1-3. (a) Ki matata mañi a ama masheleñi e ba kopananga ni ona mabasi a mañata, mi ba bañwi ba lika cwañi ku a tatulula? (Mu bone siswaniso se si fahalimu.) (b) Bashemi ha ba nahana za ku ya ku siya lubasi lwa bona, ki lika mañi ze ba ikalelwanga ka za mo ba ka huliseza bana ba bona?

BO MARILYN ba talusa kuli: “Bo muunaa ka bo James ha ne ba kotokanga kwa musebezi, ne ba bonahalanga ku katala hahulu, kono masheleñi a ne ba fumananga ne a sa koni ku leka lika kaufela ze ne lu tokwa ka zazi ni zazi. Ne ni bata ku imulula bakuluna ni ku lekela mwanaka Jimmy lika ze ñwi ze nde ze ba na ni zona ba kena ni bona sikolo.” * Bo Marilyn ne ba bata ku tusa bahabo bona, mi hape ne ba bata ku buluka masheleñi a mañwi e ne ba ka itusisa kwapili. Balikani ba bo Marilyn ba bañata ne ba tutezi kwa linaha li sili ka mulelo wa kuli ba yo fumana masheleñi a mañata. Kono bo Marilyn ha ne ba nahanile za ku tutela kwa naha i sili, ne ba sa zibi hande za ku eza. Libaka?

² Bo Marilyn ne ba kenelwanga ki sabo ha ne ba hupulanga ze kona ku ezahala ha ne ba ka siya lubasi lwa bona lo lu nde. Ku lapela Jehova hamoho ne li nto ye ne ba ezanga kamita sina lubasi. Bo Marilyn ne ba ka zwelapili cwañi ku ezanga cwalo inze ba pila kwahule? Ka nako ye swana, bo Marilyn ne ba hupula batu ba bañwi ba ne ba tutezi mwa linaha li sili ku siya mabasi a bona, kono ne ba sa bonahala kuli ne ba sa sebeleza Jehova. Kana luli bo Marilyn ne ba ka uta mwanaa bona ni ku mu luta ku sebeleza Jehova ka ku itusisa Intaneti?—Maef. 6:4.

 ³ Bo Marilyn ne ba kupile kelezo ku ba bañwi. Bo muunaa bo Marilyn ne ba sa lati kuli bakubona ba ye, kono ne ba ba bulelezi kuli haiba bo Marilyn bona ne ba bata ku ya, ne ba si ke ba ba hanisa. Baana-bahulu ni batu ba bañwi mwa puteho ne ba elelize bo Marilyn kuli ba si ke ba ya, kono likaizeli ba bañwi ne ba ba susuelize kuli ba ye. Likaizeli bao ne ba ba bulelezi kuli: “Bo Marilyn, haiba mwa lata lubasi lwa mina, mu ka ya. Niha mu ka tuta, mu sa kona ku sebeleza Jehova.” Nihaike kuli bo Marilyn ne ba kakanya ka za haiba ne ba swanela ku yo sebeleza mwa naha i sili kamba kutokwa, bo Marilyn ba laeza bakubona bo James ni mwanaa bona Jimmy, mi ba ya ku yo sebeleza kwa naha i sili. Bo Marilyn ba sepisa lubasi lwa bona kuli, “Ha ni na ku yo ina nako ye telele.”

4. Ki kabakalañi batu ba bañata ha ba tutanga ku siya mabasi a bona, mi hañata ki bo mañi ba ba utanga bana ba ba siilwe ki bashemi ba bona?

⁴ Jehova ha lati kuli batanga ba hae ba lape. Ku zwa feela kwamulaho, ba bañwi kwa batu ba Jehova ba tutelanga kwa linaha li sili kuli ba zwe mwa bubotana. (Samu 37:25; Liprov. 30:8) Kuli ba si ke ba bulaiwa ki tala, Jakobo a luma bana ba hae ba bashimani kuli ba yo leka lico kwa Egepita. * (Gen. 42:1, 2) Kacenu, buñata bwa batu ba ba tutanga ha ba yo mwa muinelo o swana ni wa naa li ku ona Jakobo. Ba bañata ba ezanga cwalo bakeñisa likoloti buñata. Ba bañwi bona mwendi ba pila mwa sibaka se si shebile hahulu. Bakeñisa kuli ba bata ku luwa lika ze nde hahulu ni ku pila bupilo bo bunde, ba kana ba siya lubasi lwa bona ni ku tutela kwa sibaka ko ba kona ku yo fumana masheleñi ka bunolo. Bashemi ba ba tutelanga kwa linaha li sili hañata ba siyelanga batu ba bañwi kuli ba ba utele bana ba bona, ba kana ba siyela buikalabelo bo ku mushemi wa muuna kamba wa musali, mwanaa bona ya hulile, bokukwaa banana bao, bahabo bona, kamba balikani. Nihaike kuli ba ikutwanga bumaswe ha ba siya mabasi a bona, batu ba bañata ba ba yo sebelezanga mwa linaha li sili ba ikutwanga kuli ha ku na mo ba kona ku ezeza kwandaa ku tuta feela.

