Jehova U Patulula Lika Ze “Lukela Ku Ezahala Hona Cwale-cwale Fa”

“Sinulo ye filwe ka Jesu Kreste, yeo Mulimu naa mu file, kuli a bonise batanga ba Hae lika ze lukela ku ezahala hona cwale-cwale fa.”—SIN. 1:1.

MU KONA KU ALABA CWAÑI?

Ki kalulo ifi ya siswaniso se situna ye yemela mubuso wa lifasi wa Britain ni America?

Mwa pono ya Joani, kiñi ze bonisa kuli katengo ka silikani sa linaha za lifasi (UN) ka fumana maata a kona kwa mubuso wa lifasi wa Britain ni America?

Lipono za Daniele ni za Joani li bonisa cwañi kuli mibuso kaufela ya lifasi i ka yundiswa?

1, 2. (a) Lu kona ku utwisisañi ha lu bapanya bupolofita bwa Daniele ni bwa Joani? (b) Litoho za pili ze silezi za sibatana li yemelañi?

HA LU bapanya bupolofita bo bu ñozwi mwa buka ya Daniele ni ya Joani, lu utwisisa lika ze ñata ze ezahala mwa lifasi kacenu mane ni ze ka ezahala kwapili. Lu kona ku itutañi kwa pono ya Joani ya sibatana se si na ni litoho ze supile, ni pono ya Daniele ya sibatana sa manaka a lishumi? Mi lu kona ku itutañi ku za naa bulezi Daniele ka za siswaniso se situna sa naa lolile Nebukadenezare? Mi ku utwisisa hande bupolofita bo, ku swanela ku lu susueza ku ezañi?

² Ha lu nyakisiseñi pono ya Joani ya sibatana ye kwa Sinulo kauhanyo 13. Sina mo ne lu itutezi mwa taba ye felile, litoho za pili ze silezi za sibatana li yemela Egepita, Asirya, Babilona, mubuso wa Mamede ni Maperesia, Greece, ni Roma. Satani naa itusisize mibuso yeo kaufela ku lwanisa batu ba Mulimu kakuli naa toile peu ya musali. (Gen. 3:15) Joani ha naa ñola za pono ya hae, Roma ne li ona mubuso o maata mwa lifasi. Mubuso wo ne u zwezipili ku ba o maata ka lilimo ze mianda-nda. Kono ne ku ka ba ni toho ya busupa ye ne ka yola mubuso wa Roma. Ki ufi mubuso o maata mwa lifasi o yemelwa ki toho ya busupa, mi mubuso wo ne u ezize cwañi peu ya musali?

LINAHA ZA BRITAIN NI UNITED STATES LI BA NI MAATA

3. Sibatana se si sabisa se si na ni manaka a lishumi si yemelañi, mi manaka a lishumi ao a yemelañi?

³ Lwa kona ku ziba ze i yemela toho ya busupa ha lu bapanya za naa bulezi Joani ka za sibatana se si ñozwi kwa Sinulo kauhanyo 13, ni za naa bulezi Daniele ka za sibatana se si sabisa se si na ni manaka a lishumi. * (Mu bale Daniele 7:7, 8, 23, 24.) Sibatana sa naa boni Daniele ne si yemela mubuso wa Roma o ne u li o maata mwa lifasi. (Mu  bone litaba ze fa makepe 12-13.) Hamulaho wa lilimo ze bato eza 400 ku zwa ka nako ya naa pila ku yona Jesu, Mubuso wa Roma wa kalisa ku kauhana. Manaka a lishumi a sibatana sa naa boni Daniele a yemela mibuso ye ne simuluhile kwa Mubuso wa Roma.

4, 5. (a) Linaka le linyinyani ne li ezizeñi? (b) Toho ya busupa ya sibatana i yemelañi?

⁴ Mwa bupolofita bwa Daniele bo bu bulela ka za sibatana se si na ni manaka a lishumi, linaka le liñwi le linyinyani ne li melile ni ku yola manaka a malaalu kwa manaka a lishumi. Ne ku ezahezi cwañi cwalo? Britain ne i banga kalulo ye nyinyani ya Mubuso wa Roma, kono hasamulaho ya ba mubuso o ikemezi. Linaha za Spain, Netherlands, ni France ni zona ne li li kalulo ya Mubuso wa Roma. Linaha zeo, ne li li mibuso ye maata ku fita Britain pili lilimo za ma 1600 li si ka fita kale. Kono Britain ya lwanisa o muñwi ni o muñwi wa mibuso yeo, mi Britain ya ba mubuso o maata ku fita mibuso yeo. Mwa lilimo za ma 1700, Britain ne i tuha i ba mubuso o maata ka ku fitisisa mwa lifasi. Kono Britain ne i si ka ba kale mubuso o ne u yemelwa ki toho ya busupa ya sibatana.

