1. Kana mo lu ezeza batu ha lu li mwa bukombwa kwa tusa? Mu fe mutala. (Mu bone siswaniso se si fahalimu.)

MUZWALE ni musalaa hae ne ba li mwa bukombwa mwa sioli se si bizwa Fiji, inze ba memela batu kwa Kupuzo ya lifu la Kreste. Ha ne ba nze ba kutaza ku musali ya naa yemi fande a ndu ya hae, pula ya kalisa ku nela. Muzwale a fa musali yo sikuku, mi yena a ina mwa sikuku si li siñwi ni musalaa hae. Musali yo naa tabezi hahulu kuli mane a ikatulela ku yo fumaneha kwa Kupuzo. Hamulaho, musali yo naa bulezi kuli ha hupuli hahulu ze ne ba bulezi Lipaki bao, kono u hupula feela mo ne ba mu ezelize ka sishemo. Muzwale yo ni musalaa hae ne ba bonisize mikwa ye minde mwa bukombwa.

2. Ki kelezo mañi ya naa file Jesu, mi lu kona ku i latelela cwañi?

² Ki kelezo mañi ya naa file Jesu, mi lu kona ku i latelela cwañi? Jesu naa file kelezo ye li: “Lika kaufela ze mu bata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona mina.” (Mat. 7:12) Lu kona ku latelela cwañi kelezo yeo? Pili mu ipuze kuli, kambe ki na mutu yo ye ni kutaza ku yena, ne ni ka tabela kuli ni eziwe cwañi? Mi sa bubeli, mu like mo mu konela kaufela ku eza hande mutu ye mu kutaza ku yena.—1 Makor. 10:24.

3, 4. (a) Mu taluse libaka kelezo ya naa file Jesu ha i ama mo lu swanela ku ezeza batu kaufela. (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ye?

 ³ Kana Jesu naa talusa kuli lu swanela ku latelela kelezo ya naa file ha lu sebelisana feela ni batu ba mwa puteho? Batili, Jesu naa talusa za mo lu swanela ku ezeza batu kaufela, ku beya cwalo ni lila za luna. (Mu bale Luka 6:27, 28, 31, 35.) Kacwalo, ki kwa butokwa hahulu hape kuli lu latelele kelezo yeo ha lu kutaza kwa batu, kakuli buñata bwa batu bao ba kona ku tabela taba ye nde ni ku fumana “bupilo bo bu sa feli”!—Lik. 13:48.

⁴ Lu ka nyakisisa lipuzo zee ne ze lu swanela ku hupulanga ha lu li mwa bukombwa. Ni kutaza kwa batu ba ba cwañi? Ni ambolela kai ni bona? Ki ifi nako ye nde ya ku ambola ni batu? Ni swanela ku ambola cwañi ni bona? Sina mo lu ka itutela, lipuzo ze, li ka lu tusa ku utwisisa mo ba tokwela batu kuli lu ba ezeze. Mi lu ka ziba nzila ye nde ye ka lu tusa ku ziba mwa ku ambolela ni mañi ni mañi mwa bukombwa.—1 Makor. 9:19-23.

5. Ki lipuzo mañi ze lu kona ku ipuza?

⁵ Ha lu li mwa bukombwa, hañata lu ambolanga ni mutu a li muñwi ka nako. Mañi ni mañi u simuluha ko ku shutana, mi u na ni matata a hae. (2 Makol. 6:29) Ha mu ambola ni mutu yo muñwi ha mu li mwa bukombwa mu ipuze kuli: ‘Kambe ki na mutu yo, ne ni ka tabela ku eziwa cwañi? Kana ne ni ka tabela mutu yo muñwi ku ni bulelela kuli ze ni lumela li fosahalile kamba ku ni atula pili a si ka ni ziba kale? Kamba kana ne ni ka tabela kuli a ni zibe hande?’ Ku nyakisisa lipuzo ze cwalo kwa kona ku lu tusa ku bonisa mikwa ye minde ku mutu ni mutu ye lu fumana mwa bukombwa.

