Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ne ni Tabela ku Swalisana ni Basupali

Taba ye Kandekilwe ki bo Elva Gjerde

Lilimo ze bato ba ze 70 kwamulaho, muenyi ya naa tilo lu potela a bulelela bo ndate nto ye ñwi ye ne i cincize bupilo bwa ka. Ku zwa lona lizazi lani, batu ba bañata ba konile ku ni tusa mwa bupilo bwa ka. Ni konile ku itama silikani ni mutu wa butokwa hahulu ku na ku fita mutu ufi kamba ufi. Kashe ni mi taluseze.

NE ni pepezwi mwa tolopo ye bizwa Sydney ili kwa Australia ka silimo sa 1932. Bashemi ba ka ne ba lumela ku Mulimu kono ne ba sa yangi kwa keleke. Boma ne ba ni lutile kuli Mulimu na bona ze ne ni eza kaufela ni kuli ha ne ni ka fosa nto ye ñwi, Mulimu na ka ni fa koto. Nto yeo ya tahisa kuli ni sabe Mulimu. Kono ne ni sa tabela luli ku ituta Bibele. Bahulwani ba boma ha ne ba lu potelanga kwa mafelelezo a sunda, ne ba ni bulelelanga makande a tabisa a mwa Bibele. Hañata ne ni tabelanga ha ne ni utwanga kuli ba taha kwa ku pota.

Ha ne ni sa nonoboka, bondate ne ba balanga libuka ze shutana-shutana ze ne zwanga ku musali wa musupali ya naa li yo muñwi wa lipaki za Jehova. Bondate ne ba tabezi hahulu ze ne ba balile mwa lihatiso za Sikreste zeo kuli mane ba lumela ku ituta Bibele ni Lipaki. Zazi le liñwi ha ne ba nze ba ituta Bibele ni Lipaki ka nako ya manzibwana, bondate ba ni bona ko ne ni ipatile inze ni teeleza ku ze ne ba ituta. Ne ba batile ku ni leleka kuli ni ye kwa ku lobala, kono baenyi bao ba buza bondate haiba kwa konahala kuli ni fumanehe kwa tuto yeo. Ku zwa ona fo, bupilo bwa ka bwa kalisa ku cinca mi silikani sa ka ni Mulimu wa niti Jehova sa kalisa.

Nakonyana ku zwa fo, na ni bondate lwa kalisa ku fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste. Bakeñisa lika ze ne ba itutile, bondate ba eza licinceho mwa bupilo bwa bona. Mane kacima-cima ka bona ka kusufala. Nto yeo ya tahisa kuli boma ni muhulwanaa ka Frank ba kalise ku yanga kwa mikopano ni luna. * Kaufela luna ba bane lwa eza zwelopili mi lwa kolobezwa ni ku ba Lipaki za Jehova. Ku zwa lona lizazi lani, ni konile ku itama silikani ni batu ba bahulu ba bañata ili ba ba ni tusize mwa linzila ze ñata mwa bupilo bwa ka.

KI UFI MUSEBEZI O NI KA EZA?

He ne ni sa nonoboka, ne ni swalisananga hahulu ni basupali ba mwa puteho ya luna. Ba bañwi kwa basupali ba ne ni swalisananga hahulu ni bona ki bo Alice Place, ili bona ba pili ku to kutaza lubasi lwa luna. Bo Alice Place ba ba feela sina bokuku. Ne ba ni lutile mwa ku kutaleza ku ba bañwi, mi hape ne ba ni susuelize ku kolobezwa. Kamukwaocwalo na kolobezwa inze ni na ni lilimo ze 15.

Hape ne ni itamile bulikani ni batu ba babeli ba ne ba nyalani ili bo Percy ni bo Madge Dunham. Bulikani bo, ne bu ni tusize hahulu kwapili. Ne ni lata hahulu lipalo, mi ne ni bata luli ku ba muluti wa lipalo. Bo Percy ni bo Madge ne li balumiwa kwa Latvia pili ndwa ya  lifasi ya bubeli i si ka kalisa kale. Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ha ne i tumbukile mwa Europe, ne ba memilwe ku yo sebeleza fa Betele kwa Sydney, ili mwa Australia. Bo Percy ni bo Madge ne ba bonisize kuli ba iyakatwa na, mi ne ba ni kandekile ze ñata ka za musebezi wa bulumiwa. Ne ni utwisisize kuli ne ni ka ba ni tabo hahulu ha ne ni ka ba muluti wa Bibele ku fita ku ba muluti wa lipalo. Kamukwaocwalo na iketela ku ba mulumiwa.

