Mu Kona Ku Itutañi Ku Salumoni?

“A mu te, lu kambamele fa lilundu la Muñaa Bupilo, kwa Ndu ya Mulimu wa Jakobo; u ka lu luta linzila za hae, lu zamaye mwa makululu a hae.”—ISA. 2:3.

1, 2. Mu kona ku tusiwa cwañi ki mitala ye bulezwi mwa Bibele?

KANA mwa kolwa kuli litaba ze ñozwi mwa Bibele za kona ku mi tusa? Mwa Bibele ku na ni mitala ya baana ni basali ba ba sepahala be mu swanela ku likanyisa. (Maheb. 11:32-34) Hape ku na ni mitala ya baana ni basali be mu sa swaneli ku likanyisa mihupulo ni likezo za bona. Mitala yeo ki temuso ku mina.

² Mane mwa Bibele ku na ni mitala ya batu ba bañwi ba ne ba ezize lika ze nde ze lu swanela ku likanyisa ni lika ze lu swanela ku tokolomoha. Ha mu nahane ka za Davida ya naa li mulisana mi hasamulaho a ba mulena ya maata. Naa tomile mutala o munde wa ku lata niti ni ku sepa Jehova. Nihakulicwalo, naa ezize libi ze tuna ze cwale ka ku buka ni Bati-Sheba, ku bulaisisa Uria, ni ku eza nto ya naa sa swaneli ku eza ya ku bala palo ya sicaba. Kono mwa taba ye, lu ka nyakisisa mutala wa Salumoni, mwanaa Davida, ya naa li mulena ni muñoli wa libuka ze ñwi za mwa Bibele. Pili lu ka nyakisisa linzila ze peli za naa tomile ka zona mutala o munde.

“Butali Bwa Salumoni”

3. Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli Salumoni naa lu tomezi mutala o munde?

³ Jesu Kreste, ya li yo mutuna ku fita Salumoni, naa bulezi kuli Mulena Salumoni naa lu tomezi mutala o munde. Jesu naa bulelezi Majuda kuli: “Mulena wa musali wa kwa mboela u ka zuswa ni lusika lo fa katulo mi u ka lu nyaza kakuli yena naa zwile kwa mafelelezo a lifasi ku to utwa butali bwa Salumoni, kono ha mu bone! yo mutuna ku fita Salumoni u teñi fa.” (Mat. 12:42) Salumoni naa ile kabubo kabakala butali bwa hae, mi naa lu susuelize ku bata butali.

4, 5. Salumoni naa fumani cwañi butali bwa hae? Luna lu kona ku fumana cwañi butali?

⁴ Salumoni ha naa kalile ku busa, Mulimu naa bonahezi ku yena mwa tolo mi a mu bulelela kuli a kupe sa naa lata kaufela. Salumoni naa ziba kuli naa tokwa ku ituta lika ze ñata, kabakaleo a kupa butali. (Mu bale 1 Malena 3:5-9.) Mulimu naa tabisizwe ki mulena kakuli naa kupile butali isiñi bufumu. Kamukwaocwalo, Mulimu a fa Salumoni “pilu ye na ni butali ni kutwisiso,” ku beya ni sifumu ni kanya. (1 Mal. 3:10-14) Jesu naa bulezi kuli butali bwa Salumoni ne li bo butuna hahulu kuli mane mulena wa musali wa kwa Sheba ha naa utwile ka za butali bo, a tama musipili o mutelele kuli a yo ikutwela bona.—1 Mal. 10:1, 4-9.

⁵ Kacenu ha lu libeleli ku fiwa butali ka makazo sina mwa naa bu fezwi Salumoni. Salumoni naa bulezi kuli “Muñaa Bupilo ki Yena ya fana butali,” kono hape naa ñozi kuli lu swanela ku ikataza ku bata butali, ha naa ize: “U sikekele zebe ya hao kwa butali, mi u ise pilu ya hao kwa kutwisiso.” Hape naa bulezi kuli lu swanela ku “lilela” butali, ku bu “bata,” ni ku bu “pumbula.” (Liprov. 2:1-6) Taba yeo i bonisa kuli lwa kona ku fumana butali.