⁵ Nihaike kuli Britain ne i bile mubuso o maata mwa lifasi, linaha ze ne busiwa ki yona za kwa North America za ikauhanya, mi za ba United States. Britain ne i tuhelezi United States ku hula ku ba naha ye maata, mi mane United States ne i silelelizwe ki masole ba Britain ba mwa lisepe. Kwa makalelo a lizazi la Mulena ka 1914, Britain ne li ona mubuso o mutuna hahulu ku fita mibuso kaufela ye ne kile ya ba teñi, mi United States ne i tumile hahulu mwa lifasi ku za bumapangapanga. * Ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Pili, United States ne i swalisani hahulu ni Britain. Bakeñisa kuli linaha zeo ne li belekisana hamoho ka nzila ye ipitezi, ne li bile mubuso wa lifasi o bizwa Anglo-America. Mubuso o maata wo ne li ona toho ya busupa ya sibatana. Mubuso wo ne u ezize cwañi peu ya musali?

6. Toho ya busupa ne i ezizeñi kwa batu ba Mulimu?

⁶ Nakonyana hasamulaho wa ku kalisa kwa lizazi la Mulena, toho ya busupa ne i kalisize ku nyandisa batu ba Mulimu, sihulu banyani ba Kreste ba ne ba li mwa lifasi. (Mat. 25:40) Jesu naa bulezi kuli kwa makalelo a nako ya ku ba teñi kwa hae, batu ba bañwi kwa peu ya musali ne ba ka ba teñi mwa lifasi ba nze ba eza musebezi wa naa ba file. (Mat. 24:45-47; Magal. 3:26-29) Mubuso wa lifasi wa Britain ni America ne u lwanisize ba ba kenile bao. (Sin. 13:3, 7) Ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Pili, mubuso wo, ne u nyandisize batu ba Mulimu, ku cisa libuka za bona, ni ku kenya mwa tolongo bayemeli ba sitopa sa mutanga ya sepahala. Mubuso wo ne u batilo yemisa musebezi wa ku kutaza ka nakonyana. Jehova naa bulelezi Joani mwa pono kuli taba yeo ne i ka ba cwalo. Hape Mulimu naa bulelezi Joani kuli ba ba kenile bao ba ne ba li kalulo ya peu ya musali ne ba ka zuha kamba ku kalisa sinca musebezi wa bona wa ku kutaza. (Sin. 11:3, 7-11) Ze ezahezi kwa Lipaki za Jehova ba mwa miteñi ya cwale, li paka kuli litaba zeo ne li ezahezi luli.

MUBUSO WA BRITAIN NI AMERICA, NI MAHUTU A SIPI NI LIZUPA

7. Ki ifi kalulo ya siswaniso se situna ye talusa nto ye swana ni toho ya busupa ya sibatana?

⁷ Mahutu a siswaniso se situna ni toho ya busupa ya sibatana li talusa nto i liñwi, ili mubuso wa lifasi wa Britain ni America. Britain ne i simuluhile kwa Mubuso wa Roma. Mi bakeñisa kuli United States ne i banga kalulo ya Britain, lwa kona ku bulela kuli ka nzila ye ñwi United States ni yona ne i simuluhile kwa Mubuso wa Roma. Kamukwaocwalo, mahutu a siswaniso ki a sipi ye zwakani ni lizupa. (Mu bale Daniele 2:41-43.) Taluso ye ya mahutu i swana ni taluso ya toho ya busupa ya sibatana, kakuli kaufela li talusa nako yeo  mubuso wa lifasi wa Britain ni America ne u ka kala ku zamaisa. Sina nto ye pangilwe ka ku zwakanya sipi ni lizupa ha i si ka tiya sina mo i tiyezi nto ye pangilwe fa sipi feela, mubuso wa lifasi wa Britain ni America ni ona ha u si ka tiya sina mo ne u tiyezi Mubuso wa Roma ko ne u simuluhile. Kiñi se ne si fokolisize mubuso wa Britain ni America?

8, 9. (a) Mubuso o maata wa busupa ne u bonisize cwañi kuli ne u na ni maata a sipi? (b) Lizupa le li kwa mahutu a siswaniso li yemelañi?

