‘Lizazi Le, Ibe La Kupuzo Ku Mina’

“Mu ka mamela lizazi le, ibe la kupuzo; mi mu ka li sumekela Muñaa Bupilo.”—EX. 12:14.

KANA MWA KONA KU TALUSA?

Maisilaele ne ba laezwi ku ezañi kuli ba itukiseze ni ku eza mukiti wa pili wa Paseka?

Jesu ni baapositola ba hae ne ba cile lili Paseka ya mafelelezo, mi ne ku ezaheziñi hamulaho fa lizazi leo?

Ki lituto mañi za butokwa ze lu kona ku ituta ha lu nyakisisa litaba za Paseka ni za musipili wa Maisilaele wa ku zwa mwa Egepita?

1, 2. Ki kupuzo mañi yeo Bakreste sihulu ba swanela ku isa pilu ku yona, mi ki kabakalañi?

KI LIKA mañi ze mu hupulanga ha mu utwa linzwi la “kupuzo”? Haiba mu mwa linyalo, mwendi mu hupulanga lizazi la sinawenga sa mina. Batu ba bañwi bona mwendi ba hupulanga lizazi la butokwa le ba ezanga mukiti o muñwi, inge cwalo mukiti wa tukuluho ya naha ya bona. Kono kana mwa ziba kupuzo ye se ba ezize batu ba bañata ka lilimo ze fitelela 3,500?

² Kupuzo yeo ki Paseka. Paseka ki mukiti o ne ba ezanga Maisilaele wa ku hupula nako ye ne ba lukuluhile mwa butanga bwa mwa Egepita. Mukiti wa Paseka u swanela ku ba wa butokwa ku mina. Libaka? Kakuli mukiti wo u kona ku mi tusa mwa linzila za butokwa hahulu mwa bupilo bwa mina. Mu kana mwa ipuza kuli: ‘Na ni Mukreste, ki kabakalañi ha ni swanela ku isa pilu kwa Paseka hailifo Paseka ki mukiti wa Majuda?’ Kalabo mu kona ku i fumana mwa manzwi a mande a: “Kreste yena Paseka ya luna u tabilwe sina sitabelo.” (1 Makor. 5:7) Manzwi ao a talusañi? Kuli lu zibe za talusa manzwi ao, lu tokwa ku ziba ze ñata ka za Paseka ya Majuda ni ku nyakisisa swalisano ye mwahalaa mukiti wo ni taelo ye ba filwe Bakreste kaufela.

KI KABAKALAÑI MAISILAELE HA NE BA EZANGA MUKITI WA PASEKA?

3, 4. Ki lika mañi ze ne ezahezi pili ku si ka eziwa kale Paseka ya pili?

³ Batu ba bañata-ñata mwa lifasi kaufela ba ba si Majuda, ba ziba ze ne ezahezi ku si ka ezwa kale Paseka ya pili. Mwendi batu bao ne ba balile taba yeo mwa buka ya mwa Bibele ya Exoda, kamba mwendi ne ba kandekezwi taba yeo ki batu ba bañwi, kamba mane ne ba buhile filimu ye bonisa za taba yeo. Kana mwa hupula ze ne ezahezi pili Paseka i si ka ezahala kale?

⁴ Maisilaele ha se ba bile batanga mwa naha ya  Egepita ka lilimo-limo, Jehova a luma Mushe ni Aruni ku yo kupa Faro kuli a lukulule batu ba Hae. Kono Faro naa ikuhumusa mi naa si ka lukulula Maisilaele. Kacwalo, Jehova a ota Egepita ka ku tahisa likoto ze lishumi. Mwa koto ya bulishumi, baeli ba Maegepita ne ba bulailwe. Hamulaho wa koto yeo, Faro a lukulula Maisilaele.—Ex. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Maisilaele ne ba laezwi ku ezañi pili ba si ka lukululwa kale? (Mu bone siswaniso se si fa likepe 17.)