6. Lu kona ku likanyisa cwañi mutala o munde wa Salumoni?

⁶ Lu swanela ku ipuza kuli, ‘Kana na lata butali sina mwa naa bu latela Salumoni?’ Batu ba bañata ba isanga hahulu pilu kwa ku bata masheleñi  ni kwa mubeleko wa bona bakeñisa butata bwa za mali. Kamba ba ketanga mufuta o muñwi wa tuto ni buñata bwa lituto ze ba swanela ku ituta ka ku ya ka muinelo wa sifumu sa naha. Mina bo ni lubasi lwa mina? Kana ze mu keta li bonisa kuli mwa ikataza ku bata butali? Kana mu tokwa ku cinca mubonelo wa mina wa masheleñi ni tuto ilikuli mu kone ku sebeza ka taata kuli mu fumane butali? Kaniti, ku fumana butali ni ku itusisa bona ku ka lu tusa ku ya ku ile. Salumoni naa ñozi kuli: “Mi cwale wena u ka lemuha se si lukile, se si na ni niti, ni swanelo; u lemuhe ni linzila ze nde kamukana.”—Liprov. 2:9.

Ne ku na ni Kozo Salumoni ha Naa Isize Pilu Kwa Bulapeli Bwa Niti

7. Mulimu naa yahezwi cwañi tempele ye nde?

⁷ Salumoni ha mano ba mulena, naa bata ku yolisa tabernakele ye ne itusisizwe ku zwa ka nako ya Mushe. Kabakaleo, a yaha tempele ye nde. (1 Mal. 6:1) Lu kona ku i biza kuli ki tempele ya Salumoni, kono naa si ka i yaha kuli a ye libubo. Mane ne si yena ya naa lelile ku i yaha, kono ne li Davida ya naa na ni mulelo wo. Mi ne li Mulimu ya naa file Davida litaelo za mo ne i swanela ku yahelwa ni mwa ku ezeza lika za ku beya mwateñi. Mi Davida naa file masheleñi a mañata kuli a tuse mwa musebezi wa ku yaha tempele. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Makol. 22:14-16) Kono ne li buikalabelo bwa Salumoni kuli a feze ku yaha tempele mi musebezi wo, ne u ngile lilimo ze supile ni likweli ze silezi.—1 Mal. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Salumoni naa lu tomezi mutala ufi o munde wa ku tiiseza mwa misebezi ye minde? (b) Ki nto mañi ye ne ezahalile Salumoni ha naa isize pilu kwa bulapeli bwa niti?

⁸ Kamukwaocwalo, Salumoni naa tomile mutala o munde wa ku tiiseza mwa misebezi ye minde ye ama ku yahiwa kwa tempele, mi naa isize pilu kwa bulapeli bwa Jehova. Tempele ha ne i felizwe ku yahiwa ni aleka ya bulikani ha ne i beilwe mwateñi, Salumoni a lapela ku Jehova fapilaa nyangela, a li: “Meeto a hao a no talimisisa Ndu ye, musihali ni busihu, sona Sibaka so no bulezi kuli: Libizo la ka li ka ina ku sona. U utwe tapelo ya mutangaa hao, ya ka to ezanga mwa sibaka se.” (1 Mal. 8:6, 29) Maisilaele ni bazwahule ne ba kona ku lapelela kwa tempele yeo ye ne bizwa ka libizo la Mulimu.—1 Mal. 8:30, 41-43, 60.

⁹ Ki nto mañi ye ne ezahezi Salumoni ha naa isize pilu kwa bulapeli bwa niti?  Hamulaho wa ku kakula tempele, batu ne ba na ni “lipilu ze tabile, ze tabezi ze nde kamukana za ezize Muñaa Bupilo, za ezelize Davida mutangaa hae ni sicaba sa hae sa Isilaele.” (1 Mal. 8:65, 66) Mane halaa lilimo ze 40 za naa busize Salumoni, batu ne ba na ni lika ze nde ze ñata mi ne ba pila mwa kozo. (Mu bale 1 Malena 4:20, 21, 25.) Samu 72 i paka taba yeo, mi i lu tusa ku utwisisa limbuyoti ze lu ka ba ni zona mwatasaa puso ya Jesu Kreste, ya li yo mutuna ku fita Salumoni.—Samu 72:6-8, 16.

