Jehova Naa Ba Silelelize Mwa Miluti Ya Malundu

MUSALI yo muñwi kakusasana ha naa zwa mwa ndu, a fumana mbokisi ye ne inzi fa munyako wa ndu. A i nopa ni ku talima kafa ni kafa, kono ha ku na mutu ya naa bonahala. Ku bonahala kuli ne ku na ni mutu ya naa siile mbokisi yeo busihu. Musali yo a kwahulula hanyinyani mbokisi yeo mi kapili-pili a kena mwa ndu ni ku kwala kwa munyako. Za naa boni mwa mbokisi yeo ki zona ze ne tahisize kuli a kutele kapili-pili mwa ndu! Mwa mbokisi yeo ne ku na ni lihatiso ze tomile fa Bibele ze ne sa lumelezwi ki muuso ka nako yeo! A kumbata mbokisi yeo mi a lapela mwa pilu, ili ku itumela ku Jehova kabakala sico se sinde sa kwa moya sa naa fumani seo.

Lika ze swana sina zeo ne li ezahezi mwa Germany mwa lilimo za ma 1930. Kopano ya Nazi ha ne i kalile ku busa ka silimo sa 1933, musebezi wa Lipaki za Jehova ne u kwalilwe mwa libaka ze ñata za naha yeo. Bo Richard Rudolph, * ba se ba fitelezi lilimo ze 100, ba bulela kuli: “Ne lu na ni buikolwiso bwa kuli musebezi wa ku shaela za Jehova ni ku zibahaza libizo la hae ne u si ke wa tuheliswa ki taelo ye ne filwe ki mutu. Lika ze ne lu itusisanga hahulu mwa lituto za luna ni mwa bukombwa ne li lihatiso ze tomile fa Bibele. Kono ne lu tuhezi ku itusisanga lihatiso zeo kakuli ne li sa lumelezwi. Ne lu sa zibi kuli musebezi wa ku kutaza ne u ka zwelapili cwañi.” Hamulaho wa nako, bo Richard ba lemuha kuli ne ba ka kona ku tusa mwa ku zwisezapili musebezi wo ka nzila ye ipitezi. Musebezi wo ne u ka ezezwa mwa miluti ya malundu.—Baat. 9:36.

KU ITUSISA LINZILA ZA MASHOLI

Ha mu ya fo i simuluha nuka ya Elbe (kamba Labe), mu ka yo fita kwa malundu a matuna a bizwa Krkonoše, ili a mwahalaa museto wa Czech Republic ni Poland. Nihaike kuli malundu ao a eza feela limita ze 1,600 mwa butelele, malundu ao a fumaneha kwa sioli se si bata hahulu mwa Europe. Litwa le li wanga mwa sibaka seo li ezanga limita ze taalu ku zwa fafasi, mi li banga teñi cwalo ka likweli ze 6 mwa silimo. Batu ba ba nyazisezanga ku bata kamba ku cisa kwa mwa sibaka seo, ba kona ku ipumana mwa butata ba si ka libelela, bakeñisa kuli malundu ao a kwahelwanga ki litwa ka bubebe-bebe.

Ka lilimo ze ñata, malundu ao a pangile miseto mwahalaa liprovinsi, mibuso, ni linaha. Bakeñisa kuli ne ku li taata kwa mapokola ku yo kantela sibaka se si sabisa seo, batu ba bañata kwamulaho ne ba fitanga mwa malundu ao  ku liba mwa naha i sili inze ba shimbile lika ze si ka lifelwa mitelo. Mwa lilimo za ma 1930, ka nako yeo malundu a matuna naa kauhanyize naha ya Czechoslovakia kwa naha ya Germany, Lipaki ba ne ba tukufalezwi ba kalisa ku itusisa linzila ze ne ba tuhezi ku itusisa masholi. Ka mulelo ufi? Ka mulelo wa ku isa libuka za butokwa ze tomile fa Bibele kwa sibaka ko ne li tokwahala hahulu ku zwa kwa sibaka ko ne li fumaneha ka buñata. Mutangana ya bizwa Richard ne li yo muñwi wa Lipaki bao.