Bo Dunham ni bakubona ne ba ni susuelize ku eza bupaina ilikuli ni itukiseze musebezi wa bulumiwa. Mi luli ka 1948, inze ni na ni lilimo ze 16, na ba paina ni ku swalisana ni mapaina ba mikulwani mwa puteho ya luna ili ba ne ba kutaza ka tabo mwa Hurstville, kwa Sydney.

Mwa lilimo zee ne ku zwa fo, ne ni ezelize bupaina mwa litolopo ze ñwi zee ne za kwa New South Wales ni kwa Queensland. Yo muñwi wa baituti ba ka ba pili ne li Betty Law (ili ya sa bizwa kuli Betty Remnant). Bo Betty ne ba li ba bahulu ku na ka lilimo ze peli, mi ne ba na ni lilato. Hasamulaho ne lu ezize bupaina hamoho mwa tolopo ye bizwa Cowra ili likilomita ze ba to eza 230 kwa wiko wa Sydney. Nihaike kuli ne lu ezize bupaina hamoho ka nako ye kuswani, lu zwezipili ku ba balikani ba batuna ni bo Betty ku to fita ni la kacenu le.

Ne ni ketilwe ku ba paina ya ipitezi mi ne ni lumezwi kwa tolopo ya Narrandera, ili likilomita ze 220 kwa mboela-wiko wa Cowra. Paina ye ne ni zo kala ku sebelisana ni yena ne li Joy Lennox (ya sa bizwa Joy Hunter). Bo Joy ni bona ne li ba bahulu ku na ka lilimo ze peli, mi ne ba tukufalezwi mwa bukombwa. Ne li luna feela ba ne ba li Lipaki mwa tolopo yeo. Na ni bo Joy ne lu ina mwa lapa la bo Ray ni basali ba bona bo Esther Irons, ili ba ne ba na ni moya wa ku amuhela baenyi. Ne ba na ni mwanaa mushimani a li muñwi ni basizana ba balaalu, mi kaufela bona ne ba tabela ku ituta niti. Mwahalaa sunda, bo Ray ni mwanaa bona ne ba yo sebelezanga mwa simu mo ne ba lima buloto ni ku uta lingu, kono bo Esther ni bana ba bona ba basizana ne ba sebelezanga fa ndu ili fo baenyi ne ba kona ku lifela mizuzu ni lico. La Sunda ni la Sunda, na ni bo Joy ne lu apehelanga lubasi lwa bo Iron ni baana ba ba bato ba 12 ba ne ba ina mwa ndu yeo ye ne li ya ku lifela. Babeleki ba kwa njanji bao ne ba shwanga hahulu tala. Ku apehelanga babeleki bao lico ne ku tahisize kuli lu si ke lwa lifanga kalulo ye ñwi ya mutelo wa ndu ye ne lu ina ku yona. Ha ne lu fezanga, ne lu fanga lubasi lwa bo Iron sico se si tabusa sa kwa moya, ili Tuto ya Tawala ya Mulibeleli ya sunda ni sunda. Bo Ray, bo Esther, ni bana ba bona ba bane ne ba itutile niti mi ne li bona ba ne ba kalisize puteho ya Narrandera.

