Ze Ezahezi mwa Bupilo

Se lu bile balikani ka lilimo ze fitelela 60, kono lu ikutwa inge kuli bulikani bwa luna kona bu kalisa

Ka silimo sa 1951 ili ka nako ya manzibwana, mitangana ba bane ba ne ba na ni lilimo ze fitelela hanyinyani 20, ne ba li mwa mundandwe inze ba liza mawaile mwa tolopo ya Ithaca ili mwa New York kwa U.S.A., mi ne ba lizeza batu ba ba pila kwa Michigan, lowa, ni California ili libaka ze kwahule. Ne ba naa ni makande a mande e ne ba bata ku zibisa batu ba bañwi!

MWA kweli ya February mwa silimo sa 1951, mapaina ba 122 ne ba fitile mwa South Lansing ili mwa New York kuli ba to kena mwa sitopa sa bu 17 sa Sikolo sa Giliadi. Mwahalaa baituti bao ba ne ba ka ba balumiwa, ne ku na ni bo Lowell Turner, bo William (Bill) Kasten, bo Richard Kelsey, ni bo Ramon Templeton. Bo Lowell ni bo Bill ne ba zwa kwa Michigan, bo Richard ne ba zwa kwa Iowa, mi bo Ramon ne ba zwa kwa California mi hamulaho wa nakonyana feela kaufela bona ba ba balikani ba bande.

Hasamulaho wa likweli ze ketalizoho, mizwale bao ne ba tabezi hahulu ha ne ku zibisizwe kuli muzwale Nathan Knorr ya naa zwa kwa sibaka sa zamaiso wa taha ku to ambola ni baituti bao. Mizwale ba bane bao ne ba bonisize takazo ya ku yo sebeza hamoho mwa naha iliñwi haiba ne ku ka konahala. Kana fo ne ku talusa kuli ne ba tokwa ku ituta ze ñata ka za musebezi wa ku yo sebeleza kwa naha i sili? Kaniti ne ba tokwa ku eza cwalo!

Muzwale Knorr ha kalisa ku bulela kwa sikwata kaufela ni ku zibisa ko ne ba ka yo sebeleza, baituti bao ba taba hahulu. Mitangana ba bane bani ba ne ba tabela ku sebeza hamoho ki bona ba pili ku biziwa fa libulelelo mi ne ba ikalezwi kono hape ne ba tabile bakeñisa kuli ne ku zibisizwe kuli ne ba ka yo sebeza hamoho! Kono ki kakai ko ne ba lumezwi? Baituti ba bañwi ba ne ba li ni bona mwa sitopa ne ba komokile mi ba kwashela ha ne ku zibisizwe kuli baituti ba bane bao ne ba lumezwi ku yo sebeleza kwa Germany.

Lipaki za Jehova mwa lifasi kaufela ne ba komokisizwe ki taba ya kuli Lipaki ne ba zwezipili ku sepahala mwa Germany ku kala ka 1933 ku ya cwalo ili ka nako ya naa busa Hitler. Baituti ba bañata ne ba hupuzi libyana ni lituso ze ñwi ze ne ba lumezi kwa mizwale ba bona ba kwa Yurope hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Batu ba Mulimu mwa Germany ne ba tomile mutala o munde ka ku bonisa tumelo ye tuna, tukufalelo, bundume, ni ku sepa Jehova. Bo Lowell ba hupula nako ye ne ba nahanile kuli, ‘Bakeñisa kuli lu ya kwa Germany, lu ka yo ziba hande mizwale ni likaizeli ba bande bao.’ Kona libaka batu kaufela ha ne ba tabile kuli mane ne ba bata ku lizeza balikani ni bahabo bona kuli ba ba zibise taba ye nde yeo!

MUSIPILI WA BONA WA KU LIBA KWA GERMANY

Ka silimo sa 1951 ili la 27 July, mitangana ba bane ne ba li mwa sisepe se ne si fuula mwa nuka ye bizwa East River ili ye mwa New York, mi ne ba liba kwa Germany mi musipili wo ne u ka tanda mazazi a 11.  Muzwale Albert Schroeder ya naa banga muluti kwa sikolo sa Giliadi ili yo hamulaho naa tilo ba mwa Sitopa se si Etelela, naa ba lutile manzwinyana a Sijelemani. Mitangana ba bane bao ne ba nahana kuli ne ba ka ituta hande puo yeo bakeñisa kuli mwa sisepe mo, ne ku na ni Majelemani ba bañata. Kono ka bumai, Majelemani bao ne ba bulela lipuo li sili za mwa Germany. Mizwale bao ne ba ziyelehile luli!