5, 6. (a) Ki lika mañi za naa lutile Jesu ze kona ku tusa mutu ku ba ni tabo ni buiketo? (b) Ki lika mañi za kwa mubili zeo Jesu naa lutile balateleli ba hae ku kupanga mwa tapelo? (c) Jehova u lu fuyaula cwañi?

⁵ Mwa linako za Jesu, batu ba bañata ne li babotana. Mwendi batu bao ne ba ikutwanga kuli ha ne ba ka ba ni masheleñi a mañata, ne ba ka ba ni tabo ye tuna mi ne ba ka pila hande. (Mare. 14:7) Kono Jesu naa sa bati kuli batu bao ba sepe lika ze ina nakonyana. Jesu naa bata kuli batu ba sepe Jehova, ili yo limbuyoti za fa li ina ku ya ku ile. Mwa Ngambolo ya hae ya fa Lilundu, Jesu naa lutile batu kuli tabo sakata ni buiketo li fumanwa ka ku ba ni bulikani ni Jehova, isiñi kwa lika ze lu na ni kamba kwa maata a luna.

⁶ Mwa tapelo ya hae ye li mutala, Jesu naa si ka lu luta kuli ha lu lapela, lu kupange Mulimu kuli a lu tuse ku pila bupilo bwa simbombo. Kono naa lu lutile kuli lu kupange “buhobe bwa luna bwa zazi le.” Jesu naa bulelezi bateelezi ba hae kuli: “Mu tuhele ku ikubukanyeza bufumu mwa lifasi.” Mi naa zwezipili kuli: “Kono mu ikubukanyeze bufumu kwa lihalimu.” (Mat. 6:9, 11, 19, 20) Lwa kona ku sepa kuli Jehova u ka lu fuyaula sina mwa lu sepiselize. Kwandaa ku lu shemuba, Mulimu hape u lu fa lika kaufela ze lu tokwa. Lu kona feela ku ba ni tabo sakata ni buiketo haiba lu sepa Ndataa luna ya lilato yena Jehova, ku fita ku sepa masheleñi.—Mu bale Mateu 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Jehova u file bo mañi buikalabelo bwa ku babalela bana? (b) Ki kabakalañi bubeli bwa bashemi ha ba tokwa ku hulisa hande bana ba bona?

⁷ Ku eza tato ya Mulimu ku kopanyeleza ku peta buikalabelo bwa luna bwa ku babalela lubasi ka nzila ye tabisa Jehova. Ka mutala, mulao wa Mushe ne u tokwa kuli bashemi ba lute bana ba bona kuli ba sebeleze Jehova. Bashemi ba ba bata ku tabisa Jehova ni bona ba swanela ku luta bana ba bona kuli ba sebeleze Mulimu. (Mu bale Deuteronoma 6:6, 7.) Mulimu u file buikalabelo bwa ku luta bana kwa bashemi ba bona, isiñi ku bo kukwaa bona kamba ku mutu u si li. Mulena Salumoni naa bulezi kuli: “Mwanaka, utwa ndataho ha ku  laya, mi u si ke wa hanyeza maho ha ku luta.” (Liprov. 1:8) Jehova u bata kuli mabasi a pile hamoho ilikuli bubeli bwa bashemi ba kone ku luta bana ba bona ni ku ba etelela. (Liprov. 31:10, 27, 28) Bana ha ba utwa mo ba bulelela bashemi ba bona ka za Jehova ni ku bona mo ba mu sebeleleza zazi ni zazi, ba kona ku likanyisa bashemi ba bona.

8, 9. (a) Ki licinceho mañi ze banga teñi hañata haiba mushemi a siya lubasi lwa hae ni ku yo pila ku sili? (b) Lubasi lu kona ku ipumana cwañi mwa butata haiba kuli bashemi ni bana ha ba pili hamoho?