6, 7. Lu swanela ku ezañi haiba mutu ye lu fumana mwa bukombwa u bonahala ku filikana kamba u lu bonisa kashwau?

⁶ Ka mutala, Bakreste ba likanga mo ba konela kaufela ku latelela kelezo ya mwa Bibele ya ku bulela ka musa ni ka likute. (Makolo. 4:6) Kono ha lu si ka petahala. Mwendi ku na ni lika ze maswe ze lu ezahalezi fa lizazi le liñwi mi lu kona ku bulela nto ye ka tahisa kuli lu inyaze hasamulaho. (Jak. 3:2) Haiba ku ba ni muinelo o cwalo, ne lu ka bata kuli mutu ye ne lu bulelezi lika ze maswe a lu utwisise kuli haki mona mo lu bulelelanga. Ne lu si ke lwa tabela kuli mutu yo a lu nge kuli lu na ni kashwau. Ku ziba kuli fokuñwi batu ba bulelanga lika ze maswe kabakala lika ze ba ezahalezi, ku ka lu tusa ku utwisisa kuli batu ba ba lu bonisa kashwau ba kana ba inyaza hasamulaho.

⁷ Haiba mutu ye mu fumana mwa bukombwa u bonahala ku filikana kamba u mi bonisa kashwau, mwa kona ku lika ku utwisisa libaka ha eza cwalo. Kana kikuli u patehile hahulu kwa musebezi kamba kwa sikolo? Kana u kula butuku bo butuna? Batu ba bañata ba ne ba filikani Lipaki ha ne ba ba potezi lwa pili ne ba amuhezi taba ye nde hasamulaho bakeñisa kuli Lipaki ne ba ba ezize ka musa ni ku ba kuteka.—Liprov. 15:1; 1 Pit. 3:15.

8. Ki kabakalañi ha lu swanela ku kutaza lushango lwa Mubuso kwa “batu ba mufuta kaufela”?

⁸ Lu kutazanga kwa batu ba ba shutana-shutana. Mwa lilimo li sikai ze felile, mwa Tawala ya Mulibeleli se ku hatisizwe litaba ze fitelela 60 ze ezahezi mwa bupilo bwa batu ili mwa litaba ze na ni toho ya taba ye li, “Bibele ya Cincanga Bupilo Bwa Batu.” Litaba zeo li bulelanga za batu ba ne ba banga masholi, macakolwa, likebenga, kamba ba ne ba itusisanga milyani ye kola. Ba bañwi ne ba ikenyanga mwa litaba za lipuso za naha, ba bañwi ne ba li baeteleli ba bulapeli, mi mane ba bañwi ne ba iyakatwa feela ze ne ba bata mwa bupilo. Ba bañwi ne ba na ni muzamao o maswe. Kono kaufelaa bona ne ba utwile taba ye nde, ne ba lumezi ku ituta Bibele, ne ba ezize licinceho mwa bupilo bwa bona, mi ba kalisa ku lapela Jehova. Kacwalo, ha lu swaneli ku nahananga kuli batu ba bañwi ha ba na ku amuhela lushango lwa Mubuso.  (Mu bale 1 Makorinte 6:9-11.) “Batu ba mufuta kaufela” ba kona ku amuhela taba ye nde.—1 Makor. 9:22.

9. Ki kabakalañi ha lu swanela ku kuteka libaka ze ba pila ku zona batu ba bañwi?

⁹ Hañata lu kutazanga kwa batu ha ba li fa mandu a bona. (Mat. 10:11-13) Sibaka se lu pila ku sona ki sa butokwa ku luna, mi ne lu ka tabela kuli batu ba bañwi ba kuteke sibaka se lu pila ku sona ni ku kuteka lika za luna. Lu bata kuli lu ikutwe ku silelezwa ni ku sa filikanywa ha lu li ku sona. Ha lu ambola ni batu, lu swanela ku kuteka sibaka se ba pila ku sona sina mo ne lu ka tabelela kuli batu ba bañwi ba kuteke sibaka sa luna.—Lik. 5:42.