⁸ Ka linako ze ñwi, toho ya busupa ya sibatana i bonisize maata a swana sina a sipi. Ka mutala ne i bonisize maata a yona ka ku wina Ndwa ya Lifasi ya Pili. Ka nako ya Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, toho yeo hape ne i bonisize maata a yona a sipi. * Hamulaho wa ndwa yeo, toho ya busupa yeo ne i zwezipili ku bonisanga maata a sipi ka linako ze ñwi. Nihakulicwalo, sipi yeo i zwakani ni lizupa ku zwa feela kwa makalelo a mubuso wa lifasi wa Britain ni America.

⁹ Batanga ba Jehova ba likile ka nako ye telele ku bata ku utwisisa taluso ya mahutu a siswaniso. Liñolo la Daniele 2:41 li talusa kuli sipi ye zwakani ni lizupa ki “mubuso” u li muñwi isiñi ye miñata. Kamukwaocwalo, lizupa li talusa kuli ku na ni lika ze ñwi mwa mubuso o maata wa Britain ni America ze tisa kuli mubuso wo u tokwe maata a swana ni a Mubuso wa Roma o ne u talusizwe sina linumbu ze ezizwe fa sipi feela. Bupolofita bwa Daniele bu bonisa kuli lizupa li talusa “masika a batu,” kamba batu-tu feela. (Dan. 2:43) Batu ba fokolisize mubuso wa lifasi wa Britain ni America ka ku lwanela litukelo za bona ka tutengo twa liswanelo za sicaba, tutengo twa liswanelo za babeleki, ni likwata ze lwanela tukuluho ya naha. Batu ba tahisa kuli mubuso wa Britain ni America wo u si ke wa ba ni maata a sipi. Batu ba na ni mibonelo ye shutana-shutana mwa litaba za puso ya sicaba. Mi mutu ha wina liketisa ka ku bita ba bañwi ka linepo li sikai, mueteleli yo ha na ku ba ni maata a matuna a ku eza za naa sepisize. Daniele naa polofitile kuli: “Mubuso wo, u ka ba ni maata kwa neku le liñwi, mi kwa neku le liñwi u ka shwa feela.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Ki sifi se si ka ezahala kwa “mahutu” a siswaniso? (b) Lu utwisisañi ka za palo ya minwana ya kwa mahutu a siswaniso?

¹⁰ Mwa miteñi ya luna, naha ya Britain ni ya United States li sa swalisani hahulu. Linaha zeo hañata za swalisananga mwa litaba ze tuna. Mwa bupolofita bwa siswaniso se situna, mahutu ki yona kalulo ya mafelelezo kwa siswaniso seo. Mwa bupolofita bwa sibatana, toho ya busupa ki yona ya mafelelezo. Taba yeo i talusa kuli mubuso wa lifasi wa Britain ni America ha u na ku yoliwa ki mubuso o muñwi wa lifasi. Mi nihaike kuli mubuso wo ha u na maata a swana ni a mubuso wa Roma o yemelwa ki linumbu za sipi, mubuso wa Britain ni America ha u na ku wa feela ka i li ona.

¹¹ Kana palo ya minwana ya kwa mahutu a siswaniso ku na ni ze i yemela? Mwa lipono ze ñwi, Daniele u pundile palo ya lika ze ñwi, ze cwale ka palo ya manaka a kwa litoho za libatana ze shutana-shutana. Lipalo zeo li na ni taluso. Kono Daniele ha buleli kuli siswaniso seo si na ni minwana ye mikai kwa mahutu. Kamukwaocwalo, ku bonahala kuli palo ya minwana yeo ha i talusi se siñwi sina feela palo ya miambo, mazoho, minwana ya kwa mazoho, linumbu, kamba mahutu ha i si na taluso. Kono Daniele u talusa ka ku utwahala kuli minwana ya kwa mahutu a siswaniso seo i pangilwe fa sipi ni lizupa. Ku likana ni mwa taluseza Daniele, lu utwisisa kuli mubuso wa lifasi wa Britain ni America ki ona o ka ba mubuso o maata mwa lifasi muta “licwe” le li yemela Mubuso wa Mulimu li nata mahutu a siswaniso.—Dan. 2:45.

MUBUSO WA BRITAIN NI AMERICA, NI SIBATANA SA MANAKA A MABELI

12, 13. Sibatana se si na ni manaka a mabeli si yemelañi, mi si eza nto mañi?

