Mu Ikezeze Likatulo Ze Nde

“U sepe Muñaa Bupilo ka pilu ya hao kaufela, mi u si ke wa tiyela fa butali bwa hao.”—LIPROV. 3:5.

MU KONA KU ALABA CWAÑI?

Ku talusañi ku ba ni munahano o munde ha lu eza likatulo?

Lu kona ku ituta cwañi ku ezanga likatulo ze nde?

Ki nto mañi ye kona ku lu tusa ku eza ka mo lu atulezi?

1, 2. Kana mwa tabela ku eza likatulo? Mi mu ikutwa cwañi ka za likatulo ze ñwi ze mu ezize?

ZAZI ni zazi lu tokwa ku ezanga likatulo ze ñata. Mu ikutwa cwañi ka za taba ya ku eza likatulo? Batu ba bañwi ba tabela hahulu ku ikezeza likatulo mwa litaba kaufela. Ba nga kuli ba na ni tukelo ya ku ikezezanga likatulo ili bona mi ha ba tabeli taba ya ku ezezwanga likatulo ki yo muñwi. Ba bañwi ba saba ku eza likatulo za butokwa mwa bupilo. Ba bañwi bona ba batanga likelezo mwa libuka kamba kwa baelezi mi mane ba itusisanga masheleñi a mañata kuli ba fumane tuso ye ba nga kuli ki yona tuso ye ba tokwa ilikuli ba eze likatulo.

² Ba bañata ku luna lwa ziba kuli niha ku na ni likatulo ze ñwi ze lu si na tukelo ya ku ikezeza, ku na ni likatulo ze ñata mwa bupilo ze lu kona ku ikezeza. (Magal. 6:5) Kono mwendi lwa ziba kuli haki likatulo kaufela ze lu ezanga ze li ze nde kamba ze tusa.

3. Ki litaelo mañi ze lu na ni zona ze kona ku lu tusa ku eza likatulo? Ki kabakalañi ku eza likatulo ha ku si nto ye bunolo kamita?

³ Ka ku ba batanga ba Jehova, lu tabile kuli Jehova u lu file litaelo ze nongile ze ama litaba ze ñata za butokwa mwa bupilo bwa luna. Lwa ziba kuli haiba lu latelela litaelo za hae, lu ka kona ku eza likatulo ze ka tabisa Jehova ili ze ka lu tusa ni luna. Kono Bibele ha i na litaelo za mo lu swanela ku tatululela matata kaufela ni miinelo kaufela ye kona ku zuha. Lu swanela ku eza katulo mañi muta lu kopana ni matata kamba miinelo ye cwalo? Ka mutala, Bibele i bulela kuli lu si ke lwa uzwa. (Maef. 4:28) Kono ba bañwi ba bulela kuli ha ku si ka fosahala nako kaufela mutu ha nga nto ye si ya hae, haiba nji nto yeo haki ya butokwa hahulu ku muñaa yona, kamba haiba mutu ya nga nto yeo u i tokwa hahulu. Lu kona ku eza katulo mañi haiba ba bañwi ba bulela kuli ha ku na taelo ye nongile ya sa swanela ku eza mutu? Ki lika mañi ze kona ku lu tusa ku eza likatulo ze nde?

MU BE NI MUNAHANO O MUNDE

4. Ki kelezo ifi ye lu fiwanga fokuñwi ha lu bata ku eza katulo?

⁴ Ha lu taluseza Mukreste ka luna kuli ku na ni katulo ye ñwi ya butokwa ye lu swanela ku eza, Mukreste yo wa kona ku lu bulelela kuli lu nahane hande ha lu eza katulo  yeo. Mi yeo ki kelezo ye nde. Bibele i lu eleza cwana ka za taba ya ku sa matukela ku eza katulo: “Ya pakisa ku fuma [“ya eza lika ka ku mata-mata,” NW] u akufela kwa bubotana.” (Liprov. 21:5) Kono ku talusañi ku ba ni munahano o munde ha lu eza katulo? Kana ku talusa feela kuli lu swanela ku nahanisisa hande taba yeo, ku sa ba ni mubonelo o tulile tikanyo, ni ku lika ku utwisisa hande lika kaufela pili lu si ka eza kale katulo? Zeo kaufela ki za butokwa, kono ku na ni lika ze ñwi ze iputezi mwa taba ya ku ba ni munahano o munde.—Maro. 12:3; 1 Pit. 4:7.