La bubeli kakusasana ili la 7 August, mizwale bao ba yo punya mwa Hamburg, kwa German ili hamulaho wa ku kula bakeñisa musipili o mutelele wo wa mwa sisepe. Kai ni kai ne ba bona feela lika ze ne sinyizwe mwa ndwa ye ne felile lilimo ze silezi kwamulaho. Hamulaho wa ku bona lika ze swabisa zeo, mitangana bao ba tama musipili busihu kaufela ka sitima ili ku liba kwa Wiesbaden, ko ne ku fumaneha ofisi ya mutai ka nako yeo.

La bulaalu kakusasana ba kopana ni Paki lwa pili mwa Germany ya naa na ni libizo la Sijelemani la Hans. Muzwale yo a ba amuhela kwa siteshini sa sitima ni ku ba isa ka mota kwa Betele, ili kwa naa i zo ba siya ku kaizeli wa musupali ya naa sa zibi ku bulela Sikuwa. Kaizeli yo a hupula kuli mwendi haiba a bulela ka ku huwa, mizwale bao ne ba ka utwa za bulela. Kono ku si na taba ni kuli kaizeli yo naa bulela ka ku huwa, yena ni mizwale ba bane bao ne ba sa utwani bakeñisa kuli ne ba itusisa lipuo ze shutana. Hamulaho wa fo, muzwale Erich Frost ya naa li muokameli wa mutai a taha ni ku to lumelisa mitangana bao mwa puo ya sikuwa. Lika ne se li bonahala ku cinca.

Kwa mafelelezo a kweli ya August, mitangana ba bane bao ba yo fumaneha kwa mukopano wa sikiliti lwa pili o ne u eziwa mwa puo ya Sijelemani o ne u na ni toho ya taba ye li: “Bulapeli bo bu Kenile” o ne u ezelizwe kwa sibaka sa mukopano sa Frankfurt am Main. Mi bakeñisa kuli fa mukopano wo ne ku na ni baputehi ba 47,432 ni kuli batu ba ba eza 2,373 ne ba kolobelizwe, mizwale ba bane bao ba susuezwa hahulu kuli ba zwelepili mwa musebezi wa bulumiwa mi takazo ya bona ya ku kutaza ya ekezeha. Kono hamulaho wa mazazinyana, muzwale Knorr a bulelela mitangana bao kuli ne ba ka ina fa Betele ni ku sebeleza fateñi.

Bakeñisa kuli muzwale Ramon naa tabela hahulu musebezi wa bulumiwa, naa kile a hana tohonolo ya ku yo sebeleza fa Betele mwa United States. Muzwale Richard  ni muzwale Bill ne ba si ka nahana za ku yo sebeleza fa Betele. Kono bakeñisa kuli ne ba fumana tabo mwa musebezi wa bona, ne ba kozwi kuli Jehova ki yena ya ziba musebezi o ba swanela ku eza batu ba hae. Ki ko kunde ku latelela zamaiso ya Jehova ku fita ku latelela litakazo za luna. Haiba mutu a utwa zamaiso ya Jehova, u ka ba ni tabo ya ku sebeleza Jehova kai ni kai mi u ka eza musebezi wa filwe kaufela.

VERBOTEN!

Ba bañata mwa lubasi lwa Betele lwa kwa Germany ne ba tabile ku ba ni mizwale ba kwa America mwahalaa bona ili be ne ba ka ba luta Sikuwa. Kono zazi le liñwi ha ne ba li mwa licelo la fa mutai, sepo ya bona ya ku ituta Sikuwa ya fela ka sipundumukela. Muzwale Frost ya naa bulelanga ka mafulofulo a kala ku bulela nto ye ñwi mwa Sijelemani ili ye ne bonahala ku ba taba ye tuna. Ba bañata mwa lubasi ba kutumana inze ba inamezi fafasi. Nihaike kuli mitangana be ne ba sa li baenyi bao ne ba si ka utwa ze ne bulezwi mwa licelo, ne ba lemuhile kuli nto ye ne bulezwi ne i ba ama. Muzwale Frost ha naa kuta-kutezi ku bulela ka ku tiisa kuli “VERBOTEN!” (ili ku talusa kuli “Ha ku na ya swanela ku bulela puo i sili haisi Sijelemani!”) mizwale bao ne ba ikutwile ku sa lukuluha. Mizwale ba bane bao ne ba ezizeñi kuli ku fiwe zibiso ye cwalo?