Ka silimo sa 1951, ne ni zo fumaneha kwa mukopano wa sikiliti wa Lipaki za Jehova kwa Sydney. Teñi ko na yo fumaneha kwa mukopano o ipitezi wa mapaina ba ne ba tabela ku kena mwa musebezi wa bulumiwa. Mapaina ba ba fitelela 300 ne ba fumanehile fa mukopano wo o ne u ezelizwe mwa tende ye tuna wa ba ba tabela ku eza musebezi wa bulumiwa. Muzwale Nathan Knorr ya na zwa kwa Betele ya kwa Brooklyn a bulela ni luna, mi ne lu tabela ku utwa lika kaufela za na bulela. Na talusize ka ku utwahala kuli taba ye nde ne i swanela ku kutaziwa mwa lifasi kaufela. Mapaina ba bañata ba ne ba fumanehile kwa mukopano wo, ba kalisa ku kutaza mwa South Pacific ni mwa libaka ze ñwi hasamulaho wa mukopano wo. Ne ni tabile hahulu kuli ne ni li yo muñwi wa batu ba 17 ba ne ba memilwe ku yo kena mwa sitopa sa bu 19 sa Sikolo sa Giliadi ka silimo sa 1952. Ne ni na ni lilimo ze 20 za buhulu, mi mulelo wa ka wa ku ba mulumiwa ne unze u talelezwa.

NE NI TOKWA KU EZA LICINCEHO ZE ÑATA

Ze ne ni itutile kwa Sikolo sa Giliadi ne li ni tusize ku ziba hande Bibele mi ne li tiisize tumelo ya ka. Ze ne ni itutile hape ne li ni tusize ku ba ni tulemeno to tunde. Ne ni sa li mwanana mi ne ni sa hupulangi kuli ze ni eza li lukile. Ne ni batanga ku eza lika ka ku petahala mi hape ne ni bata kuli batu ba bañwi ba eze lika ka ku petahala. Ka linako ze ñwi ne ni banga ni mubonelo o si ka luka ka za lika ze ñwi. Ku na ni lika ze ñwi ze ne ni nga kuli li fosahalile kono inge li si ka fosahala. Ka mutala, ne ni komokile ha ne ni boni Muzwale Knorr ha na bapala mbola ni sikwata sa mikulwani ba ba pila fa Betele.

 Baluti ba Sikolo sa Giliadi ne ba lemuhile kuli ku na ni nto ye ne ni kataza. Ne ba na ni musa mi ne ba ni tusize kuli ni be ni mubonelo o lukile. Hanyinyani-hanyinyani, na kalisa ku utwisisa kuli Jehova ki Mulimu ya lilato ya itumela ze lu eza. Haki Mulimu ya toma milao ye taata ili ye sa konwi ku latelelwa. Hape baituti ba bañwi ba ne ni kena ni bona ne ba ni tusize. Naa hupula yo muñwi wa ku bona ha na ni bulelezi kuli: Jehova ha itusisi pafa kuli a lu zamaise mi naa ni bulelezi kuli ha ni swaneli ku ba ni mubonelo o si ka luka. Manzwi a na bulezi ao naa ni fitile kwa pilu luli.

Ha se lu kwazize Sikolo sa Giliadi, na ni baituti ba bañwi ba bane ne lu lumezwi kwa Namibia ili mwa Africa. Hamulaho wa nakonyana, lwa kala ku zamaisa lituto za Bibele ze 80. Ne ni tabezi bupilo bwa mwa naha ya Namibia ni musebezi wa bulumiwa, kono ne ni latile muzwale ye ne lu li ni yena kwa Sikolo sa Giliadi ili ya na lumezwi kwa naha ya Switzerland. Hasamulaho wa ku sebeza silimo mwa naha ya Namibia, na tutela kwa naha ya Switzerland. Lwa yo nyalana ni muzwale yo mi ne lu zamayanga hamoho mwa musebezi wa hae wa maeto.

MASWABI A MATUNA LULI

Ne lu ikozi musebezi wa maeto ka lilimo ze ketalizoho, mi hasamulaho ne lu memilwe ku yo sebeleza fa Betele ya kwa Switzerland. Ne ni tabile hahulu ku ba yo muñwi wa lubasi lwa Betele ni ku ba hamoho ni baana ni basali ba ba hulile ili ba ne ba tiile mwa tumelo.

Hamulahonyana wa fo, nto ye ñwi ya maswe ya ezahala ku na. Ne ni fitile fa ku ziba kuli bo muunaa ka ne ba sa sepahali ku na mane ni ku Jehova. Ha ne ba ni siile, ne ni ikomokezi ni ku filikana. Ne ni sa zibi ze ne ni ka eza kambe balikani ba ka ba basupali ba mwa lubasi lwa Betele ne ba si ka ni tusa. Ne ba ni teelezanga mi ne ba ni tusanga ni ku ni fa nako ya ku pumula ha ne ni tokwa ku eza cwalo. Manzwi a bona na ni omba-ombile mi sishemo sa bona ne si ni tusize ku tiyela butata bo. Silikani sa ka ni Jehova ne si fitile fa ku tiya luli.