5. Ki kabakalañi ha lu si na munahano o munde o petahalile?

⁵ Ha ku na mutu ya pepilwe ni munahano o munde o petahalile. Bakeñisa kuli kaufelaa luna lu baezalibi mi ha lu si ka petahala, ha lu na mibili ye petahalile kamba minahano ye petahalile. (Samu 51:5; Maro. 3:23) Ku zwa fo, buñata bwa luna ne lu ‘foufalizwe’ ki Satani ku fitela lu ituta za Jehova ni likuka za hae. (2 Makor. 4:4; Tite 3:3) Kabakaleo, mutu niha ka nahanisisa ka nako ye telele pili a si ka eza kale katulo ka ku ya ka mwa bonela kuli ku lukile mi kwa swanela, u sa kona ku eza katulo ye fosahezi.—Liprov. 14:12.

6. Ki nto mañi ye kona ku lu tusa ku ba ni munahano o munde?

⁶ Nihaike kuli ha lu si ka petahala, Ndataa luna wa kwa lihalimu Jehova, u petahalile mwa miinelo kaufela. (Deut. 32:4) U lu file ze lu tokwa kaufela kuli lu cince munahano wa luna, ni kuli lu be ni munahano o munde. (Mu bale 2 Timotea 1:7.) Ka ku ba Bakreste, lu bata ku nahana ni ku eza lika ka nzila ye nde. Kacwalo, lu tokwa ku ituta ku zamaisa munahano ni maikuto a luna ni ku likanyisa mwa nahanela Jehova, mwa ikutwela, ni mwa ezeza lika.

7, 8. Ki taba mañi ye ne ezahezi ye bonisa kuli mutu wa kona ku eza katulo ye nde niha hapelezwa ku eza lika za ziba kuli ha li si ka luka kamba ha inzi mwa butata?

⁷ Ha lu nyakisiseñi mutala wo. Batu ba bañwi ba ba zwile mwa linaha za habo bona ni ku yo pila mwa linaha li sili ba na ni mukwa wa ku lumelanga bana ba bona ba ba sa zo pepwa kwa banabahabo bona ba ba pila mwa linaha ze ba zwa ku zona. Ku eza cwalo ku tusa bashemi bao kuli ba zwelepili ku beleka ni ku fumana masheleñi mwa naha ye ba izo belekela ku yona. * Musali yo muñwi ya naa pila kwa naha i sili, naa pepile mwana wa mushimani yo munde hahulu. Ka nako ye swana yeo, me yo a kala ku ituta Bibele ni ku sebelisa za naa ituta. Balikani ba hae ni bahabo yena ba kala ku bulelela musali yo ni muunaa hae kuli ba latelele sizo sa bona sa ku lumela banana kwa naha ya habo bona kuli ba yo huliswa ki bo kukwaa bona. Kono za naa ituta musali yo mwa Bibele ne li bonisa kuli Jehova u file yena ni muunaa hae buikalabelo bwa ku hulisa mwanaa bona. (Samu 127:3; Maef. 6:4) Kana musali yo, naa swanela feela ku latelela sizo seo bakeñisa kuli batu kaufela ba ikutwa kuli ku swanela ku ba cwalo? Kamba kana naa swanela feela ku latelela za naa ituta mwa Bibele, nihaike kuli yena ni muunaa hae ne ba ka ba ni masheleñi a manyinyani mi batu ba bañwi ne ba ka ba lwanisa? Ne mu ka eza cwañi ha ne mu ka ipumana mwa muinelo o cwalo?

⁸ Musali yo naa li mwa butata kakuli batu ba bañwi ne ba mu hapeleza ku eza lika ze sa lumelelani ni za naa ituta. Sa lapela ku Jehova, ili ku mu taluseza mwa naa ikutwela ni ku mu kupa kuli a mu tuse. Ha saa ikambotile ni mutu ya naa mu luta Bibele ni batu ba bañwi mwa puteho, musali yo a fita fa ku utwisisa mwa naa ikutwela Jehova ka za taba yeo. Hape naa lemuhile kuli mwanaa hae naa si ke a ziba hande bashemi ba hae ha naa ka yo hulela ku sili. Hamulaho wa ku nahanisa ka tokomelo ze i bulela Bibele fa taba yeo, musali yo a atula kuli ne ku si ka luka kuli a lumele mwanaa hae kwa bashemi ba hae. Muunaa hae ha naa boni mo ne ba akufezi ku ba tuseza mizwale ni likaizeli mwa puteho, ni ku bona tabo  ya naa na ni yona mwanaa bona, ni mwa naa bonahalela ku iketa, a lumela ku ituta Bibele mi a kala ku fumanehanga kwa mikopano ni musalaa hae.