Ha se ba felize ku ca sico, ba akufela kwa mizuzu ya bona. Hamulaho, muzwale yo muñwi a talusa kuli: “Kuli lu sebelisane hande, mu swanela ku ziba ku bulela Sijelemani. Kona libaka muzwale Frost ha naa bulela kuli mu swanela pili ku ituta ku bulela Sijelemani, hakusicwalo ku bulela ni mina sikuwa ku hanisizwe.”

Lubasi lwa Betele ne lu latelezi taelo yeo ka bubebe. Taelo yeo ne i si ka tusa feela mizwale bao be ne ba sa li baenyi kuli ba itute Sijelemani kono hape ne i ba tusize ku lemuha kuli kwa tusa ku utwa kelezo ye fiwa ki muzwale ya lilato ku si na taba kuli kwa makalelo ku kona ku ba taata ku i latelela. Kelezo ya naa file muzwale Frost ne i bonisa kuli naa iyakatwa hahulu kopano ya Jehova mi hape ne i bonisa lilato la naa na ni kwa mizwale ba hae. * Kona libaka mizwale ba bane bao ne ba tilo fita fa ku mu lata!

KU ITUTA KWA BALIKANI BA LUNA

Lwa kona ku ituta lituto za butokwa kwa balikani ba luna ba ba saba Mulimu ili nto ye ka lu tusa ku ba balikani ba bande ba Jehova. Mizwale ba bane bao ne ba itutile ze ñata kwa mizwale ni likaizeli ba bañata mwa Germany mi hape ne ba itutile ze ñwi ku yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona. Bo Richard ba talusa kuli: “Muzwale Lowell naa ziba hanyinyani Sijelemani mi naa kona ku ambola ni batu mwa puo yeo, kono bulaalu bwa luna ne lu fumana taata ku bulela puo yeo. Bakeñisa kuli bo Lowell ne li bona ba bahulu mwa sikwata sa luna, ki bona be ne ba lu tusanga mwa litaba ze ama Sijelemani ni ku  etelela mwa miinelo ye miñwi.” Bo Ramon ba hupula kuli: “Ne ni tabile hahulu muzwale wa kwa Switzerland ha naa lu file kandu ka hae ka ku kubela mwa naha ya Switzerland ili ko ne lu yo pumulela lwa pili hamulaho wa ku sebeza silimo mwa Germany! Ne lu kwanisize lisunda ze peli inze lu sa buleli Sijelemani! Kono ne ni si ka ziba za naa ka eza muzwale Lowell. Muzwale Lowell naa kuta-kutezi ku lu bulelela kuli lu balange ni ku buisananga liñolo la zazi kakusasana ni kakusasana mwa puo ya Sijelemani! Ku si na taba kuli ne lu fumana butata ku itusisa Sijelemani, muzwale Lowell naa tundamezi ku lu tusa. Kono ne lu itutile tuto ya butokwa hahulu. Ne lu itutile kuli ki kwa butokwa ku latelelanga ketelelo ya batu ba ba bata ku lu tusa, nihaikaba kuli fokuñwi ha lu lumelelani ni ketelelo yeo. Ku ba ni mubonelo o cwalo ku lu tusize hahulu ka lilimo ze ñata mi ku lu tusize kuli ku be bunolo ku luna ku latelela zamaiso ye lu fiwa ki kopano ya Jehova.”

Mizwale ba bane bao ne ba itutile ku utwisisa maikuto a yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona sina mo li boniseza liñolo la Mafilipi 2:3 le li li: “Ka buikokobezo mu nge ba bañwi kuli ba mi fita.” Mizwale ba balaalu ne ba kutekanga muzwale Bill ka ku mu fa misebezi ye ne ba ikutwa kuli naa ka i eza hande ku fita bona. Bo Lowell ba li: “Ha ne lu kopananga ni miinelo ye taata, ne lu kupanga tuso ku muzwale Bill. Muzwale Bill naa na ni buikoneli bwa ku tatulula miinelo ye taata mi ni luna ne lu lumelanga kuli ki mona mo bu swanela ku tatululelwa butata bo kono ne lu si na bundume kamba buikoneli bwa ku eza cwalo.”