Mutala wa Salumoni ki Temuso

10. Ki mafosisa afi a matuna a naa ezize Salumoni?

¹⁰ Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli za naa ezize Salumoni mwa bupilo bwa hae ki temuso ku luna? Mwendi nto ya pili ye mu ka nahana ki basali ba hae ba ku sili ni liendi za hae. Lu bala kuli: “Salumoni ha sa supezi basali ba hae ba keluseza pilu ya hae kwa milimu i sili; mi pilu ya hae ne si ya Muñaa Bupilo Mulimu wa hae kaufelaa yona.” (1 Mal. 11:1-6) Kaniti, ha mu bati ku likanyisa butoto bwa naa ezize. Kono ku na ni lika ze ñwi za naa ezize Salumoni mwa bupilo bwa hae ze lu kona ku libala ka bunolo ili ze kona ku lu luta lika ze lu tokwa ku ambuka. Ha lu nyakisiseñi ze ñwi za lika zeo.

11. Lu kona ku itutañi kwa linyalo la Salumoni la pili?

¹¹ Salumoni naa busize ka lilimo ze 40. (2 Makol. 9:30) Hakulicwalo, lu kona ku itutañi kwa liñolo la 2 Makolonika 12:13? (Mu bale.) Ka ku ya ka timana ye, Salumoni ha naa shwile, mwanaa hae Roboami naa na ni lilimo ze 41 za buhulu, mi mahe ne li “Naama wa Muamoni.” Taba yeo i bonisa kuli Salumoni a si ka ba kale mulena naa nyezi musali ya naa zwa kwa sicaba si sili se ne si lapela milimu ya maswaniso. (Baat. 10:6; 2 Sam. 10:6) Ha lu zibi nji musali yo naa zwezipili ku lapela milimu yeo kamba naa bile mulapeli wa niti, sina mo ne ba ezelize bo Rahaba ni Ruti. (Ruti 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Kono bakeñisa linyalo leo, ku bonahala kuli Salumoni naa bile ni makwenyani ni balamu ni bahabo ba Maamoni ba ne ba sa lapeli Jehova.

12, 13. Ki afi mafosisa a matuna a naa ezize Salumoni kwa makalelo a puso ya hae, mi mwendi naa ikemezi ka libaka lifi?

¹² Muinelo wa Salumoni ne u bile o maswe ni ku fita ha naa bile mulena. A “swalana bulikani ni Faro mulena wa Egepita; a nyala mukwae mwanaa Faro, a mu tisa mwa munzi wa Davida.” (1 Mal. 3:1) Kana musali wa Muegepita yo naa bile mulapeli wa Jehova sina mwa naa ezelize Ruti? Bibele ha i buleli cwalo. Kono i bulela kuli Salumoni naa mu yahezi ndu kwande a munzi wa Davida, mi mwendi naa yahezi ni batanga ba musali yo mandu. Ki kabakalañi? Bibele i bulela kuli naa ezize cwalo kabakala kuli mulapeli wa buhata naa sa swaneli ku pila bukaufi ni aleka ya bulikani.—2 Makol. 8:11.

¹³ Mwendi Salumoni naa nahana kuli ku nyala mukwae wa Muegepita ne li nto ye nde kakuli ne i ka tiisa bulikani bwa Isilaele ni Egepita. Kono leo ne si libaka la ku ikemela ka lona. Mulimu naa hanisize kale Maisilaele ku nyalana ni Makanana. Mane naa pundile mabizo a macaba a Makanana a ne ba sa swaneli ku nyalelana ni ona. (Ex. 34:11-16) Kana Salumoni naa nahanile kuli naa kona ku nyala Muegepita bakeñisa kuli Maegepita ne ba si ka pundiwa? Niha naa ka ikemela ka libaka leo, kana Mulimu naa ka mu lumelela? Salumoni naa keshebisize temuso ya naa file Jehova ya kuli ku nyala mushobo u sili ne ku kona ku keluseza Muisilaele kwa bulapeli bwa buhata.—Mu bale Deuteronoma 7:1-4.