⁸ Batu ba bañata ba ba nahananga za ku siya mabasi a bona ba lemuhanga kuli ku eza cwalo ku kona ku tahisa matata a mañwi. Kono ha lu koni ku ziba mo katulo ye lu eza i kona ku amela lubasi lwa luna. (Liprov. 22:3) * Bo Marilyn ha se ba siile lubasi lwa bona, ba kalisa ku ikutwa bumaswe hahulu bakeñisa kuli ne ba li kwahule ni lubasi lwa bona. Bo muunaa bona ni mwanaa bona ne ba ikutwile hahulu bumaswe. Jimmy mwanaa bona naa ba buzanga kuli, “Mu ni siyeziñi ima?” Mulelo wa bo Marilyn ha ne ba tutile, ne li wa ku yo sebeza feela ka likweli li sikai, kono lilimo ha ne li nze li ya, ba lemuha licinceho ze ñwi mwa lubasi lwa bona. Mwanaa bona Jimmy naa cincize miezezo ya hae ya lika. Mwanaa bona yo naa kalile ku lizezanga bo mahe ka siwela mi naa sa tabeli ku ba talusezanga mwa ikutwela luli. Bo Marilyn ba bulela kuli: “Mwanaka naa tuhezi ku ni lata.”

⁹ Haiba bashemi ni bana ha ba pili hamoho sina lubasi, mo ba nahanela ni mo ba ngela lika ze nde kamba ze maswe ku ka shutana. * Kwa kona ku ba ni butata bo butuna hahulu haiba kuli banana ba ba siilwe isali banana hahulu kamba haiba bashemi ba kwanisize nako ye telele ba sa bonani ni bana ba bona. Bo Marilyn ne ba taluselize mwanaa bona Jimmy kuli ne ba ezize buitomboli bwa ku tutela kwa naha i sili kuli ba mu tuse, kono ku bonahala kuli Jimmy yena naa nahana kuli bo mahe ne ba mu toile. Kwa makalelo, Jimmy naa ikutwanga hahulu bumaswe bo mahe ha ne ba siyo. Kono hasamulaho, bo mahe ha ne ba mu potelanga, Jimmy naa sa tabeli nihaiba ku ba bona. Ka ku swana ni banana ba bañata ba ba siilwe ki bashemi ba bona, Jimmy u nga kuli ha sa tokwa ku lata bo mahe kamba ku ba utwa.—Mu bale Liproverbia 29:15.

10. (a) Ki sika mañi se si ka ezahala kwa bana haiba bashemi ba bona ba ba fa limpo ku fita ku tanda ni bona nako kamba ku iyakatwa bona? (b) Lubasi lu tondangañi haiba kuli mushemi u pila kwahule ni lubasi?

¹⁰ Bakeñisa kuli ne ba pila kwahule ni mwanaa bona Jimmy, bo Marilyn ne ba likanga ku tabisa mwanaa bona ka ku mu lumela masheleñi ni limpo. Kono ne ba lemuhile kuli ku eza cwalo ne ku tahisa kuli mwanaa bona a si ke a ba bukaufi hahulu ni bona. Ka ku eza cwalo, bo Marilyn ne ba luta mwanaa bona ku lata hahulu masheleñi ku fita lubasi lwa hae kamba mane ku fita ku lata Jehova. (Liprov. 22:6) Ka bumai, Jimmy a bulelela  bo mahe kuli ba si ke ba taha kono ba zwelepili ku lumanga lika. Kwa mafelelezo, bo Marilyn ba ikatulela kuli ha ba koni ku uta mwanaa bona ka ku ñolanga mañolo, kamba ka ku lizanga mawaile, kamba ka ku itusisa sipangaliko se si ba tusa ku bonana ha ba nze ba ambolisana ni mwanaa bona. Bo Marilyn ba talusa kuli, “Intaneti ha i koni ku tusa mutu ku kumbata mwanaa hae kamba ku mu tubeta kuli a pumule hande.”

11. (a) Ki butata mañi bo bu kona ku ba mwa linyalo haiba yo muñwi a pila kwahule ni ya nyalani ni yena? (b) Bo Marilyn ne ba lemuhile lili kuli ne ba tokwa ku yo pila hamoho ni lubasi lwa bona?