Ne ni hupuzi ze ne ba ni bulelezi balikani ba ka mwa lilimo ze ñata ze felile. Basupali ba ba butali bao ne ba tusizwe ki miliko ye ne ba talimani ni yona. Bo Madge Dunham ne ba kile ba ni bulelela kuli ne ni ka kopana ni miliko ye miñata ha ne ni nze ni sebeleza Jehova mi buñata bwa miliko ye taata ka ku fitisisa ye ne ni ka talimana ni yona ne i ka zwelela kwa batu ba ne ba li balikani ba ka ba batuna. Ne ba zwezipili ku ni bulelela kuli mwa nako ye ne ni ka kopana ni miliko yeo, ni swanela ku sepa Jehova ni ku hupula kuli ne ni sebeleza yena isiñi batu ba si ka petahala. Ze ne ba bulezi bo Madge ne li ni tusize ku tiyela miliko ye miñata ye shutana-shutana. Ne ni konile ku bona teñi kuli mafosisa a bo muunaa ka a ni kauhanyi ni Jehova.

Hasamulaho na kutela kwa Australia ku yo eza bupaina bukaufi ni ko ne ku pila lubasi lwa habo na. Ha ne ni nze ni kutela kwa hae, ne ni ikozi ku ambolisana litaba za Bibele ni batu be ne lu li ni bona mwa sisepe. Mwa sikwata sa batu seo, ne ku na ni muuna ya na kuzize wa libizo la Arne Gjerde ya na zwa kwa naha ya Norway, mi na tabezi litaba za na utwile. Muuna yo ya bizwa Arne hasamulaho a to ni potela ni lubasi lwa ka mwa tolopo ye bizwa Sydney. Na ezize zwelopili ya kwa moya ka bubebe mi a kolobezwa. Ka silimo sa 1963, lwa nyalana ni bo Arne, mi hasamulaho wa lilimo ze peli, lwa pepa mwanaa mushimani wa libizo la Gary.

NI TIYELA BUTATA BO BUÑWI

Bo Arne, Gary ni na ne lu ikozi bupilo bo bunde. Hasamulaho wa nakonyana, bo Arne ba ekeza mizuzu ye miñwi kwa ndu ya luna ilikuli lu kone ku ina ni bashemi ba ka ba basupali. Ha se lu nyalani ka lilimo ze silezi, bo muunaa ka bo Arne ba fumanwa ni kansa ya kwa booko. Taba yeo ne i lu komokisize hahulu mi lwa  ikutwa inge kuli ne lu natilwe ki nto ye ñwi ye tuna. Bo Arne ne ba li mwa sipatela ka nako ye telele ha ne ba nze ba alafiwa. Ne ni ba potelanga ka zazi ni zazi. Ne ku bonahala inge kuli ne se ba fola, kono hape butuku bwa bona bwa totobela mi ba kula butuku bo bu batisa lineku la mubili. Ne ni bulelezwi kuli bo muunaa ka ne ba ka pila feela lisunda li sikai. Kono bo Arne ne ba pilile nako ye telele mi ne ba lukuluzwi. Ne ni ba babalelanga, mi ne ba folile. Hasamulaho wa nako, ne se ba kona ku zamaya hape mi ne ba kutiselizwe fa buuna-buhulu mwa puteho. Ne li batu ba ba tabile mi ne ba tabela ku seha ni batu. Ku eza cwalo ne ku ba tusize ku ba ni buikangulo bo bunde mi ne ku ni bezi bunolo ku ba babalela.