14. Mutala wa Salumoni ki temuso ku luna ka mukwa ufi?

¹⁴ Kana lwa kona ku ituta se siñwi ku Salumoni? Mwendi kaizeli u kona ku lika ku ikemela ha tula taelo ya Mulimu ya kuli u swanela ku ‘nyalelwa feela ku Mulena.’ (1 Makor. 7:39) Kamba mwendi lu kona ku fa mabaka a ku ikemela mwa litaba ze ñwi, ze cwale ka ku tupwikela mwa lipapali za kwa sikolo ze ezwa  hamulaho wa ku ituta, ku hana ku lifa mutelo o kwanile, kamba ku bulela buhata ha lu kupiwa kuli lu taluse nto ye ñwi ye swabisa ye ne lu ezize. Nto ya butokwa ye lu swanela ku hupula kikuli ni luna lwa kona ku ba mwa muliko wa ku bata mabaka a ku ikemela ha lu si ka utwa Mulimu.

15. Jehova naa bonisize sishemo ku Salumoni ka mukwa ufi, kono lu swanela ku hupulanga nto mañi?

¹⁵ Kono nihaike kuli Salumoni naa sa nyezi kale mukwae yani wa mushobo u sili, Mulimu naa mu file butali bwa naa kupile mi a mu fa ni sifumu. (1 Mal. 3:10-13) Salumoni naa lobile litaelo za Mulimu, kono Jehova naa mu bonisize sishemo. Naa si ka mu hana honafo feela kuli a si ke a ba mulena kamba ku mu fa koto. Mulimu naa si ka eza cwalo kakuli wa ziba kuli lu batu ba ba si ka petahala ba ba bupilwe fa liluli. (Samu 103:10, 13, 14) Kono mu hupule kuli likezo za luna za kona ku lu ama cwale kamba mwendi kwapili.

Basali ba Bañata-Ñata!

16. Salumoni naa keshebisize taelo ifi ha naa nyezi basali ba bañata?

¹⁶ Mwa Pina ya Lipina, Mulena Salumoni naa colauzi musizana yo muñwi ka ku bulela kuli naa li yo munde hahulu ku fita “baoli ba ba mashumi a keta-lizoho ka li li liñwi, ni bonalutiyo ba ba mashumi a keta-lizoho ka a mane [“mashumi a ketalizoho ka a malaalu,” NW].” (Pina 6:1, 8-10) Mwendi yeo ne li yona palo ya basali ni bo nalutiyo ba naa na ni bona ka nako yeo ya naa busa. Niha neikaba kuli buñata bwa basali bao kamba kaufelaa bona ne li balapeli ba niti, taelo ya Mulimu ya naa file Maisilaele ka Mushe ne li ya kuli mulena wa Isilaele “a si ke a nyala basali ba bañata, kuli pilu ya hae i si ke ya keluha.” (Deut. 17:17) Kono hape Jehova naa si ka hana Salumoni. Mane Mulimu naa fuyauzi Salumoni ka ku itusisa yena ku ñola buka ya Pina ya Lipina.

17. Ki ifi taba ya niti ye lu swanela ku hupulanga?

¹⁷ Kana taba yeo i bonisa kuli Salumoni naa kona ku sa utwa Mulimu a sa fiwi koto ni kuli ni luna lwa kona ku sa utwa Mulimu lu sa fiwi koto? Batili. I bonisa feela kuli Mulimu u na ni hahulu pilu-telele. Ki niti kuli mutu yo muñwi wa kona ku loba litaelo za Mulimu a sa fiwi koto honafo feela. Kono taba yeo ha i talusi kuli ha na ku talimana ni butata kwapili. Mu hupule kuli Salumoni naa ñozi cwana: “Tifo ya mulatu wa beilwe mutu ka musebezi o maswe ha i sa batwi kapili, lipilu za bana ba batu li ba isa kwa ku eza ze maswe.” Naa ekelize, a li: “Ni ziba kuli ba ba saba Mulimu ki bona ba ba ka pila mwa buiketo, bona ba ba saba luli fapilaa hae.”—Muek. 8:11, 12.