⁵ Kono ki lika mañi ze ne ba tokwa ku eza Maisilaele pili ba si ka lukululwa kale? Nako yeo ne li nako ya maliha a silimo sa 1513 pili Kreste a si ka taha kale, mwa kweli ya Abibi, ye tilo bizwa hasamulaho kuli Nisani. * Mulimu naa bulelezi Maisilaele kuli ba kalise ku itukiseza la Nisani 10 kezahalo ye ne ka ezahala la Nisani 14 lizazi ha se li likezi. Ki kabakalañi kezahalo yeo ha ne i ka ezahala lizazi ha se li likezi? Libaka ki la kuli mazazi a Siheberu naa kalisanga hamulaho wa ku likela kwa lizazi mi hape naa felanga lizazi ha se li likezi. Lizazi la Nisani 14 ha se li fitile, lubasi ni lubasi lwa Isilaele ne lu laezwi ku bulaya ngu ya muuna (kamba puli) ni ku sasa mali a yona a mañwi fa misumo ye mibeli ya munyako wa ndu ya bona. (Ex. 12:3-7, 22, 23) Lubasi ne lu na ni ku ca ngu ye besizwe ni sinkwa se si si ka ya mumela hamohocwalo ni matali a na ni munko o munati. Lingeloi la Mulimu la fita mwa naha mi la bulaya baeli ba Maegepita kaufela, kono baeli ba Maisilaele ba ne ba sepahala ne ba si ka bulaiwa. Batu ba Mulimu ba lukululwa.—Ex. 12:8-13, 29-32.

6. Ki kabakalañi Maisilaele ha ne ba zwezipili ku ezanga mukiti wa Paseka silimo ni silimo?

⁶ Maisilaele ne ba tokwa ku hupulanga lizazi la naa ba lukuluzi Mulimu mwa Egepita. Mulimu naa ba bulelezi kuli: “Mu ka mamela lizazi le, ibe la kupuzo; mi mu ka li sumekela Muñaa Bupilo, ibe la mukiti; mwa masika a mina kaufela, mu li mamele ibe la mukiti; ki mulao wa ku ya ku ile.” (Ex. 12:14-17) Hamulaho wa ku eza mukiti wa Paseka la Nisani 14, Maisilaele hape ne ba ezanga mukiti wa mazazi a 7 o bizwa Mukiti wa Mahobe A si ka ya Mumela. Lizazi la Nisani 14 ki lona le ne li li lizazi la Paseka, kono libizo la Paseka li kona ku itusiswa kwa ku talusa mazazi kaufela a 8 a mukiti. (Ex. 12:14-17; Luka 22:1; Joa. 18:28; 19:14) Paseka ne li ye ñwi ya mikiti ye tomilwe ye ne ba laezwi Maisilaele kuli ba ezange ka silimo ni silimo.—2 Makol. 8:13.

7. Jesu naa bulelezi balateleli ba hae kuli ba ezangeñi?

⁷ Jesu ni baapositola ba hae ne li Majuda mi ne ba mamelanga Mulao wa Mushe, kacwalo ne ba ezanga mukiti wa Paseka. (Mat. 26:17-19) Fa Paseka ya naa ezize ni baapositola ba hae lwa mafelelezo, Jesu naa bulezi kuli balateleli ba hae ne ba ka ezanga kupuzo ya mukiti wo silimo ni silimo. Mukiti wo, u bizwa Mulalelo wa Mulena. Kono balateleli ba Jesu ne ba ka ezanga mukiti wo fa lizazi lifi?

MULALELO WA MULENA NE U EZIZWE FA LIZAZI MAÑI?

8. Ki puzo mañi ye ba kona ku buza ba bañwi ka za Paseka ni Mulalelo wa Mulena?

⁸ Hamulaho wa ku eza mukiti wa Paseka ni baapositola ba hae, Jesu naa file litaelo ze ama Mulalelo wa Mulena. Kamukwaocwalo, Mulalelo wa Mulena ne u ezizwe fa lizazi le li swana ni le ne i ezizwe Paseka. Nihakulicwalo, mwendi mu lemuhile kuli Majuda kacenu ha ba ezangi Paseka fa lizazi le li swana ni lizazi le lu ezanga Kupuzo ya lifu la Kreste. Ki kabakalañi ha ku na ni shutano yeo? Taelo ya naa file Mulimu kwa Maisilaele ka za  Paseka ya pili, i lu tusa ku fumana kalabo kwa puzo yeo. Mulimu naa bulelezi batu nako fa lizazi la Nisani 14 fo ne ba swanela ku bulaela ngunyana, ili nako ye ne i kalisize Paseka.—Mu bale Exoda 12:5, 6.