LU BA MWA MANYALO A MANDE

Mañi ni mañi wa mizwale bao a ikatulela ku nyala. Bulikani bwa bona ne bu tiile bakeñisa kuli ne ba lata Jehova ni bukombwa bwa nako kaufela, kamukwaocwalo ba ikatulela kuli ba fumane likaizeli ze ne tabela ku beya za Mubuso wa Jehova mwa sibaka sa pili. Sebelezo ya nako kaufela i lutile mizwale bao kuli ku fana ku fumanisa limbuyoti ze ñata ku fita ku fiwa mi hape ne ba itutile kuli ku peta za Mubuso ki kwa butokwa hahulu ku fita ku eza lika za ka butu. Mizwale bao ne ba ketile likaizeli be ne ba li kale mwa sebelezo ya nako kaufela. Mizwale ba bane bao ne ba nyezi ni ku ikola manyalo a bona.

Kuli bulikani kamba linyalo li ine nako ye telele, Jehova u swanela ku ba mwa bulikani kamba linyalo leo. (Muek. 4:12) Nihaike kuli bo Bill ni bo Ramon ne ba tilo shwelwa ki bakubona hamulaho, bubeli bwa bona ne ba bile ni tabo mi ne ba tusizwe ki basali bao be ne ba sepahala. Bo Lowell ni bo Richard ba zwelapili ku tusiwa ki basali ba bona, mi bo Bill be ne ba tilo nyala hape ne ba ezize keto ye nde ya ku nyala mutu ya naa ka ba tusa ku zwelapili mwa sebelezo ya nako kaufela.

Hamulaho wa lilimo, mizwale bao ba lumelwa kwa libaka ze shutana-shutana ze cwale ka Germany, Austria, Luxembourg, Canada, ni United States. Cinceho yeo ne i tahisize kuli mizwale bao ba si ke ba tandanga nako hamoho sina mo ne ba ka latela. Kono ku si na taba kuli ne ba sa pili hamoho, ne ba zwezipili ku ambolisananga, ku taba hamoho bakeñisa limbuyoti ze ne ba fumananga ni ku lila hamoho ha ne ba kopananga ni miinelo ye taata. (Maro. 12:15) Balikani ba ba cwalo ki ba butokwa hahulu mi lu swanela ku itebuha hahulu bona. Ki limpo ze nde ze zwa ku Jehova. (Liprov. 17:17) Mwa lifasi la kacenu, ku taata ku fumana balikani ba ba cwalo. Kono Mukreste kaufela wa niti wa kona ku fumana balikani ba bañata ba ba cwalo. Ka ku ba Lipaki za Jehova, lu ikola bulikani ni balumeli ka luna mwa lifasi kaufela, mi fahalimwaa  zeo kaufela lu ikola bulikani ni Jehova Mulimu ni Jesu Kreste.

Sina feela luna, mizwale ba bane bao ba kopani ni miinelo ye taata ka linako ze ñwi ibe kuli ki ku latehelwa ki mutu ye ne ba nyalani ni yena, ku kula butuku bo butuna, ku bilaela za ku babalela bashemi ba ba supezi, butata bwa ku uta mwana inze mu li mwa sebelezo ya nako kaufela, ku ikutwa boi bwa ku kalisa ku eza musebezi o munca o lu filwe mwa kopano ya Jehova, ni butata bwa ku supala. Ku zwelela ku ze ezahezi mwa bupilo bwa bona, mizwale bao hape ba ziba kuli balikani ba ba pila hamoho ni bona ni ba ba li kwa libaka za kwahule ba sweli musebezi wa ku tusa batu ba ba lata Jehova kuli ba tiyele miinelo ye taata ye ba kopana ni yona zazi ni zazi.

BULIKANI BO BU SA FELI

Kwa tabisa ku ziba kuli bo Lowell, bo Ramon, bo Bill ni bo Richard ne ba ineezi ku Jehova inze ba sa li ba banca, mi kaufela bona ne ba keni mwa sebelezo ya nako kaufela ha ne ba li mwahalaa lilimo ze 17 ni 21. Ka nako ye ne ba ineezi, bo Lowell ne ba naa ni lilimo ze 18, bo Ramon ne ba naa ni lilimo ze 12, bo Bill ne ba naa ni lilimo ze 11, mi bo Richard ne ba naa ni lilimo ze 10. Ne ba latelezi manzwi a kwa Muekelesia 12:1 a li: “U hupule Mubupi wa hao mwa mazazi a bucaha bwa hao.”