Hamulaho wa lilimo ze ñata ili ka silimo sa 1986, bo Arne ba kula hahulu hape. Bashemi ba ka ne se ba shwile ka nako yeo mi lwa tuta ku zwa kwa Sydney ni ku ya kwa sibaka se sinde se si bizwa Blue Mountains, ili ko ne lu yo pila bukaufi ni balikani ba luna. Hasamulaho, Gary a nyala kaizeli yo munde ya tiile kwa moya wa libizo la Karin, mi sibeli sa bona ba akaleza kuli lu bate ndu i liñwi mo lu ka ina hamoho ni bona. Mi kaufela luna lwa tutela mwa ndu ye ne li bukaufi ni ndu ye ne lu pila ku yona ni bo Arne.

Mwa likweli ze 18 za mafelelezo a bupilo bwa bona, bo Arne ne ba sa koni nihaiba ku zuha fa mumbeta mi ne ba tokwa ku babalelwanga kamita. Bakeñisa kuli ne ni tokwa ku fumanehanga mwa ndu ibato ba nako kaufela, ne ni itutanga Bibele ni lihatiso za luna mwa lihora ze peli. Ne ni itutile lika ze ñata ze ne ni tusize ku tiyela muinelo wa ka. Ne ni ikozi ku potelwanga ki basupali ba mwa puteho, mi ba bañwi ku bona ne ba talimani ni miinelo ye swana. Ne ba ni susuelize hahulu kabakala ku ni potela. Bo Arne ne ba timezi mwa April 2003 inze ba na ni sepo ye tuna ya kuli ba ka zusiwa.

ZE NI TUSIZE HAHULU

Ha ne ni sa nonoboka ne ni na ni muhupulo o fosahezi mi ne ni bata kuli lika kaufela li ezwe ka ku petahala. Kono ne ni itutile kuli bupilo ha bu bangi luli mo lu tokwela kuli bu be cwalo. Ni bile ni limbuyoti ze ñata kono hape ni tiyezi miliko ye mibeli ye butuku. Ne lu kauhani ni bo muuna ka kakuli ne ba si ka sepahala ku na ni ku Jehova. Ne ni latehezwi ki bo muuna ka ba bubeli kakuli ne ba kulile ni ku timela. Mwa miliko kaufela ye ne ni kopana ni yona, ne ni zamaiswa ni ku omba-ombiwa ka linzila ze ñata. Kono tuso ye tuna i zwa ku Jehova Mulimu, “Yo Muhulu wa Mazazi.” (Dan. 7:9) Kelezo ya hae i cincize butu bwa ka mi bakeñisa yona kelezo yeo ni ikozi lika ze ñata ze tabisa mwa musebezi wa bulumiwa. Ha ne ni kopananga ni butata, lilato la Jehova ni sishemo sa hae ne li ni tusize ku itiisa mi ne li ni omba-ombile. (Samu 94:18, 19) Lubasi lwa ka ni balikani ba ka ne ba zwezipili ku ni lata ni ku ni tusa. Ne ba ni tusize hahulu mwa nako ye taata yeo. (Liprov. 17:17) Buñata bwa bona ne li basupali ba ba butali.

Jobo, muuna ya sepahala naa bulezi kuli: “Batu ba ba hulile ki bona ba ba na ni butali, mi mwa myaha ye miñata ku na ni zibo.” (Jobo 12:12) Ha ni nahanisisa ka za bupilo bwa ka, na kona ku bulela kuli manzwi a Jobo ki a niti. Kelezo ye zwa kwa basupali ba ba butali i ni tusize, manzwi a bona a omba-omba a ni susuelize, mi ku swalisana ni bona ku tahisize kuli bupilo bwa ka bu be bo bunde. Ni itebuha kuli ne ni bile mulikanaa bona.

Ka nako ya cwale ni na ni lilimo ze 80. Bakeñisa lika ze ni talimani ni zona, ni tokomela hahulu basupali ka na. Ni sa tabela ku ba potela ni ku ba tusa. Kono hape ni ikolanga ku ba hamoho ni mikulwani. Na ba lata bakeñisa maata e ba na ni ona mi ni susuezwa ki mafulofulo a bona. Mikulwani ha ba ni kupanga kuli ni ba tuse, ni tabelanga hahulu ku eza cwalo.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Ni eza bupaina ni bo Joy Lennox mwa Narrandera

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Bo Elva ni ba bañwi ba lubasi lwa Betele ya kwa Switzerland ka silimo sa 1960

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Ni babalela bo Arne ha ne ba kula