18. Mutala wa Salumoni u bonisa cwañi kuli manzwi a ñozwi kwa Magalata 6:7 ki a niti?

¹⁸ Ka bumai, Salumoni naa si ka mamela taba ya niti yeo. Ki niti kuli naa ezize lika ze nde ze ñata mi naa fuyauzwi hahulu ki Jehova. Kono hamulaho wa nako, naa kalile ku eza mafosisa ka ku tatanyeza. Mi a ba ni mukwa wa ku sa mamelanga litaelo za Jehova. Ki lona libaka muapositola Paulusi ha naa ñozi kuli: “Mu si ke mwa ipuma: Mulimu ha pumiwi. Kakuli kaufela sa cala mutu, ki sona hape sa ka kutula”! (Magal. 6:7) Nako ha ne inze i ya, Salumoni naa kutuzi se si maswe kabakala ku sa utwa Mulimu. Lu bala kuli: “Kwandaa mukwae mwanaa Faro, mulena a yembuluka, a lata basali ba bañata ba macaba a sili, basali ba mishobo ya Mamoabi ni Maamoni, ni Maedomo ni Masidoni, ni Mahiti.” (1 Mal. 11:1) Ku bonahala kuli buñata bwa basali bao ne ba sa lapela milimu ya buhata, mi ba kukueza Salumoni ku kalisa ku i lapela. Salumoni a keluha mi Mulimu wa luna ya na ni pilu-telele a tuhela ku mu shemuba.—Mu bale 1 Malena 11:4-8.

Mu Itute Kwa Lika ze Nde ni ze Maswe za Naa Ezize

19. Ki ifi mitala ye minde ye bulezwi mwa Bibele?

¹⁹ Jehova naa susumelize Paulusi ku ñola kuli: “Lika kaufela ze ne ñozwi kwamulaho ne li ñolezwi ku lu luta, kuli ka buitiiso bwa luna  ni ka ku omba-ombiwa ki Mañolo lu kone ku ba ni sepo.” (Maro. 15:4) Lika ze ne ñozwi zeo li kopanyeleza mitala ye minde ya baana ni basali ba ne ba na ni tumelo ye tuna. Paulusi naa bulezi cwana ka za batanga ba Jehova bao kuli: “Ze ñwi hape ze ni ka bulela ki lifi? Kakuli ni ka taelelwa ki nako ha ni ka bulela za Gidioni, Baraki, Samisoni, Jefita, Davida ni Samuele ni za bapolofita ba bañwi. Ka tumelo, ne ba tuzi mibuso, ne ba ezize ze lukile, ne ba amuhezi ze ne ba sepisizwe, . . . ne ba fokola kono ba tiiswa.” (Maheb. 11:32-34) Lwa kona ku ituta kwa batu ba ne ba tomile mitala ye minde ba ba bulezwi mwa Mañolo ni ku ba likanyisa mi lwa swanela ku eza cwalo.

20, 21. Ki kabakalañi ha mu bata ku zwelapili ku ituta mitala ye mwa Bibele?

²⁰ Kono mitala ye miñwi ye mwa Bibele i lu fa litemuso. Ba bañwi ku bona ne li baana ni basali ba ne ba sebelelize Jehova ka nako ye ñwi mi ba lumelelwa ki yena. Ha lu nze lu bala Bibele, lwa kona ku lemuha mafosisa e ne ba ezize ilikuli lu si ke lwa eza mafosisa a swana ao. Lu lemuha kuli ba bañwi ne ba kalisize ku ba ni mihupulo ye maswe hanyinyani-hanyinyani mi hamulaho ba eza liketo ze ne ba tahiselize kozi. Kuli lu itute kwa mitala yeo, lu swanela ku ipuza lipuzo ze cwale ka ze: ‘Mutu yo naa kalisize cwañi ku nahananga lika ze maswe? Kana nto ye swana yeo ya kona ku ezahala ku na? Mutala wo u kona ku ni tusa cwañi ku tokolomoha ku eza mafosisa ao?’

²¹ Kaniti lwa swanela ku nyakisisa mitala yeo ka tokomelo, kakuli Paulusi naa ize: “Lika zeo ne li ezahezi ku bona sina litemuso, mi ne li ñolezwi ku lemusa luna ba ba tahezwi ki linako za maungulo.”—1 Makor. 10:11.

Mu Itutileñi?

• Ki kabakalañi ha mu kona ku bulela kuli ku na ni mitala ye minde ni ye maswe mwa Bibele?

• Ki kabakalañi Salumoni ha naa ezize mafosisa ka ku tatanyeza?

• Mu kona ku itutañi kwa mafosisa a Salumoni?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Salumoni naa sebelisize butali bwa naa mu file Mulimu

[Maswaniso a fa likepe 12]

Mu kona ku bonisa cwañi kuli mwa ituta kwa mafosisa a naa ezize Salumoni?