9, 10. Ku ba ni munahano o munde ku talusañi? Mi lu kona ku ba cwañi ni munahano o munde?

⁹ Wo ki mutala feela, kono u bonisa kuli ku ba ni munahano o munde ku ama lika ze ñata kwandaa ku eza feela nto ye lu nga kuli ki yona ye swanela kamba ye ba nga ba bañwi kuli ki yona ye nde hahulu kamba ye bunolo. Munahano wa luna o si ka petahala ni pilu ya luna ye si ka petahala li swana inge waci ye mata hahulu kamba ye siyalezi hahulu. Haiba lu sepa waci yeo niha i sa bonisi nako ye lukile, lwa kona ku ba mwa butata bo butuna. (Jer. 17:9) Kuli lu si ke lwa kena mwa butata, lu swanela ku bona teñi kuli munahano wa luna ni maikuto a luna li zamaiswa ki likuka za Mulimu.—Mu bale Isaya 55:8, 9.

¹⁰ Mwa Bibele lu fumana kelezo ye nde ye li: “U sepe Muñaa Bupilo ka pilu ya hao kaufela, mi u si ke wa tiyela fa butali bwa hao; u beye Muñaa Bupilo mwa milelo ya hao kaufela, mi Yena u ka lukisa linzila za hao.” (Liprov. 3:5, 6) Mu lemuhe kuli timana ye i bulela kuli “u si ke wa tiyela fa butali bwa hao.” Kihona i li “u beye Muñaa Bupilo mwa milelo ya hao.” Jehova ki yena feela ya na ni munahano o munde o petahalile. Kamukwaocwalo, nako kaufela ha lu bata ku eza katulo, lu swanela ku batisisa mwa Bibele kuli lu zibe mwa nahanela Jehova ka za taba yeo, ilikuli lu eze katulo ye swana ni ya naa ka eza kambe ki yena. Haiba lu bata ku ba ni munahano o munde, lu swanela ku likanyisa mwa nahanela Jehova.

MU TWAEZE MAATA A MINA A KU LEMUHA

11. Ki nto mañi ya tokwa ku eza mutu kuli a ezange likatulo ze nde?

¹¹ Haki nto ye bunolo ku ituta ku eza likatulo ze nde ni ku eza ka mo lu atulezi. Sihulu ba ba sa zo kolobezwa kamba ba ba sa ituta niti ba kona ku fumana taata ku eza likatulo. Kono baa kona ku fita fa ku ziba mwa ku ezeza likatulo ze nde. Bibele i biza batu ba ba cwalo kuli ki ‘banana ba banyinyani’ kakuli ba swana inge banana ba ba ituta ku zamaya. Mwanana u itutanga ku zamaya ka ku kuta-kutela ku tambuka tutambo to tunyinyani. Ba ba ituta ku eza likatulo ze nde ba swana inge mwanana ya ituta ku zamaya. Muapositola Paulusi naa bulezi kuli ba ba hulile kwa moya ki batu ba ba “itusisa maata a bona a ku lemuha” ili  ba “ba a twaelize ku taluhanya ze lukile ku ze si ka luka.” Manzwi a kuli “ka ku itusisa maata a bona” ni a kuli “ba a twaelize” a bonisa kuli lu swanela ku tundamena ku ikataza. Kamukwaocwalo, ba ba sa ituta niti ba swanela ku zwelapili ku ikataza ku ziba mwa ku ezeza likatulo ze nde.—Mu bale Maheberu 5:13, 14.

