimo seo, muuso wa Russia no ezize mutomo o munca wa milao ya naha. Mutomo wa milao wo u bulela kuli mañi ni mañi u lukuluhile ku pila ka ku ya ka bulapeli bwa hae. Mizwale ni likaizeli ba luna ne ba libelezi ka lilimo ze ñata kuli licinceho zeo li ezwe.

Mizwale ni likaizeli ba mwa Russia ne ba itusisize hande “nako ye nde” yeo ka ku kutaza hahulu, mi batu ba bañata ne ba itutile niti. (2 Tim. 4:2) Ku zwa ka 1990 ku isa ka 1995, palo ya Lipaki ba mwa Moscow ne i ekezehile ku zwa fa palo ye bato eza 300 ku isa fa palo ye fitelela 5,000! Kabakaleo, lila za Lipaki za Jehova za filikana. Ibato ba ka nako yeo, lila zeo za kalisa ku lwanisa batu ba Jehova ka ku ba isa kwa likuta.

LIPATISISO ZA KALISA

Twaniso ya pili ne i kalile mwa June ka 1995. Sikwata za batu ba mwa Moscow ba ba yemela Keleke ya Orthodox ya mwa Russia ne ba tamilikelize mizwale ba luna kuli ne ba eza musebezi o loba milao ya naha. Mwa June ka 1996, babatisisi ne ba bulezi kuli ne ba si ka fumana bupaki bo bu bonisa kuli Lipaki za Jehova ne ba na ni mulatu. Nihakulicwalo, balwanisi ba ba swana bao ne ba tamilikelize mizwale ba luna lwa bubeli ni lwa bulalu ka taba ye swana. Mi ka nako ni nako babatisisi ne ba sa fumanangi bupaki bo bu bonisa kuli Lipaki ne ba tulile mulao. Kono sikwata seo sa kupa kuli patisiso ye ñwi i eziwe hape. Kwa mafelelezo, taba yeo ya kwaliwa ka la 13 April, 1998.

Muyemeli wa muzekisi naa bulezi kuli ne ku si na bupaki bo bu bonisa kuli Lipaki za Jehova ne ba ezize lika ze loba mulao wa naha. Kono cwale a akaleza kuli nzila ye ñwi ya ku tuhelisa ka yona Lipaki ne li ya kuli ba tamiwe mulatu wa kuli ha ba kuteki liswanelo za sicaba. Kacwalo muzekisi wa mwa kuta ya Northern Administrative Circuit of Moscow a tameleza mizwale kuli ne ba lobile mulao o ama liswanelo za sicaba. Muzeko no kalisize ka la 29 September, 1998, mwa Kuta ya Sikiliti sa Golovinsky sa mwa Moscow.

BIBELE MWA KUTA

Muzekisi ya naa talima taba yeo ne li Tatyana Kondratyeva. Naa itusisize mulao wa naha o no sainilwe ka 1997 kuli a lwanise Lipaki. Mulao wo, no bulela kuli bulapeli bwa Sikreste bwa Orthodox, bulapeli bwa Simozilemu, bwa Sijuda, ni bwa Sibuddha ki bona feela bulapeli bwa sizo. Mutende o muñwi no bulezi kuli Keleke ya Orthodox  ya Russia ne i hapelelize muuso ku ñola mulao wo bakeñisa kuli Keleke yeo ne i bata kuli muuso u kwale bulapeli bwa Lipaki za Jehova. (Associated Press, 25 June, 1999) Mulao wo u lumeleza likuta ku kwala bulapeli bo bu tahisa kuli batu toyane. Muzekisi naa bulezi kuli muuso u swanela ku kwala bulapeli bwa Lipaki za Jehova kakuli naa ize bu tahisa kuli batu ba toyane ni kuli bu shandaula mabasi.