MISIPILI YE SABISA

Bo Richard ba se ba hulile cwale ba bulela kuli: “Kwa mafelelezo a sunda ni sunda, ne lu tamanga misipili ya ku liba kwa malundu ao mi mwa sikwata sa luna ne lu banga mitangana ba 7 kamba ku fitelela, mi ne lu apalanga sina batu ba ba mwa musipili o mutelele. Ne ku lu ngelanga ibato ba lihola ze taalu kuli lu siye malundu ao ku zwa mwa German ku yo fita kwa sibaka se si bizwa Špindlerův Mlýn ili sibaka ko ba yo ikatulusezanga batu, se si fumaneha likilomita ze 16.5 ku zwa mwa naha ya Czechoslovakia.” Mwa linako zeo, batu ba bañata ba kwa Germany ne ba pila mwa sibaka seo. Yo muñwi wa batu bao ne li mulimi ya naa itatezi ku sebelisana ni mizwale. Ka ku itusisa sikocikala se ne ba kwelanga ku sona batu ba ne ba yanga kwa ku yo ikatulusa, mulimi yo naa yo nganga lihatiso ku zwa mwa tolopo ye ne li bukaufinyana, ili ko ne ku fitelanga mambokisi a libuka a naa tahanga ka sitima ku zwa kwa tolopo ya Prague. Mulimi yo naa yo nganga mambokisi ao ni ku yo a pata fa famu ya hae mwa lika za naa kutulanga, mi naa libelelanga batu ba ne ba isanga lihatiso zeo mwa naha ya Germany.

Bo Richard ba zwelapili kuli: “Ha se lu fitile kwa simu yeo, ne lu longanga libuka mwa mikotana ya luna ya ku pakata, sihulu mwa mikotana ye ne lukiselizwe ku shimbanga lika ze bukiti. Mañi ni mañi wa luna naa shimbanga lihatiso ze na ni buima bo bu eza likilo ze 50.” Kuli lu si ke lwa swaliwa, ne lu zamayanga ha se ku unsufezi, ili ku nanuha lizazi ha se li likezi ni ku yo fita nakonyana pili lizazi li si ka pazula kale. Bo Ernst Wiesner, ba ne ba li baokameli ba mupotoloho mwa Germany ka nako yeo, ba talusa cwana lika ze ñwi ze ne ba ezanga kuli ba si ke ba swaliwa: “Mizwale ba babeli ne ba yanga fapilaa luna, mi ha ne ba kopananga ni mutu kwapili, kaufelaa bona ne ba tukisanga litaci za bona kuli lu zibe kuli ku na ni mutu ya taha. Ku tukisa litaci ne ku tusanga mizwale ba ne ba pakatanga mikotana ye bukiti ili ba ne ba tahanga mwamulaho ibato ba limita ze 100 kuli ba ipate mwa mushitu ku fitela mizwale ba babeli bao ba taha ni ku to eza nto ye ñwi ya ku ba zibisa kuli ba kona ku ipatulula, mi ne ba itusisanga miezezo ye shutana-shutana sunda ni sunda.” Nihakulicwalo, mizwale ba luna ne ba sa sabangi feela mapolisa ba kwa Germany ba ne ba apalanga mayunifomu a ndilu.

 Bo Richard ba bulela kuli: “Bakeñisa kuli zazi le liñwi manzibwana ne ni sebelize ka nako ye telele, na palelwa ku ya kwa Czechoslovakia hamoho ni mizwale ba ka, kono na ba latelela hasamulaho. Ne ku unsufezi luli mi ne ku na ni malu a mansu, mi ne ni njanja silami ha ne ni nze ni nelwa ki litwa. Ha ne ni nze ni zamaya mwa likota ze tuna, na lateha, mi ka liholanyana, na palelwa ku fumana nzila. Bazamai ba bañata ne ba shwanga bakeñisa ku lateha. Nto ye ne ni tusize ki ku to kopana ni mizwale ba ka ha ne ba nze ba kuta kakusasana-sasana.”

Ka lilimo ze bato ba ze taalu, sikwatanyana sa mizwale ba ba bundume ne si yanga kwa malundu sunda ni sunda. Maliha, mizwale bao ne ba isanga lika za bona za butokwa ka ku itusisa lika ze ñwi ze ne ba tinanga kwa mahutu kamba ze ne ba hohololanga. Ka linako ze ñwi, sikwata sa mizwale ba 20 ne si silanga fa miseto ka nako ya musihali, ka ku itusisa lika ze ne ba tinanga batu ba ba mwa misipili. Kuli batu ba zibe kuli mizwale bao ne si likebenga, mwa sikwata sa mizwale bao ne ku banga ni likaizeli mwateñi. Ba bañwi ku bona ne ba zamayanga kwa pata mi ne ba posanga likuwani za bona mwa moya ha ne ba lemuhanga kuli ku na ni kozi.