Haiba mu Bakreste ba mikulwani mi mu baana, mu amuhele memo ya Jehova ya ku kena mwa sebelezo ya nako kaufela haiba miinelo ya mi lumeleza ku eza cwalo. Mi mu itumele kwa sishemo sa Mulimu, haiba mu eza cwalo mwa kona ku ba ni tabo ye ne ba bile ni yona mizwale ba bane bani ili ye ne ba fumani ka ku eza musebezi wa maeto, musebezi wa ku potela mitai, ku sebeleza fa Betele hamohocwalo ni ku sebeza mwa Tutengo Twa Mutai ni ku etelela mwa sikolo sa Bukombwa bwa Mubuso ni Sikolo sa Sebelezo ya Bupaina, ni ku fa lingambolo fa mikopano ye mituna ni ye minyinyani. Mizwale ba bane bao ne ba tabile hahulu ku ziba kuli batu ba bañata ne ba tusizwe hahulu bakeñisa musebezi wa bona! Ne ba ikozi matohonolo ao bakeñisa kuli ne ba amuhezi memo ye lilato ya naa ba file Jehova ya ku mu sebeleza ka moya wa bona kaufela.—Makolo. 3:23.

Kacenu bo Lowell, bo Richard, ni bo Ramon ba sebeza hamoho fa ofisi ya mutai ye kwa Selters, ili mwa Germany. Ka bumai, bo Bill ne ba timezi mwa silimo sa 2010 inze ba sebeza sina mapaina ba ba ipitezi mwa naha ya United States. Mizwale ba balaalu bao ne ba sinyehezwi ki bulikani bo bunde bo ne ba ikozi ni bo Bill ka lilimo ze 60! Kono Mulimu wa luna Jehova, ha libalangi balikani ba hae. Lwa kona ku kolwa kuli ka nako ye u ka busa Mubuso wa hae, bulikani kaufela bwa Bakreste bo ne bu felisizwe ki ku shwa kwa mutu yo muñwi bu ka zwelapili mwa lifasi le linca.

Nakonyana pili muzwale Bill a si ka shwa kale naa ñozi kuli: “Mwa lilimo ze 60 ze lu bile balikani, ha ni hupuli nto ye ñwi ye ne batile ku feza bulikani bwa luna. Bulikani bwa luna bu bile bwa butokwa hahulu ku na.” Ka ku ziba kuli bulikani bwa bona ni bo Bill bu ka yo zwelapili mwa lifasi le linca, balikani ba bo Bill ba balaalu ba bulela kuli: “Lu ikutwa inge kuli bulikani bwa luna kona bu kalisa.”

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 18]

Tabo ye ne ba fumani mwa musebezi wa bona ne i ba kolwisize kuli Jehova kamita ki yena ya ziba musebezi o ba swanela ku eza batu ba hae

[Manzwi a fa likepe 21]

“Mwa lilimo ze 60 ze lu bile balikani, ha ni hupuli nto ye ñwi ye ne batile ku feza bulikani bwa luna”

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Ku zwa kwanzohoto ku ya kwa bulyo: Bo Richard, bo Lowell, bo Ramon, ni bo Bill ne ba bile balikani ha ne ba li kwa Sikolo sa Giliadi

[Maswaniso a fa likepe 18]

Fahalimu: Bo Ramon ba etelela mwa sitopa sa Sikolo sa Bukombwa Bwa Mubuso; kwa bulyo: Bo Richard ba sweli ku sebeza fa mushini o ba itusisanga kwa ku hatisa likeyala fahalimwaa maingilopu, ili fa mutai wa mwa Wiesbaden

[Maswaniso a fa likepe 19]

Fahalimu: Muzwale Frost (kwa bulyo) ni ba bañwi ka nako ya naa ba potela muzwale Knorr (kwa nzohoto); kwa bulyo: Ka nako ye ne lu ile ku yo pumula kwa Switzerland ili ka silimo sa 1952

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Ku zwa kwa nzohoto ku ya kwa bulyo: Bo Richard, bo Bill, bo Lowell, ni bo Ramon ba kopani mwa sibaka se si bizwa Selters ka nako ya kakulo ya mutai o munca ili ka silimo sa 1984

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Ku zwa kwa nzohoto ku ya kwa bulyo: Bo Ramon, bo Richard, ni bo Lowell