Muyemeli wa mizwale ba luna a buza, a li: “Ki bafi batu ba mwa Puteho ya Moscow ba ba lobile mulao ili ba ba tahisa kuli batu ba toyane?” Muzekisi naa palezwi ku bulela nihaiba libizo la mutu a li muñwi. Kono naa bulezi kuli lihatiso za Lipaki za Jehova li tahisa kuli batu ba toye batu ba bulapeli bu sili kakuli li luta kuli Lipaki za Jehova ki bona balapeli ba niti.

Muyemeli yo muñwi, ya naa li muzwale, kihaa nga Libibele, a tambeka muatuli i liñwi mi a tambeka ye ñwi muzekisi. Mi a bala liñolo la Maefese 4:5 le li bulela kuli: “Mulena ki a li muñwi, tumelo ki i liñwi, kolobezo ki i liñwi.” Muatuli, muzekisi, ni muyemeli kaufelaa bona ne ba sweli Bibeli mi ba nyaka mañolo a mañwi ku beya cwalo ni liñolo la Joani 17:18 ni la Jakobo 1:27. Muatuli a buza, a li: “Kana mañolo a, a kona ku tahisa kuli batu ba toye batu ba bulapeli bu sili?” Muzekisi a alaba kuli yena haki caziba wa litaba za Bibele. Cwale muatuli a nga lihatiso za Keleke ya Orthodox ya mwa Russia ze ne bulela maswe Lipaki za Jehova mi a buza, a li: “Kana lika ze bulelwa mwa lihatiso ze li loba mulao?” Muzekisi yo hape a alaba kuli haki caziba wa litaba za bulapeli.

LITAMILIKEZO ZE SI NA BUPAKI

Muzekisi ha naa tameleza Lipaki kuli ba shandaula mabasi, naa bulezi kuli bupaki bo bu bonisa seo ki bwa kuli ha ba ezangi mikiti ye cwale ka mukiti wa Ngilisimusi. Hape naa bulezi kuli Lipaki ha ba lumelezangi bana ba bona ku pumula fa mazazi a pumulo kamba ku itabisa. Kono hasamulaho a itumelela kuli milao ya Russia ha i tokwi kuli bayahi ba naha ba ezange mukiti wa Ngilisimusi. Hape a bulela kuli naa si ka ambola kale fateñi ni bana ba Lipaki za Jehova ni kuli a li ku ba a fumanehe kwa mikopano ya Lipaki za Jehova.

Muzekisi yo naa bizize mualafi wa batu ba ba si ka konda kuli a to paka mwa kuta. Mualafi yo naa bulezi kuli ku bala lihatiso za luna ku tahisa kuli mutu a lyangane mwa munahano. Kono naa itumelezi kuli lika ze ñata za naa ñozi ka za muzeko wo naa li ngile mwa litaba ze ne ñozwi ki baeteleli ba Keleke ya Orthodox ya mwa Moscow. Hape naa bulezi kuli a samba a be a alafe mukuli ya naa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Mualafi yo muñwi naa bulezi kuli naa tatubile Lipaki ba ba fitelela 100 mwa Moscow. Mi a bulela kuli Lipaki bao ne ba iketile mwa munahano ni kuli ha se ba bile Lipaki za Jehova, ne ba kalile ku kuteka hahulu batu ba bulapeli bu sili ku fita mo ne ba ezezanga pili ba si ka ba kale Lipaki.

 NE LU TUZI KONO NE LU SI KA TULELELA

Ka la 12 March, 1999, muatuli a keta licaziba liketalizoho kuli li nyake lihatiso za Lipaki za Jehova, mi a lilimalisa muzeko ka nakonyana. Kono pili a si ka eza kale cwalo, ba likolo la muuso le li talima za liswanelo za sicaba sa Russia (Ministry of Justice) ni bona ne ba laezi sikwata sa licaziba kuli si nyake lihatiso za luna. Ka la 15 April, 1999, sikwata seo sa talusa kuli ha ku na ze maswe ze ne si fumani mwa lihatiso za luna. Kamukwaocwalo, ka la 29 April, 1999, likolo la muuso le li talima za liswanelo za sicaba la atula kuli bulapeli bwa Lipaki za Jehova ki bulapeli bo bu lumelelizwe ki mulao mwa Russia. Kono nihakulicwalo, muatuli wa mwa Moscow yo a pihelela kuli batu ba ketalizoho ba naa ketile ba nyake lihatiso za luna. Taba yeo ne li ye komokisa. Ba likolo la muuso le li talima za liswanelo za sicaba kaufela sa Russia ne ba bulezi kuli Lipaki za Jehova ne ba mamela mulao ni kuli bulapeli bwa bona ne li bwa ka mulao. Kono ka nako ye swana, mutai wa muuso o talima za liswanelo za sicaba no tikitiba Lipaki kakuli batu ba bañwi ne ba ba tamelelize kuli ne ba loba mulao!