¹² Nihaike kuli mubuso wa lifasi wa  Britain ni America u pangilwe ka ku zwakanya sipi ni lizupa, lipono zeo Jesu naa file Joani li bonisa kuli mubuso wo ne u ka zwelapili ku eza nto ye ñwi ye tuna mwa mazazi a maungulo. Mwa pono, Joani naa boni sibatana se si na ni manaka a mabeli mi ne si bulela sina drakoni. Sibatana se si sabisa seo si yemelañi? Bakeñisa kuli si na ni manaka a mabeli, sibatana seo si yemela mibuso ye mibeli ye sebelisana hamoho. Sibatana seo ni sona si yemela mubuso wa lifasi wa Britain ni America, kono ka nako ye, mubuso wo u eza nto ye ñwi ye ipitezi.—Mu bale Sinulo 13:11-15.

¹³ Sibatana sa manaka a mabeli si “bulelela” batu kuli ba eze siswaniso sa sibatana se si na ni litoho ze supile. Joani naa bulezi kuli siswaniso se, sa sibatana, ne si ka ba teñi, ni ku ba siyo, kihona si ba teñi hape. Nto yeo ki yona ye ne i ezahezi kwa katengo ka ne ka tomilwe hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Pili. Linaha za Britain ni United States za susueza linaha ze ñwi kuli li kene mwa katengo kao. Katengo kao ne ka swanela ku swalisanisa linaha ni ku yemela linaha zeo. * Katengo kao, ne ka bizwa League of Nations. Katengo kao, ne ka bile siyo kwa makalelo a Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Ka nako ya ndwa yeo, batu ba Mulimu ne ba bulezi kuli, ka ku ya ka bupolofita bo bu kwa Sinulo, katengo kao ne ka ka ba teñi hape. Ki mo ne ku bezi luli, mi ka nako ya cwale katengo kao se ka bizwa United Nations (katengo ka silikani sa linaha za lifasi).—Sin. 17:8.

14. Ki kabakalañi Joani ha naa bizize siswaniso sa sibatana kuli ki “mulena wa bu 8”?

¹⁴ Joani naa talusize kuli siswaniso sa sibatana se si na ni litoho ze supile ki “mulena wa bu 8.” Ki kabakalañi ha naa bulezi kuli siswaniso sa sibatana seo ki “mulena”? Siswaniso seo ha si bonahali ku ba toho ya bu 8 ya sibatana. Ki siswaniso feela sa sibatana seo. Maata a siswaniso se, a zwa kwa linaha ze mwa katengo ka silikani sa linaha za lifasi (UN), sihulu linaha za Britain ni America. (Sin. 17:10, 11) Kamukwaocwalo, Joani u biza siswaniso se kuli ki “mulena” bakeñisa kuli si fiwa maata a ku eza nto ye ka cinca lika mwa lifasi kaufela.

SISWANISO SA SIBATANA SI YUNDISA LIHULE

15, 16. Lihule la mwa pono ya Joani li yemelañi, mi ku ezahalañi kwa bulapeli kacenu?

¹⁵ Joani hape u talusa za lihule le li pahami fa sibatana se si fubelu. Sibatana seo si na ni taluso ye swana ni taluso ya siswaniso sa sibatana sa litoho ze supile. Lihule le li pahami fa sibatana se si fubelu li bizwa “Babilona yo Mutuna.” (Sin. 17:1-6) Lihule leo li yemela bulapeli kaufela bwa buhata. Bulapeli bwa Bukreste bwa buhata ki kalulo ya Babilona yo Mutuna. Bulapeli bwa buhata ne bu swalisani ni katengo ka League of Nations ni katengo ka silikani sa linaha za lifasi (UN), mi bu likile ku zamaisa tutengo to.

¹⁶ Babilona yo Mutuna u taluswa kuli u inzi fa “mezi.” Mezi ao a yemela batu ba ba swalisana ni Babilona yo Mutuna. Kono mwa lizazi la Mulena, batu ha ba si ka yemela Babilona yo Mutuna sina mo ne ba ezeza sapili.  Ku swana feela inge kuli mezi a ‘kalile.’ (Sin. 16:12; 17:15). Ka mutala, siswaniso sa sibatana ha ne si bonahalile lwa pili, bulapeli bwa Bukreste bwa buhata ne bu na ni maata a matuna mwa linaha ze ñata. Kono kacenu batu ba bañata ha ba sa kuteka bulapeli bo bu shutana-shutana bo, mi ha ba kuteki ni baeteleli ba bulapeli bo. Mane ba bañwi ba lumela kuli bulapeli ki bona bo bu tahisa butata mwa lifasi. Mi ba bañwi ba bulela patalaza kuli bulapeli bu swanela ku feliswa mwa lifasi.