¹¹ Bulikani bwa bo Marilyn ni Jehova ne bu fokozi. Bo Marilyn ne ba fumanehanga feela kwa puteho ya bona hañwi ka sunda kamba ka nakonyana feela kwa mikopano ye miñwi. Swalisano ya bona ni bo muunaa bona ne i kutezi mwamulaho. Ne ba tiyezi muliko muta mubelekisi wa bona naa bata ku lobala ni bona. Mi bakeñisa kuli bo James ni bo Marilyn ne ba sa koni ku ambolisananga hamoho kuli ba tatulule matata a naa kopananga yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona, ne ba bulelelanga ba bañwi mo ne ba ikutwelanga mi ne ba batile ku eza bubuki. Bo Marilyn ne ba lemuhile kuli nihaike kuli ne ba si ka eza bubuki, linyalo la bona ne li li mwa butata. Bibele i bulela kuli batu ba ba nyalani ba swanela ku fanana litukelo za bona za mwa linyalo. Bakeñisa kuli bo Marilyn ni bo James ne ba sa pili hamoho, ne ba sa koni ku ba ni nako ye nde hamoho ye ba ikolanga batu ba ba nyalani. (Pina 1:2; 1 Makor. 7:3, 5) Mi ne ba sa koni ku lapela Jehova hamoho ni mwanaa bona. Bo Marilyn ba bulela kuli, “Ha ne ni itutile kwa mukopano wa sikiliti kuli ku lapela sina lubasi ka nako kaufela ku lu tusa kuli lu to punyuha lizazi la Jehova le lituna, naa ikatulela ku kuta kuli ni yo pila ni lubasi lwa ka.” Bo Marilyn ba yo tiisa swalisano ya bona mwa lubasi ni ku tiisa bulikani bwa bona ni Jehova.

12. Ki kelezo mañi ya mwa Bibele ye kona ku fiwa ba ba pila kwahule ni lubasi lwa bona?

¹² Bo Marilyn ha ne ba ikatulezi ku kuta kuli ba yo pila ni lubasi lwa bona, batu ba bañwi ne ba ba file kelezo ye nde mi ba bañwi ne ba ba file kelezo ye maswe. Baana-bahulu ba mwa puteho ya bona ne ba ba babalize. Ba bañwi ne ba likile ku ba kolwisa kuli ba zwelepili ku pila ko ne ba sebeleza mi ne ba ba bulelezi kuli ha ne ba ka kuta ku bona ne ba si ke ba fumana masheleñi e ne ba tokwa. Batu bao ne ba ba bulelezi kuli: “Ha mu na ku yo ina nako ye telele, mu tuha mu kuta.” Ku fita ku zwafisa ba bañwi ka lipulelo ze maswe, Bakreste ba swanela ku ‘hupulisa likalibe ku lata baana ba bona, ni ku lata bana ba bona,’ ni ku ba tusa kuli “ba sebeze fa malapa” kamba ku babalela lubasi lwa bona. Ha ba eza cwalo, Bakreste ha ba na ku nyefulisa libizo la Mulimu.—Mu bale Tite 2:3-5.

13, 14. Ki kabakalañi ha lu tokwa ku ba ni tumelo kuli lu tiyele miinelo ye taata ya mwa lubasi? Mu fe mutala.

¹³ Batu ba bañata ba ba siyanga mabasi a bona ku yo sebeleza kwa linaha li sili ba hulezi mwa libaka mo ku kutekiwa hahulu lizo ni bahabo sihulu bashemi. Mukreste u tokwa ku ba ni tumelo ye  tuna kuli a si ke a latelela ze lu bata lubasi lwa hae haiba kuli lika zeo haki ze tabisa Jehova.

¹⁴ Mu nyakisise mutala wa bo Carin. Bo Carin ba bulela kuli: “Mwanaka Don ha naa pepilwe, na ni bo muunaa ka ne lu sebeleza kwa naha i sili, mi kihona ha ne ni sa zo kalisa ku ituta Bibele. Batu kaufela mwa lubasi lwa ka ne ba libelela kuli ni ka lumela mwanaka ku bo kukwaa hae ku fitela ha ne lu ka fumana masheleñi a mañata.” Bo Carin ha ne ba bulezi kuli bona ne ba ka uta mwanaa bona ku fita kuli ba sebeze ni ku fumana masheleñi, bahabo bona, ku beya cwalo ni bo muunaa bona, ne ba bulezi kuli bo Carin ba na ni buzwa mi ne ba nenauzi bo Carin. Bo Carin ba li: “Ka nako yeo, ne ni sa zibi hande butata bo bu kona ku ba teñi haiba mwanaka Don a pila ni bo kukwaa hae ka lilimo li sikai. Kono ne ni ziba kuli Jehova u file luna buikalabelo bwa ku uta mwanaa luna ka ku ba bashemi.” Bo Carin ha ne ba itwezi hape, bo muunaa bona ba ba si Lipaki ba ba hapeleza kuli ba sulule mba yeo. Katulo ye ne ba ezize bo Carin kwa makalelo ne i ba tusize ku ziba mwa ku ezezanga likatulo ze nde, kacwalo, ba eza katulo ye nde hape ye ne tabisize Jehova. Kacenu, bo Carin, bo muunaa bona, ni bana ba bona ba pila hamoho inze ba tabile. Kambe kuli bo Carin ne ba isize yo muñwi wa bana ba bona kamba ku isa bana ba bona kaufela kuli ba yo utiwa ki ba bañwi, ne ba si ke ba ba ni tabo ye ba ikola ka nako ya cwale.