Hamulaho wa lilimo ze peli, muzeko wa kalisa hape mwa Moscow. Mi ka la 23 February, 2001, Muatuli Yelena Prokhorycheva a atula kuli ne ku si na libaka la ku kwalela musebezi wa Lipaki za Jehova mwa Moscow. Kwa mafelelezo, kuta ya atula kuli lika kaufela ze ne ba tamelelizwe mizwale ba luna ne li za buhata! Kono muzekisi naa si ka lumelelana ni katulo yeo mi a kupa Kuta ya Muleneñi wa Moscow kuli i talime taba yeo. Hasamulaho wa likweli ze talu ili ka la 30 May, 2001, kuta yeo ya fetula katulo ya naa file Muatuli Prokhorycheva. Kacwalo kuta ya laela kuli muzeko wo u talimwe  sinca ki muzekisi ya swana, kono a i talime ni muatuli u sili.

NE LU TUZWI KONO NE LU SI KA TULELELWA

Ka la 30 October, 2001, muzeko wa kalisa hape. Muatuli ne li Vera Dubinskaya. Muzekisi Kondratyeva hape a tamilikeza Lipaki za Jehova kuli ne ba tahisa kuli batu ba toyane. Kono cwale a bulela kuli muuso u swanela ku kwalela Lipaki za Jehova kuli bona kasibili ba silelezwe! Ha ne ba utwile taba yeo, Lipaki za Jehova kaufela ba mwa Moscow ba ba eza 10,000 kapili-pili ba saina kupo ya ku zibisa muatuli kuli ne ba sa tokwi “silelezo” ya naa ba sepisa muzekisi yo. Nto ye komokisa ki ya kuli ne li ka lizazi le li swana lilimo ze lishumi kwamulaho, ili la 30 October, 1991, muta muuso no itumelezi kuli muuso wa Soviet Union ne u nyandisize Lipaki za Jehova bakeñisa bulapeli bwa bona.

Muzekisi naa bulezi kuli naa sa tokwi ku fa bupaki bo bu bonisa kuli Lipaki ne ba loba mulao. Naa bulezi kuli muzeko wo ne u sa ami ze ba eza Lipaki za Jehova kono ne u ama lihatiso za bona ni ze ba lumela. Naa bulezi kuli naa ka biza muyemeli yo muñwi wa Keleke ya Orthodox ya mwa Russia kuli a to paka mwa kuta. Taba yeo ne i bonisize kuli baeteleli ba Keleke ya Orthodox ya mwa Russia ki bona be ne ba bata kuli bulapeli bwa Lipaki bu kwaliwe. Ka la 22 May, 2003, muatuli a laela kuli sikwata sa licaziba za litaba za bulapeli si nyake lihatiso za Lipaki za Jehova hape.