17. Ki sika mañi se si tuha si ezahala kwa bulapeli bwa buhata, mi ki kabakalañi?

¹⁷ Bulapeli bwa buhata, ha bu na ku ifelela feela ili bona. Lihule li ka zwelapili ku ba ni maata ni ku lika ku kukueza malena ku eza ze li tabela. Kono hona cwale-cwale fa, Mulimu u ka ‘beya mwa lipilu za bona kuli ba pete muhupulo wa hae.’ (Mu bale Sinulo 17:16, 17.) Jehova u tuha a tahisa kuli mibuso ye mwatasaa puso ya Satani i kwenuhele bulapeli bwa buhata. Lihule ha li na ku ba ni maata a ku zamaisa mibuso ya lifasi mi li ka latehelwa ki sifumu sa lona kaufela. Lilimo ze 20 kamba ze 30 kwamulaho, batu ba bañata ne ba nga kuli bulapeli bu ka zwelapili ku kutekiwa ni ku ba ni maata. Kacenu muinelo wo, u kalile ku cinca. Kono nihakulicwalo lihule ha li na ku latehelwa ki maata a lona hanyinyani-hanyinyani. Li ka sinyiwa ka sipundumukela ni ka ku sa libelela.—Sin. 18:7, 8, 15-19.

LIBATANA ZA YUNDISWA

18. (a) Sibatana si ka ezañi, mi kiñi ze ka ezahala kabakala kezo yeo? (b) Liñolo la Daniele 2:44 li bonisa kuli Mubuso wa Mulimu u ka yundisa mibuso ifi? (Mu bone kambokisi ka ka fa likepe 17.)

¹⁸ Hamulaho wa ku sinyiwa kwa bulapeli bwa buhata, sibatana, ili zona lipuso za lifasi ze zamaiswa ki Satani, si ka susuezwa kuli si lwanise Mubuso wa Mulimu. Malena ba lifasi ha ba na ku kona ku lwanisa Mubuso wa Mulimu o kwa lihalimu, kamukwaocwalo ba ka lika ku lwanisa batu kaufela fa lifasi ba ba yemela Mubuso wa Mulimu. Ku eza cwalo ku ka tumbula ndwa ya mafelelezo ye ba ka lwana ni Mulimu. (Sin. 16:13-16; 17:12-14) Daniele naa bulezi se siñwi ka za ndwa yeo ya mafelelezo. (Mu bale Daniele 2:44.) Mubuso wa Mulimu u ka yundisa mibuso kaufela ya batu. Fo ki ku talusa sibatana se si bulezwi kwa Sinulo 13:1, siswaniso sa sibatana seo, ni sibatana sa manaka a mabeli.

19. Ki nto mañi ye lu ziba ye tuha i ezahala, mi lu swanela ku ezañi cwale?

¹⁹ Lu pila mwa nako ya toho ya busupa ya sibatana se si bulezwi kwa Sinulo kauhanyo 13. Ha ku na litoho ze ñwi ze ka mela fa sibatana seo ku fitela si yundiswa. Mubuso wa lifasi wa Britain ni America u ka ba ona mubuso o maata mwa lifasi ka nako ye bu ka yundiswa bulapeli bwa buhata. Bupolofita bwa Daniele ni bwa Joani bu talelelizwe ka ku tala. Lwa ziba kuli hona cwale-cwale fa, bulapeli bwa buhata bu ka yundiswa, mi ndwa ya Armagedoni i ka taha. Mulimu u lu taluselize lika ze ka ezahala luli. Kono kana lu ka mamela litemuso ze mwa bupolofita bo? (2 Pit. 1:19) Lu tokwa ku utwa Jehova cwale ni ku yemela Mubuso wa hae.—Sin. 14:6, 7.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 17]

KI IFI “MIBUSO KAUFELA” YE BULEZWI KWA DANIELE 2:44?

Bupolofita bo bu kwa liñolo la Daniele 2:44 bu bonisa kuli Mubuso wa Mulimu u ka “ketula ni ku feza mibuso kaufela.” Bupolofita bo, bu ama feela kwa mibuso ye yemelwa ki likalulo za siswaniso.

Liñolo la Daniele 2:44 ha li buleli ze ka ezahala kwa mibuso ye miñwi kaufela. Kono bupolofita bo bu kwa Sinulo bo bu bulela za taba ye swana, bu lu bulelela ze ka ezahala kwa mibuso ye miñwi kaufela. Bupolofita bo, bu lu bulelela kuli “malena ba lifasi kamukana” ba ka kubukanyezwa hamoho “kwa ndwa ya lizazi le lituna la Mulimu ya Maata-Ote.” (Sin. 16:14; 19:19-21) Kamukwaocwalo, kwandaa mibuso ye yemelwa ki likalulo za siswaniso, mibuso ye miñwi kaufela i ka sinyiwa fa Armagedoni.