15, 16. (a) Bo Vicky ne ba hulisizwe cwañi ha ne ba sa li banana? (b) Ki kabakalañi ha ne ba ikatulezi kuli ha ba na ku hulisa mwanaa bona mo ne ba huliselizwe bona?

¹⁵ Kaizeli ya bizwa Vicky u talusa kuli: “Ne ni utilwe ki bo kuku ba basali ka lilimo li sikai, bashemi ba ka bona ne ba uta munyanaa ka wa musizana. Ka nako ye ne ni kutile ku yo ina ni bashemi ba ka, ne se ni kalile ku nga bashemi ba ka ka nzila ye shutana ni mo ne ni ba ngela sapili. Munyanaa ka naa lukuluhile ku bulelela bashemi ba luna mwa naa ikutwela luli, ku ba kumbata, ni ku ikola bulikani bo bunde ni bona. Ne ni sa ikutwi ku ba bukaufi ni bashemi ba ka mi ne ku banga taata ku ba taluseza mo ne ni ikutwelanga luli. Na ni munyanaa ka lu sepisize bashemi ba luna kuli lu ka ba babalela ha ba ka supala. Na ni ka ezeza feela mulao, kono munyanaa ka yena u ka eza cwalo bakeñisa kuli wa ba lata.”

¹⁶ Bo Vicky ba li: “Bo ma cwale ba bata kuli ni ba lumele mwanaka kuli ba yo mu uta sina feela mo ne ba lumezi na ku bo maa bona. Ka maseme, ne ni hanile ku eza cwalo. Na ni bo muunaa ka ne lu bata ku uta mwanaa luna kuli lu mu tuse ku lata Jehova. Mi ha ni tabeli kuli kwapili bulikani bwa ka ni mwanaa ka bu sinyehe.” Bo Vicky ba itutile kuli nzila feela ye kona ku lu tusa ku kondisa mwa bupilo ki ku lata Jehova ni likuka za hae ku fita mo lu latela lika ze ñwi kamba mo lu latela lubasi lwa luna. Jesu naa bulezi ka ku utwahala kuli: “Ha ku na mutu ya kona ku sebeleza malena ba babeli,” ili ku sebeleza Mulimu ni Bufumu.—Mat. 6:24; Ex. 23:2.

17, 18. (a) Bakreste ba banga ni kolo ya ku eza keto ye cwañi ka nako kaufela? (b) Lu ka nyakisisa lipuzo mañi mwa taba ye tatama?

¹⁷ Ndataa luna Jehova u lu sepisize kuli u ka lu fa lika kaufela ze lu tokwa luli haiba lu bata pili za Mubuso ni ku luka kwa hae. (Mat. 6:33) Bakeñisa sepiso yeo, Bakreste ba niti ba banga ni kolo ya ku eza keto ye swanela ka nako kaufela. Niha lu kopana ni miinelo ye taata hahulu, ku ba nga ni nzila ye lu kona ku tabisa ka yona Jehova ni ku latelela likuka za mwa Bibele. Jehova u lu sepisa kuli u ka lu fa “nzila ya ku zwa” mwa muliko. (Mu bale 1 Makorinte 10:13.) Haiba lu lapela ku Jehova ni ku utwa za bulela, lu ka bonisa Jehova kuli lu mu sepile. (Samu 37:5, 7) Jehova u ka bona buikatazo bo lu eza mi u ka lu fa ze lu tokwa kaufela. U ka lu tusa kuli lu kondise mwa bupilo bwa luna.—Mu bapanye Genese 39:3.

¹⁸ Kono lu kona ku ezañi kuli lu tatulule butata bo bu bile teñi bakeñisa kuli ba bañwi mwa lubasi lwa luna ne ba sebeleza kwa naha i sili? Lu kona ku babalela cwañi lubasi lwa luna kwa mubili inze lu pila hamoho? Mi lu kona ku tusa cwañi ba bañwi ka lilato kuli ba zwelepili ku pila ni mabasi a bona? Lu ka nyakisisa lipuzo zeo mwa taba ye tatama.