10. Lu kona ku ambuka cwañi ku nyemisa ba bañwi ha lu li mwa bukombwa?

¹⁰ Lu pila mwa lifasi le li tezi bukebenga, mi batu ba bañata be lu fumananga fa mandu ba kakanyanga batu be ba sa zibi. (2 Tim. 3:1-5) Ha lu swaneli ku eza nto ifi kamba ifi ye kona ku tahisa kuli batu ba lu kakanye. Ka mutala, lu nge kuli mwa ngongota fa munyako o kwapataa ndu ya mutu yo muñwi. Haiba ha ku na mutu ya alaba, mwendi mwa kona ku kenelwa ki muliko wa ku nangela fa lihaulo kamba ku potoloha-potoloha fa sibaka seo, kuli mu bate muñaa ndu. Mwendi mu kona ku eza cwalo bakeñisa kuli mu bata ku fumana batu ba bañata ha mu kutaza. (Lik. 10:42) Ki niti kuli mu bata ku tusa batu ku ituta niti ka za Mulimu. (Maro. 1:14, 15) Kono kana ku eza cwalo mwa silalanda se mu pila ku sona kwa kona ku nyemisa muñaa ndu? Batu ba ba pila bukaufi ni muñaa ndu yo ba kona ku mi nga cwañi? Lu swanela ku ba ni butali ni ku ambuka nto ifi kamba ifi ye kona ku nyemisa batu mwa sibaka se lu kutaleza ku sona. Muapositola Paulusi naa ñozi kuli: “Ha lu fi mutu libaka la ku sitatala ka se siñwi, kuli bukombwa bwa luna bu si ke bwa nyaziwa.” (2 Makor. 6:3) Batu ba ba pila mwa sibaka se lu pila ku sona ba kona ku tabela ku teeleza kwa litaba za niti ze lu kutaza haiba lu kuteka sibaka se ba pila ku sona ni lika ze ba na ni zona.—Mu bale 1 Pitrosi 2:12.

11. Ki kabakalañi ha lu tabelanga kuli ba bañwi ba kuteke nako ya luna?

¹¹ Buñata bwa luna lu patehile hahulu. Kuli lu pete hande lika ze lu lelile ku eza, lu tokwa ku tomahanyanga hande mo lu ka sebeliseza nako ya luna. (Maef. 5:16; Mafil. 1:10) Haiba ku ezahala nto ye ñwi ye ne lu si ka libelela ili ye kona ku tahisa kuli lu cince tomahanyo ya luna, lwa kona ku zwafa. Kacwalo, lwa tabanga haiba ba bañwi ba kuteka nako ya luna niha ba utwisisa kuli mwendi ha lu na hande nako ye ñata ya ku ba ni bona. Ku hupula kelezo ya naa file Jesu ku kona ku lu tusa cwañi ku kuteka nako ya ba bañwi?

12. Lu kona ku ziba cwañi nako ye nde ya ku ambola ni batu mwa sibaka se lu kutalezanga ku sona?

¹² Ki ifi nako ye nde ya ku ambola ni batu? Mu ipuze kuli: ‘Mwa sibaka se ni kutalezanga ku sona, batu ba fumanehanga nako mañi fa mandu a bona? Ki lili fo ba ka tabelela ku teeleza kwa taba ye nde?’ Lu ka eza hande haiba lu cinca tomahanyo ya luna kuli lu yo ambola ni batu bao ka linako ze ba fumaneha. Mwa linaha ze ñwi, nako ye nde ya ku kutaza fa ndu ni ndu i banga musihali o liba kwa manzibwana kamba manzibwana a sa kalisa feela. Haiba kuli ni ko mu pila kona mo ku inezi, mwa kona ku lukisa kuli mu ambolange ni batu ka nako yeo. (Mu bale 1 Makorinte 10:24.) Jehova u ka lu fuyaula haiba lu eza ka mo lu konela kaufela ku kutaza kwa batu ka nako ye ba fumaneha fa mandu a bona.