Ka la 17 February, 2004, kuta ya putehana kuli i utwe ze ne li fumani licaziba zeo. Licaziba zeo ha ne li nyakile lihatiso za luna, ne li fumani kuli lihatiso zeo li luta batu ka mo ba kona ku bela ni tabo mwa mabasi ni mwa manyalo a bona. Ne ba si ka fumana nto ifi kamba ifi ye bonisa kuli lu luta batu kuli ba toye ba bañwi. Mi licaziba ze ñwi ne li lumelelani ni lipatisiso zeo. Muatuli a buza caziba wa litaba za bulapeli, a li: “Ki kabakalañi Lipaki za Jehova ha ba kutazanga?” Caziba yo naa alabile kuli Bakreste ba swanela ku kutaza. Naa bulezi kuli Bibele i ba taluseza kuli ba kutaze ni kuli Kreste naa laezi balutiwa ba hae kuli ba ye ba yo kutaza mwa linaha kaufela. Bupaki bo kaufela niha ne bu filwe, muatuli a kwala musebezi wa Lipaki za Jehova mwa Moscow ka la 26 March, 2004. Ka la 16 June, 2004, Kuta ya Muleneñi wa Moscow ya yemela katulo yeo. Muhato wo ne u talusa kuli kopano ya ka mulao ye ne yemela liputeho za mwa Moscow ne i kwalilwe. Lila za luna ne li nahana kuli muhato wo no ka tuhelisa mizwale ba luna ku kutaza.

Mizwale ne ba ezize cwañi? Ne ba ezize sina mwa naa ezelize Nehemia. Mwa miteñi ya Nehemia, lila za batu ba Mulimu ne li ba lwanisize kuli ba si ke ba yaha sinca lukwakwa lwa Jerusalema. Kono Nehemia ni batu ba hae ne ba si ka tuheliswa ku yaha ki twaniso ifi kamba ifi. Ne ba zwezipili ku “yaha” ni ku ‘isa pilu kwa musebezi.’ (Neh. 4:1-6) Kamukwaoswana, mizwale ba luna ba mwa Moscow ne ba si ka lumeleza lila za bona ku ba tuhelisa ku kutaza. Ne ba zwezipili ku kutaza taba ye nde. (1 Pit. 4:12, 16) Ne ba na ni sepo ya kuli Jehova naa ka ba tusa. Mi ne ba itukiselize ku lwanela tukelo ya bona ya ku lapela Jehova.

TWANISO YA EKEZEHA

Ka la 25 August, 2004, mizwale ba luna ba lumela kupo ya bona ku Vladimir Putin, ya naa li mueteleli wa naha ya Russia ka nako yeo. Mwa pampili yeo, ne ba mu taluselize ka mo ne ba ikutwezi likuta za mwa Moscow ha se li kwalile musebezi wa bona.  Kupo yeo ne i na ni likalulo ze 76, mi ne i sainilwe ki batu ba ba fitelela 315,000. Ka nako ye swana yeo, baeteleli ba Keleke ya Orthodox ya mwa Russia ne ba ize: “Ha lu tabeli musebezi wa Lipaki za Jehova ni hanyinyani.”

Batu ba bañwi ba mwa Russia ne ba lumezi litaba za buhata ze ne ba tamilikelizwe Lipaki za Jehova mi ba kalisa ku ba lwanisa. Balwanisi ne ba natakile ni ku lahaka Lipaki ba bañwi ha ne ba nze ba kutaza mwa Moscow. Muuna yo muñwi ya naa halifile naa lelekile kaizeli ya naa kutaleza mwa muyaho o muñwi mi a mu lahaka maswe mwa mukokoto. Kaizeli yo naa wile mi a nata toho ya hae fafasi mi naa tokwa ku iswa kwa sipatela kuli a yo alafiwa. Kono mapokola ne ba si ka tama muuna yo ya naa mu lwanisize. Mapokola ne ba tamile Lipaki ba bañata, ba ba eza sina mo ba ezezanga likebenga, mi ba ba kwalela mwa tolongo busihu. Bakeñisa kuli batu be ne ba babalela miyaho ye ne ba telelanga mizwale ba luna kuli ba ezeze mwateñi mikopano ne ba saba ku zwiswa misebezi, ba tuhela ku lumelela Lipaki kuli ba itusisange miyaho yeo. Liputeho ze ñata ne li si na libaka mwa ku kopanela. Ka mutala, liputeho ze 40 ne li na ni ku itusisa Mandu A Mubuso a mane a naa li mwa muyaho u li muñwi. Ye ñwi ya liputeho zeo ne i kalisanga Mukopano wa Nyangela ka 7:30 ya kakusasana. Muokameli yo muñwi wa maeto naa bulezi kuli bahasanyi ne ba na ni ku zuhanga ka 5 kiloko ya kakusasana kuli ba kone ku yo fumaneha kwa mukopano wo, kono ne ba tabile ku eza cwalo mi ne ba ezize cwalo ka nako ye fitelela silimo.