9. Ka ku ya ka Exoda 12:6, ngunyana ya Paseka ne i swanela ku bulaiwa nako mañi?

⁹ Hatiso ya Sijuda ye bizwa The Pentateuch and Haftorahs i bonisa kuli liñolo la Exoda 12:6 li bulela kuli ngunyana ne i swanela ku bulaiwa “ka swalala.” Libibele ze ñwi ni zona li itusisize pulelo yeo. Libibele ze ñwi, ku beya cwalo ni buka ya Sijuda ye bizwa Tanakh, li toloka nako yeo kuli “manzibwana.” Hape Libibele ze ñwi li itusisa pulelo ya kuli, “lizazi ha se li cile matali,” “nako ya manzibwana,” kamba “lizazi ha se li likezi.” Kamukwaocwalo, ngunyana ne i swanela ku bulaiwa kwa makalelo a Nisani 14, ili hamulaho wa ku likela kwa lizazi kono inze ku sa bonahala hanyinyani.

10. Batu ba bañwi ba lumela kuli ngunyana ya Paseka ne i bulailwe lili, mi taba yeo i tahisa kuli ku buziwe puzo mañi?

¹⁰ Hamulaho wa nako, Majuda ba bañwi ne ba ikutwile kuli ku bulaya lingunyana kaufela ze ne tiswanga kwa tempele ne ku tandanga nako ye ñata. Kamukwaocwalo, ne ba nga kuli pulelo ya “ka swalala” ye bulezwi kwa Exoda 12:6 ne i ama kwa mafelelezo a Nisani 14, ili mwahalaa nako ya ku sikuluha kwa lizazi niha se li likezi. Kono cwale he Maisilaele ne ba canga nako mañi Paseka haiba lingunyana ne li bulaiwanga kwa mafelelezo a Nisani 14? Ku likana ni za bulela caziba ya bizwa Jonathan Klawans, mwendi ne i ciwanga la Nisani 15. Kono caziba yo u itumelela kuli taba yeo ha si ka bulelwa mwa buka ya mwa Bibele ya Exoda. Caziba yo hape u bulela kuli litaba ze ñozwi ki baeteleli ba Sijuda ha li buleli mo ne i ezezwanga Paseka pili silimo sa 70 C.E. si si ka fita kale, ili sona silimo se ne i sinyizwe tempele.

11. (a) Ne ku ezaheziñi ku Jesu fa lizazi la Paseka mwa silimo sa 33 C.E.? (b) Ki kabakalañi Nisani 15 ya mwa silimo sa 33 C.E. ha i bizwa kuli ‘Sabata ye tuna’? (Mu bone litaluso za kwatasi.)

¹¹ Kono cwale Paseka ne i ezizwe fa lizazi mañi mwa silimo sa 33 C.E.? Fa lizazi le ne li latelezwi ki lizazi la Paseka, ili la Nisani 13, Jesu naa bulelezi Pitrosi ni Joani kuli: “Ha mu ye mu yo lu lukiseza Paseka kuli lu ce.” (Luka 22:7, 8) Mi la Nisani 14, ili la bune manzibwana, lizazi ha se li likezi, Jesu a ca Paseka ni baapositola ba hae. Ha se ba cile Paseka, Jesu a fa baapositola ba hae litaelo ze ama Mulalelo wa Mulena. (Luka 22:14, 15) Fa busihu bo, Jesu naa tamilwe ni ku zekiswa. Jesu naa pahekilwe fa kota ya linyando ka nako ye ne sutelela kwa musihali ili la Nisani 14, mi a shwa ka nako ya musihali fa lizazi leo. (Joa. 19:14) Kacwalo, “Kreste yena Paseka ya luna [naa] tabilwe sina sitabelo” fa lizazi le li swana ni fo ne i bulaezwi ngunyana ya Paseka. (Mat. 26:2; 1 Makor. 5:7; 11:23) Jesu naa bulukilwe pili lizazi le li tatama li si ka kalisa kale, lona la Nisani 15. *—Liv. 23:5-7; Luka 23:54.

KUPUZO YE KONA KU MI TUSA

12, 13. Mukiti wa Paseka ne u tusanga cwañi bana ba Maisilaele?

¹² Ka nako ya Paseka ya pili mwa Egepita, Mulimu naa laezi Maisilaele kuli ba ezange mukiti wo ka silimo ni silimo “ku ya ku ile.” Ka silimo ni silimo kwa Paseka, banana ne ba buzanga bashemi ba bona libaka ha ne ba ezanga Paseka. (Mu bale Exoda 12:24-27; Deut. 6:20-23) Kamukwaocwalo, Paseka ne li ‘lizazi la kupuzo’  le ne li kona ku tusa nihaiba banana ku ituta lika ze ñwi.—Ex. 12:14.