12. Lu kona ku ituta cwañi ku ezanga likatulo ze nde?

¹² Ku na ni likatulo ze ñata ze lu tokwa ku eza ka zazi ni zazi. I ka na ya ba likatulo ze tuna kamba ze nyinyani. Batu ba bañwi ba ne ba ezize patisiso ya mo ba ezezanga likatulo batu, ne ba bulezi kuli 40 pesenti ya likatulo ze lu ezanga, lu li ezanga ka ku ya mikwa ya luna isiñi kabakala ku nahanisisa ka tokomelo. Ka mutala, zazi ni zazi kakusasana mu na ni ku keta za ku apala. Ku kona ku bonahala inge kuli yeo ki katulo ye nyinyani mi ha mu tokwi ku nahanisisa za teñi. Kono ki kwa butokwa kuli mu nahanisise taba yeo ilikuli mu zibe haiba ze mu apala za swanela ku apalwa ki mutangaa Jehova. (2 Makor. 6:3, 4) Ha mu leka liapalo mwendi mu nahananga mufuta wa liapalo ze atile hahulu mazazi a. Kono kana hape mwa nahananga za kuli liapalo zeo za swanela kamba cwañi, ni kuli kana mu na ni masheleñi a likani a kuli mu leke liapalo zeo? Ku eza liketo ze nde mwa litaba ze nyinyani ku ka lu tusa ku twaeza maata a luna a ku lemuha. Haiba lu eza cwalo lu ka ezanga likatulo ze lukile ni mwa litaba za butokwa hahulu.—Luka 16:10; 1 Makor. 10:31.

MU BE NI TAKAZO YE TUNA YA KU EZA ZE LUKILE

13. Ki nto mañi ye kona ku lu tusa ku tiisa takazo ya luna ya ku eza lika ze lu atuzi ku eza?

¹³ Fokuñwi niha lu ezize katulo ye nde, lu ka fumana kuli ku latelela katulo yeo haki nto ye bunolo. Ka mutala, batu ba bañwi ba bata ku tuhela ku zuba kwai, kono ba palelwa ku eza cwalo kakuli takazo ya bona ya ku tuhela ku zuba haki ye tuna hahulu. Lu swanela ku ba ni takazo ye tuna ya ku eza lika ze lu atuzi ku eza. Ba bañwi ba bulela kuli lwa kona ku tiisa takazo yeo ka mukwa o swana ni o lu tiisanga ka ona linama za mubili wa luna. Mubili wa luna u ka tiya hahulu ha lu itusisa ona hahulu. Ha lu sa itusisi hahulu mubili wa luna, linama za ona li ka fokola. Ki nto mañi ye kona ku lu tusa ku tiisa takazo ya luna ya ku eza lika ze lu atuzi ku eza? Lu tokwa ku itinga ku Jehova kuli a lu tuse.—Mu bale Mafilipi 2:13.

14. Ki nto mañi ye ne konisize Paulusi ku ba ni maata a ku eza za naa ziba kuli ki zona za naa swanela ku eza?

¹⁴ Paulusi naa ziba kuli ku eza ze lukile ku taata kakuli naa iponezi taba yeo mwa bupilo bwa hae. Naa kile a bulela kuli naa lakaza “ku eza se sinde” kono ne ku li taata ku eza cwalo fokuñwi. Naa ziba za naa bata ku eza kamba za naa swanela ku eza, kono fokuñwi naa palelwanga ku eza cwalo. Naa itumelezi kuli: “Luli ni tabela mulao wa Mulimu ku likana ni mutu ye ni li yena mwahali, kono mwa mubili wa ka ni bona mulao u sili o lwanisana ni mulao wa munahano wa ka mi u ni isa mwa butanga bwa mulao wa sibi o mwa lilama za ka.” Nihakulicwalo, ne ku na ni libaka le ne li mu tusa ku ba ni sepo. Naa ize: “Ni itumela ku Mulimu ka Jesu Kreste Mulenaa luna!” (Maro. 7:18, 22-25) Hape naa ñozi kuli: “Ni fumana maata mwa lika kaufela ka yena ya ni fa maata.”—Mafil. 4:13.

15. Ki kabakalañi ha lu swanela ku ikataza ku eza ze lukile?

¹⁵ Kuli lu tabise Mulimu, lu swanela ku keta ku eza likatulo ze lukile ni ku ikataza ku eza mo lu atulezi. Mu hupule manzwi a naa bulezi Elia kwa balapeli ba Baale ni Maisilaele ba bakwenuheli kwa Lilundu la Karmele. Naa ize: “Mu ka nga nako ye kuma kai inze mu tozeza kafa ni kafa? Muñaa Bupilo haiba ki Yena Mulimu, ibe Yena ye mu latelela; haiba ki Baale, mu latelele yena.” (1 Mal. 18:21) Bana ba Isilaele ne ba ziba kuli ne ba swanela ku lapela feela Jehova a nosi. Ne ba “tozeza kafa ni kafa” kakuli ne ba lika ku lapela Jehova ni Baale ka nako ye swana. Joshua yena naa shutana hahulu ni bona. Kale-kale pili Elia a si  ka bulela kale manzwi ao, Joshua naa bulelezi Maisilaele kuli: “Ha mu sa lati ku sebeleza Muñaa Bupilo, mu kete kacenu ye mu ka sebeleza . . . Haili na, ni ba ndu ya ka, lu ka sebeleza Muñaa Bupilo.” (Josh. 24:15) Ki limbuyoti mañi za naa amuhezi Joshua ni ba ne ba li ni yena? Ne ba lumelelizwe ku kena mwa Naha ya Sepiso, yona ‘naha mo ne ku buba mabisi ni linosi.’—Josh. 5:6.