MUZEKO O NO BILE “BUPAKI”

Lipaki ne ba bata ku bonisa kuli katulo ya ku kwala musebezi wa bona ne si ya ka  mulao. Kacwalo mwa December ka 2004, bayemeli ba luna ba kupa tuso kwa Kuta ya Mwa Europe ye Talima Litaba ze Ama Liswanelo za Sicaba (European Court of Human Rights). (Mu bone taba ye li “Libaka Katulo ya Naha Russia ha I Nyakiwa Mwa France” fa likepe la 6.) Hamulaho wa lilimo ze silezi, ili ka la 10 June, 2010, Kuta yeo ha se i nyakile litaba kaufela ze ne ba tamilikelizwe Lipaki, ya atula kuli Lipaki ne ba si na mulatu ni o mukana! Kuta ne i bulezi kuli litamilikezo zeo kaufela ne li za buhata. Hape ne i atuzi kuli muuso wa Russia ne u na ni ku kwalula musebezi wa Lipaki ni ku lukisa lika kaufela ze ne u ezize ku bona. Katulo yeo ha se i ezizwe, muuso wa Russia ne u bata kuli muzeko wo u talimwe sinca hape. Kacwalo wa kupa liluko le li pahami ni ku fita la Kuta yeo (the Grand Chamber of the European Court of Human Rights) kuli li talime taba yeo. Kono ka la 22 November, 2010, baatuli ba ketalizoho be ne ba zwa mwa liluko le li pahami leo ba atula kuli ha ba tokwi ku teeleza kwa taba yeo. Taba yeo ne i talusa kuli katulo ye ne ezizwe ka la 10 June, 2010, ne i sa konwi ku cinciwa mi ne i swanelwa ku latelelwa.—Mu bone taba ye li “Katulo ya Kuta,” ye fa likepe la 8.

Kuta ne i bulezi kuli Tumelelano ya Linaha za Europe ka za Liswanelo za Sicaba (European Convention on Human Rights) i sileleza musebezi wa Lipaki za Jehova. Katulo yeo ha i ami feela naha ya Russia. Hape i ama ni linaha ze ñwi ze 46 ze li lilama za Katengo ka Europe (Council of Europe). Baatuli ba bañata, baezi ba milao, ni batu ba ba ituta litaba ze ama liswanelo za sicaba mwa lifasi kaufela ba ka tabela ku ziba za katulo yeo. Ki kabakalañi? Kakuli baatuli ha ne ba ezize katulo yeo, ne ba latelezi likatulo ze ñwi ze 8 ze ne ba atulezi Lipaki za Jehova hande. Hape ne ba latelezi likatulo ze 9 ze ne ba atulezwi hande Lipaki ki likuta ze pahami ka ku fitisisa za mwa linaha za Argentina, Canada, Japan, Russia, South Africa, Spain, United Kingdom, ni United States. Kamukwaocwalo, Lipaki za Jehova mwa lifasi kaufela ba kona ku itusisa katulo ya Kuta yeo kuli ba lwanele bulapeli bwa bona.

Jesu naa bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Mu ka isiwa kwa babusisi ni kwa malena, kabakala ka, kuli ibe bupaki ku bona ni kwa macaba.” (Mat. 10:18) Mizeko kaufela ye ne zekilwe mwa Russia halaa lilimo ze 15 ze felile ne i file batu ba mwa Moscow ni ba mwa libaka ze ñwi kolo ya ku utwa hahulu ka za Jehova ku fita mwa nako ifi kamba ifi. Lika kaufela ze ne ezahezi mwa mizeko yeo ne li bile “bupaki” mi ne li “tusize Evangeli ku i zwiseza pili.” (Mafil. 1:12) Ha ku na nto ifi kamba ifi kamba mutu ufi kamba ufi ya kona ku lu palelwisa ku kutaza taba ye nde ya Mubuso. Lu lapela kuli Jehova a zwelepili ku tusa mizwale ni likaizeli ba luna ba mwa Russia ba ba bundume ili be lu lata hahulu ka nama ye butuku.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 6]