¹³ Mwa masika a bona kaufela, Maisilaele ne ba lutile bana ba bona ka za Paseka. Tuto ye ñwi ye ne ba lutile bana ba bona ne li ya kuli Jehova naa ka sileleza balapeli ba hae. Banana ne ba itutile kuli Jehova u teñi luli mi ki Mulimu ya pila ya tokomela batu ba hae ni ku ba sileleza. Jehova naa bonisize buniti bwa taba yeo ha naa silelelize baeli ba Maisilaele kuli ba si ke ba bulaiwa ka nako ya koto ya bulishumi mwa Egepita.

14. Ki tuto mañi ye ama Paseka yeo bashemi ba Sikreste ba kona ku luta bana ba bona?

¹⁴ Bashemi ba Sikreste ha ba bulelelangi bana ba bona za Paseka silimo ni silimo. Kono ka ku ba bashemi, kana mwa lutanga bana ba mina kuli Paseka i lu luta kuli Mulimu wa silelezanga batu ba hae? Kana bana ba mina ba ikolwisa kuli mwa lumela luli kuli Mulimu u sa lu sileleza ni kacenu? (Samu 27:11; Isa. 12:2) Kana mwa lutanga bana ba mina taba yeo ka nako ye mu ikola puisano ye ñwi ku fita ku ba nyaza feela? Taba yeo i ka tusa lubasi lwa mina ku sepa hahulu Jehova.

15, 16. Lu kona ku itutañi ka za Jehova ha lu nyakisisa litaba za Paseka ni za musipili wa Maisilaele?

¹⁵ Tuto ye ñwi ya butokwa ye lu kona ku ituta kwa Paseka ki ya kuli kwandaa ku sileleza batu ba hae, Jehova hape wa kona ku ba lamulela. Mu nahane mo ne ba ikutwezi Maisilaele ka nako ya naa ba lukuluzi Jehova mwa Egepita. Ha ne ba li kwa Liwate le li Fubelu, Maisilaele ne ba etelezwi ki lilu le li yemi nonga ni mulilo o yemi nonga. Hasamulaho, ba iponela Jehova ha kauhanya liwate fahali ni ku li eza mamota a mezi a mabeli a matelele. Mi kihona ba zamaya fa mubu o omile wa mwa liwate. Ha se ba silile, ba iponela mezi a kutela fafasi ni ku kwahela mpi ya Egepita. Maisilaele ba lumbeka Jehova bakeñisa ku ba punyusa mi ba mu opelela kuli: “Ni ka opelela Muñaa Bupilo . . . Pizi ni mupahami wa yona, u ba kashelize mwa liwate. Muñaa Bupilo ki maata a ka, ki muñaa pina ya ka; ki yena mulamuleli wa ka.”—Ex. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Samu 136:11-15.

¹⁶ Haiba mu na ni bana, kana mwa ba tusa ku lemuha kuli Jehova ki Mulimu ya maata ya ka lamulela batu ba hae? Ha mu ezanga likatulo kamba ha mu ambolanga ni bana ba mina, kana ba lemuhanga kuli mu sepile Jehova kuli ki yena ya ka mi lamulela ni lubasi lwa mina? Mwendi ka nako ya ku lapela sina lubasi mwa kona ku nyakisisa litaba ze fumaneha kwa Exoda likauhanyo 12-15, ni Likezo 7:30-36 kamba Daniele 3:16-18, 26-28 kuli mu bone mo Jehova naa lamulelezi batu ba hae. Kaufelaa luna, ibe kuli lu banana kamba lu ba bahulu, lu swanela ku kolwa kuli sina feela Jehova ha naa lamulezi batu ba hae ba kwamulaho, ni luna u ka lu lamulela cwalo kwapili.—Mu bale 1 Matesalonika 1:9, 10.

 ZE LU SWANELA KU HUPULA

17, 18. Ki kabakalañi mali a Jesu a li a butokwa hahulu ku fita mali a ngunyana ye ne bulailwe fa Paseka?

¹⁷ Bakreste ba niti ha ba ezangi mukiti wa Paseka. Mukiti wo ne li kalulo ya Mulao wa Mushe, mi ha lu sa latelela Mulao wa Mushe kacenu. (Maro. 10:4; Makolo. 2:13-16) Kono lu ezanga kupuzo ye ñwi, yona ya ku hupula lifu la Mwanaa Mulimu. Nihakulicwalo, lwa kona ku ituta lika ze ñata kwa Paseka ye ne bile teñi lwa pili mwa Egepita.