MU KA FUYAULWA HAIBA MU EZA LIKATULO ZE NDE

16, 17. Ki limbuyoti mañi ze lu kona ku fumana ha lu keta ku eza za bata Jehova kuli lu eze?

¹⁶ Ku na ni muzwale yo muñwi ya sa zo kolobezwa, ya nyezi, mi yena ni musalaa hae ba na ni bana ba banyinyani ba balaalu. Musebezi wa hae haki wa masheleñi a mañata, kono sa naa u ketezi kikuli a kone ku fumanehanga kwa mikopano ni ku yanga mwa simu ni lubasi lwa hae kwa mafelelezo a sunda. Zazi le liñwi, muuna yo muñwi ya naa beleka ni muzwale yo, a mu bulelela kuli ba ye ba yo kena musebezi kwa kampani i sili ye ne ka ba lifanga masheleñi a mañata ni ku ba fa lituso ze ñwi. Muzwale yo a nahanisisa taba yeo ni ku lapela ka za teñi. A lemuha kuli haiba a kena musebezi o munca wo, ne ku ka fita nako ye telele kuli a fiwe nako ya ku pumula kwa mafelelezo a sunda. Ne mu ka ezañi kambe ne li mina?

¹⁷ Hamulaho wa ku nahanisisa kuli katulo ya hae ne i ka ama cwañi bulikani bwa hae ni Jehova, a hana musebezi wo wa masheleñi a mañata. Kana mu nahana kuli naa inyazize hasamulaho bakeñisa katulo yeo ya naa ezize? Batili, naa si ka inyaza. Mwa sibaka sa ku nahana feela za ku ba ni masheleñi a mañata, muzwale yo naa ikutwile kuli nto ya butokwa hahulu ne li ya kuli yena ni lubasi lwa hae ba sutelele ku Jehova. Muzwale yo ni musalaa hae ne ba tabile hahulu mwanaa bona wa musizana wa lilimo ze 10 ha naa bulezi kuli naa ba lata, naa lata mizwale ni likaizeli mwa puteho, ni kuli naa lata hahulu Jehova. Naa ize u bata ku ineela ku Jehova ni ku kolobezwa. Mutala o munde wa bo ndatahe wa ku beya bulapeli bwa Jehova mwa sibaka sa pili ne u mu tusize.

18. Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kuli lu ezange likatulo ze nde zazi ni zazi?

¹⁸ Sina Mushe mwa naa etelelezi Maisilaele mwa lihalaupa, Jesu Kreste ni yena sa etelezi batu ba Mulimu ka lilimo ze ñata mwa lifasi le le li zamaiswa ki Satani. Lifasi le, li tuha li sinyiwa. Mi sina Joshua mwa naa etelelezi Maisilaele ku ba kenya mwa Naha ya Sepiso, Jesu ni yena u ka etelela balateleli ba hae ni ku ba kenya mwa lifasi le linca le li sepisizwe, ili mo ku ka yaha ku luka. (2 Pit. 3:13) Bakeñisa kuli lizazi leo li fakaufi hahulu, ne ku si ke kwa ba hande kuli lu kutele kwa minahano ya luna ya kale, mikwa ya luna ya kale, mupilelo wa luna wa kale, ni likonkwani za luna za kale. Lu swanela ku utwisisa hande hahulu mwa tokwela Mulimu kuli lu pilele. (Maro. 12:2; 2 Makor. 13:5) Mu eze likatulo ni liketo ze nde, kuli mu be yo muñwi wa batu ba ba swanela ba ka fuyaula Jehova ku ya ku ile.—Mu bale Maheberu 10:38, 39.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ha lu eza likatulo ze nde mwa litaba za ka zazi ni zazi, lu twaeza maata a luna a ku lemuha (Mu bone paragilafu 11)

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Mu eze likatulo ze nde ilikuli mu be ni tabo mwahalaa batu ba Mulimu (Mu bone paragilafu 18)