ZE ZWA MWA SIFALANA SA LUNA

Ne ba Itiisize Mwa “Hora ya Tiko”

NDWA ya Lifasi ya Pili ye ne tumbukile ka silimo sa 1914, ne i tahisize kuli batu ba bañata ba zibe kuli Baituti ba Bibele ne ba si ke ba ikenya mwa ndwa yeo. (Isa. 2:2-4; Joa. 18:36; Maef. 6:12) Batanga ba Mulimu ba mwa Britain ne ba tiyezi cwañi muinelo wo?

Ka silimo sa 1916, Masole ne ba tomile mulao wa ku laela kuli baana ba ba si ka nyala ba lilimo ze 18 ku isa ku ze 40 ba swanela ku kena busole. Mulao wo ne u bonisize kuli batu ba ba li “balapeli” ha ba swaneli ku kena busole. Muuso ne u ketile kuta ye tuna ye ne ka talima taba ya kuli ki bo mañi ba ba sa swaneli ku kena busole.

Nihaike kuli ne ku filwe mulao o cwalo, Baituti ba Bibele ba bañwi ne ba si ka lumelezwa kuli ba hane ku kena busole, kamukwaocwalo, ba 40 kwa Baituti ba Bibele bao ne ba lengilwe mwa tolongo, mi ba 8 bona ne ba lumilwe kwa ndwa kwa naha ya France. Bakeñisa kezahalo ye ne si ka luka yeo, mizwale ba kwa Britain ba ñolela mubakweli wa mueteleli wa naha ya bizwa Herbert Asquith, ili ku mu bulelela ka za pilaelo ya bona ya ku tamiwa kwa Baituti ba Bibele, mi ne ba mu lumezi ni pampili fo ne ba nyatezi batu ba 5,500 ba ne ba bata kuli Baituti ba Bibele bao ba lukululwe.

Fa makande ne ku bihilwe kuli Baituti ba Bibele ba 8 ba ne ba isizwe kwa naha ya France ne ba atulezwi kuli ne ba ka kunupwa bakeñisa ku hana ku lwana mwa ndwa. Kono mizwale bao ha ne ba yemisizwe mwa mulaini wa ku libelela ku kunupiwa, kwa ba ni cinceho ya kuli ba si ke ba kunupiwa kono ba tamiwe feela lilimo ze 10. Ne ba kutisizwe kwa naha ya England ilikuli ba yo pikela mwa litolongo ze ne sa zamaiswi ki masole.

Ndwa ha ne inze i ekezeha, kwa tomwa mulao wa kuli baana ba ba nyezi ni bona ba kene busole. Ka nako ye ne i zekiwa taba yeo mwa muleneñi wa Manchester ili kwa naha ya England, ya naa li muyemeli wa taba yeo ne li Henry Hudson ili ya naa li dokota, ili yo hape ne li Muituti wa Bibele ka nako yeo. Ka silimo sa 1916 ili la August 3, kuta ya atula kuli Henry Hudson a lifiswe kabakala kuli naa lobile mulao, mi kuta ya mu kutiseza mwa busole. Ka nako ye swana, taba ye ñwi ne i sweli ku talimwa kwa Edinburgh, ili kwa naha ya Scotland. Mukutazi wa ka nako kaufela ya bizwa James Frederick Scott ya naa na ni lilimo ze 25, naa fumanwi kuli naa si na mulatu mwa taba yeo. Taba ha se i talimilwe, muuso wa lumela kuli Muzwale Scott naa si na mulatu, kono cwale muuso wa zusa taba ya bulaalu ye ne i ama Muzwale Herbert Kipps. Mi taba yeo ha ne i zekilwe, Muzwale Herbert Kipps a fumanwa ni mulatu, a lifiswa, mi a kenywa busole.

Ka September 1916, mizwale ba 264 ba ikupela ku tuhela busole. Kwa mizwale bao, ba 5 ku bona ne ba lumelelizwe ku tuhela busole, ba 154 ne ba filwe ku eza misebezi ye taata hahulu inge cwalo ku yaha mikwakwa, ni ku yepa misima, ba 23 bona ne ba filwe ku eza misebezi ya busole ye ne sa tokwi kuli ba lwane, ba 82 bona ne ba kenyizwe busole, mi mizwale ba bañwi bona ne  ba tamilwe bakeñisa ku tamelezwa kuli ne ba si ka latelela milao ya mwa kuta. Batu ba bañata ne ba bilaezi ka za mo ne ba ezezwa mizwale ba ne ba tamilwe bao, ka libaka leo muuso wa cinca mizwale bao ku ba zwisa mwa tolongo ya busole ni ku ba isa mwa minganda ya tukufazo.

Muzwale Edgar Clay ni Muzwale Pryce Hughes ili yo hasamulaho naa sebelize sina muokameli wa mutai wa kwa Britain, ne ba yepile damu kwa naha ye bizwa Wales. Herbert Senior, yo muñwi wa mizwale ba 8 ba ne ba zo ngiwa kwa France, naa isizwe kwa tolongo ya kwa Wakefield ili kwa Yorkshire. Baituti ba Bibele ba bañwi bona ne ba isizwe kwa tolongo ya kwa Dartmoor ili ko ne ba beleka misebezi ye taata, mi mwa tolongo mo, ne ku na ni sikwata sa batu ba bañata ba ne ba lumelelani ku hana ku kena busole.

Bo Frank Platt, ba ne ba li Baituti ba Bibele ili ba ne ba lumezi ku sebeza misebezi ye ne sa tokwi ku lwana, ne ba nyandisizwe hahulu ha ne ba hanile ku lwana hamulaho wa ku laelwa kuli ba eze cwalo. Bo Atkinson Padgett, ba ne ba itutile niti hamulaho-nyana wa ku ba lisole, ni bona ne ba nyandisizwe hahulu kabakala ku hana ku lwana.

Nihaike kuli mizwale ba luna ka nako yeo ne ba sa utwisisi ka ku tala ze ku talusa ku ikambusa mwa litaba za naha, mizwale ba luna ne ba bata ku tabisa Jehova Mulimu. Mizwale bao ba ba pundilwe fa mabizo mwa taba ye, ba lu tomezi mutala o lu tusa ku ikambusa mwa litaba za naha sihulu ka nako ye taata ya “hora ya tiko.” (Sin. 3:10)—Litaba ze Zwa Mwa Sifalana sa Luna Mwa Britain.