Libaka Katulo ya Naha Russia ha I Nyakiwa Mwa France

Naha ya Russia ne i sainile Tumelelano ya Linaha za Europe ka za Liswanelo za Sicaba ka la 28 February, 1996. (Ka la 5 May, 1998, naha yeo ya tiiseza Tumelelano yeo.) Ka ku saina tumelelano yeo, muuso wa Russia ne u itamile kuli bayahi ba naha Russia ne ba ka ba ni liswanelo ze latelela:

‘swanelo ya ku iketela bulapeli ni ku pila ka ku ya ka bulapeli bwa bona ha ba li kwa ndu kamba mwa nyangela ni ku cinca bulapeli bwa bona haiba ba lata ku eza cwalo.’—Kalulo ya 9.

‘swanelo ya ku bulela ni ku ñola ka mukwa o munde ze ba nahana ni ku taluseza ba bañwi litaba za bona.’—Kalulo ya 10.

‘swanelo ya ku eza mikopano ka kozo.’—Kalulo ya 11.

Batu kamba likopano ze timilwe liswanelo sa tumelelano yeo ni ze zekile litaba za zona mwa likuta za mifuta kaufela za mwa naha ya habo zona za kona ku fitisa mizeko ya zona kwa Kuta ya Mwa Europe ye Talima Litaba ze Ama Liswanelo za Sicaba (ye bonisizwe fahalimu). Kuta yeo i na ni baatuli ba 47 ba ba likana ni palo ya linaha ze ne sainile Tumelelano ya Linaha za Europe ka za Liswanelo za Sicaba. Likatulo za Kuta yeo li swanelwa ku latelelwa ki linaha ze ne sainile tumelelano yeo.

[Mbokisi fa likepe 8]

Katulo ya Kuta

Ki ze litaba ze ñwi ze ne bulezwi mwa likatulo ze ne ezizwe ki baatuli ba mwa Kuta ya Mwa Europe ye Talima Litaba ze Ama Liswanelo za Sicaba.

Ye ñwi ya litamilikezo ne li ya kuli Lipaki za Jehova ba shandaula mabasi. Baatuli ne ba atuzi kuli taba yeo ne li ya buhata. Ne ba ize:

“Nto ye tahisanga lifapano ki twaniso ya lilama za mabasi ba ba si balapeli ili ba ba sa lati ku lumelela bahabo bona ku ba ni tukuluho ya ku pila ka ku ya ka bulapeli bwa bona.”—Para. 111.

Baatuli hape ne ba si ka fumana bupaki bo bu bonisa kuli Lipaki za Jehova ba kukuezanga batu ku amuhela lituto za bona. Ne ba ize:

“Kuta ne i komokile ku fumana kuli likuta [za mwa Russia] ne li palezwi ku bulela nihaiba feela libizo la mutu a li muñwi ya naa timilwe tukuluho ya hae ya ku iketela za lata ka ku kukuezwa cwalo.”—Para. 129.

Tamilikezo ye ñwi ne li ya kuli Lipaki za Jehova ba itimanga likalafo ka ku hana ku pompelwa mali. Baatuli ne ba si ka lumela taba yeo. Ne ba ize:

“Batu ba na ni tukuluho ya ku amuhela kamba ku hana kalafo, kamba ku keta kalafo i sili, sina ha ba na ni tukuluho ya ku iketela ku eza lika ze ba lata. Ka mutala, mutu ya hulile ya kula u lukuluhile ku iketela ku pazulwa kamba ku sa pazulwa, ku amuhela kalafo ye ñwi kamba ku i hana, mi kamukwaoswana, u lukuluhile ku keta ku pompelwa mali kamba ku hana.”—Para. 136.