Ki lika mañi ze ne ezahalanga mizwale ni likaizeli bao ha se ba kutile ku zwa mwa misipili ye ne ba zamayanga busihu kaufela? Ne ku lukiswanga kuli lihatiso li sa fita feela, za abelwa kwa batu. Kamukwaufi? Lihatiso ne li longiwanga inge mulola mi ne li iswanga kwa sitishini sa litima kwa Hirschberg. Lihatiso ne li iswanga mwa libaka ze shutana-shutana za mwa Germany, ili mo mizwale ni likaizeli ne ba li isanga kwa balumeli ka bona ka ku pata sina mo ku bulelezwi kwa makalelo. Musebezi o ne u eziwa ka ku pata wo, ne li o mutuna hahulu kuli kambe batu ba bañwi ne ba swelwi, ne ku ka ba ni butata bo butuna hahulu. Zazi le liñwi, kwa ezahala nto ye ñwi ye ne si ka libelelwa ye ne lu kutiselize hahulu mwamulaho.

Ka silimo sa 1936, kwatuko ni tolopo ya Berlin ne ku fumanwi sibaka ko ne ku bulukelwanga lihatiso. Mwa sibaka mo, ne ku na ni lika ze taalu ze ne lumilwe ki mutu ya naa sa zibahali ku zwa kwa Hirschberg. Mapokola ne ba batisisize muñolo wa mutu luli ya naa lumile lika ze ne sa swaneli zeo, mi ha se ba mu fumani, ba mu tama. Mi hasamulaho wa fo, batu ba bañwi ba babeli ba ne ba kulubelwa kuli ki bona ba ne ba lumezi lika zeo ba tamiwa, mi yo muñwi wa batu bao ne li bo Richard Rudolph. Bakeñisa kuli mizwale ne ba itumelezi mulatu wo, ka nakonyana, mizwale ba bañwi ne ba zwezipili ku zamayanga misipili ye swana yeo ye ne ka beya bupilo bwa bona mwa lubeta.

ZE LU ITUTA

Lihatiso ze tomile fa Bibele ze ne tiswanga mwa mikotana ya ku pakata ili ze ne ba tisanga mizwale ka ku fita mwa Malundu A Matuna, ne li zona feela ze ne ba itingile ku zona Lipaki ba mwa Germany. Kono mizwale bao ne ba sa itusisangi feela nzila ya ku fita mwa Malundu A Matuna. Ku zwa mwa lilimo za kwamulaho ku to fita ka silimo sa 1939, limpi za Germany ha ne li to hapa Czechoslovakia, ne ku banga ni linzila ze ñwi ze ne ba fitanga ku zona mizwale bao ze ne li kwatuko ni museto wa naha yeo. Mwa linaha ze ñwi ze ikabela museto ni Germany ze cwale ka France, Netherlands, ni Switzerland, Lipaki ba mwa linaha zeo kaufela ne ba beyanga bupilo bwa bona mwa lubeta ka ku isezanga sico sa kwa moya balumeli ka bona ba ne ba nyandiswa.

Kacenu, buñata bwa luna mwendi lu na ni lihatiso ze ñata ze tomile fa Bibele mwa mifuta ya zona kaufela. Ibe kuli mu fiwanga lihatiso ze nca kwa Ndu ya Mubuso kamba mu ikungelanga zona fa Webusaiti ya jw.org, kana mwa nahanisisanga musebezi o petilwe ilikuli lihatiso zeo li fite ku mina? Mwendi mizwale ni likaizeli ba ba peta musebezi wo ha ba yo mwa muinelo wa batu be lu nyakisisize ba ne ba fitanga mwa malundu a kwahezwi ki litwa ka nako ya busihu, kono ba sebeza ka taata ili ka buitomboli.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

Siswaniso: Pavel Taclík

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Mizwale ni likaizeli ba ba apezi sina batu ba ba mwa musipili o mutelele inze ba shimbile lihatiso bukaufi ni Malundu A Matuna ku liba mwa Germany

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Ne ku li taata ku fita mwa nzila mo, bakeñisa kuli litwa ne li kwahelanga Malundu A Matuna