¹⁸ Mali a ngunyana e ne ba sasanga Maisilaele fa minyako ya likwalo za mandu a bona naa punyusize bana ba bona ba baeli. Kacenu, ha lu fangi mali a lifolofolo ku Mulimu fa Paseka kamba ka nako ifi kamba ifi. Kono ku na ni sitabelo se si kona ku lu tusa kuli lu pile ku ya ku ile. Muapositola Paulusi naa talusize kuli ki mali a Jesu, “mali aa lu sasize,” a konahalisa kuli Bakreste ba ba tozizwe ba pile ku ya ku ile mwa lihalimu. Bakreste bao ki bona ‘mweli ili bao mabizo a bona a ñozwi mwa mahalimu.’ (Maheb. 12:23, 24) Mali a Jesu hape a konahalisa ba lingu ze ñwi ku ba ni sepo ya ku pila ku ya ku ile fa lifasi. Kaufelaa luna lu swanela ku ikupulisanga sepiso ye, ye li: “Ka yena lu lukuluzwi ka tiululo ka mali a hae, lu swalezwi lifoso za luna, ku likana ni bufumu bwa sishemo sa hae.”—Maef. 1:7.

19. Mwa naa shwezi Jesu ku kona ku lu tusa cwañi ku sepa kuli bupolofita bwa mwa Bibele bu ka talelezwa?

¹⁹ Ngunyana ha ne i bulailwe fa Paseka, Maisilaele ne ba laezwi kuli ba si ke ba loba nihaiba lisapo li li liñwi la yona. (Ex. 12:46; Num. 9:11, 12) Kono ku cwañi ka za masapo a “Ngunyana wa Mulimu,” yena Jesu, ya naa file bupilo bwa hae sina tiululo? (Joa. 1:29) Jesu naa pahekilwe fa kota ya linyando mwahalaa likebenga ze peli. Majuda ne ba kupile Pilato kuli masapo a Jesu ni a likebenga ze peli zeo a lobakiwe ilikuli ba shwe kapili. Ha ne ba ka loba masapo a bona, mibili ne i ka zwisiwa fa likota za linyando pili Nisani 15 i si ka fita kale, ili lona lizazi fo ne ku bile ni Lisabata ze peli. Masole ne ba lobakile mahutu a likebenga ze peli, “kono ha ba fita ku Jesu, ka ku bona kuli na saa shwile kale, ne ba si ka lobaka mahutu a hae.” (Joa. 19:31-34) Sina feela mo ne ku bezi kwa masapo a ngunyana ya Paseka, masapo a Jesu ni ona naa si ka lobakwa. Kacwalo, ngunyana ya Paseka ne i swana sina “muluti” wa sitabelo sa Jesu se ne si ka fiwa la Nisani 14 mwa silimo sa 33 C.E. (Maheb. 10:1) Taba ya ku sa lobaka masapo a Jesu ne i talelelize manzwi a kwa Samu 34:20. Taba yeo i swanela ku lu tusa ku sepa kuli bupolofita bwa mwa Bibele bu ka talelezwa.

20. Ki shutano mañi ye mwahalaa Paseka ni Mulalelo wa Mulena?

²⁰ Mo ne ba ezezanga mukiti wa Paseka Maisilaele kwa shutana ni mwa naa laelezi balutiwa ba hae Jesu kuli ba ezange Mulalelo wa Mulena. Ka mutala, Maisilaele ne ba canga nama ya ngunyana kono ne ba sa nwangi mali a yona. Taba yeo i shutana ni za naa bulelezi balutiwa ba hae Jesu kuli ba ezange. Jesu naa bulezi kuli ba ba ka busa “mwa Mubuso wa Mulimu” ba swanela ku ca sinkwa ni ku nwa waine ili ze yemela nama ni mali a hae. Mwa taba ye tatama, lu ka ituta ze ñata ka za Kupuzo ya lifu la Kreste.—Mare. 14:22-25.

21. Ki kabakalañi ha lu swanela ku ziba za Paseka?

²¹ Paseka ne li kezahalo ya butokwa kwa batu ba Mulimu, mi mañi ni mañi wa ku luna wa kona ku ituta ze ñata kwa Paseka. Nihaike kuli Paseka ne li “kupuzo” ye ne ba ezanga Majuda, ka ku ba Bakreste, lu swanela ku ziba ni ku ituta lituto za butokwa ku yona kakuli “liñolo kamukana li ñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu.”—2 Tim. 3:16.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Mu kona ku luta bana ba mina lituto mañi ka za Paseka? (Mu bone paragilafu 14)