13. Lu kona ku kuteka cwañi muñaa ndu?

¹³ Ki ifi nzila ye ñwi ye lu kona ku bonisa ka yona kuli lwa kuteka muñaa ndu? Ha lu fumana mutu ya tabela ku teeleza kwa lushango lwa luna, lu swanela ku kutaza ku yena ka nzila ye nde kono ha lu swaneli ku ambola ni yena ka nako ye telele hahulu. Mwendi muñaa ndu u  lelile ku eza nto ye ñwi ye li ya butokwa hahulu ku yena. Haiba muñaa ndu a bulela kuli u patehile, lwa kona ku mu bulelela kuli ha lu na ku ambola ni yena nako ye telele. Lu swanela ku eza ka mo lu bulelezi ni ku ambola ni muñaa ndu ka nakonyana feela. (Mat. 5:37) Ha lu feza puisano ya luna, ki kwa butokwa ku buza muñaa ndu kuli ki lili fa ka bela hande ni nako kuli lu to mu potela hape. Bahasanyi ba bañwi ba bulelanga kuli: “Ne ni ka tabela ku to mi potela hape. Kana ne mu ka tabela kuli ni mi lizeze luwaile kamba ku mi lumela kashango pili ni si ka taha kale?” Haiba lu utwisisa batu ha ba bulela kuli ba patehile ni kuli ku na ni lika ze ba bata ku eza za ka butu, fo lu ka latelela mutala wa Paulusi. Paulusi naa si ka eza lika za naa tabela feela yena, kono naa ezize lika ze ne li za butokwa ku “ba bañata, ilikuli ba kone ku piliswa.”—1 Makor. 10:33.

14-16. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku bulelelanga muñaa ndu libaka ha lu mu potela? Mu fe mutala. (b) Muokameli yo muñwi wa maeto u itusisanga mutahisezo mañi o munde?

¹⁴ Mu nge kuli mutu yo muñwi u mi lizeza luwaile kono mwa palelwa ku ziba linzwi la hae. Mutu yo ha mu mu zibi, kono u mi buza kuli ki lico mañi ze mu tabela. Mwa komoka kuli mutu yo ki mañi ni kuli u batañi luli. Ha mu tabeli ku bonisa kashwau ku yena, kacwalo mwendi mu ka ambola ni yena ka nakonyana, kono hamulaho mwendi mu ka feza puisano yeo. Cwale mu nge kuli mutu ya mi lizelize luwaile wa mi bulelela kuli ki mañi, ni kuli musebezi wa hae ki wa ku tusa batu ku ca lico ze ba tusa ku ba ni buiketo bo bunde. Mutu yo u mi bulelela kuli u na litaba ze ñwi za bata ku  mi bulelela ze kona ku mi tusa. Mwendi mu ka tabela ku teeleza ku yena. Mane lu banga ni tabo haiba batu ba sa pati kuli ki bo mañi ha ba ambola ni luna. Lu kona ku eza cwañi nto ye swana kwa batu be lu kopana ni bona mwa bukombwa?

¹⁵ Mwa libaka ze ñata, lu swanela ku talusezanga muñaa ndu libaka ha lu mu potela. Ki niti kuli lu bata ku bulelela muñaa ndu litaba za butokwa ku yena. Kono mu nge kuli ha mu fita ku muñaa ndu yo ha mu ipuleli kuli ki mina bo mañi, ni kuli mu batañi, kono mu kalisa feela mutahisezo wa mina ka ku buza puzo ye cwale ka ye: “Kambe mu na ni buikoneli bwa ku felisa matata mwa lifasi, ki bufi butata bo ne mu ka felisa pili?” Mulelo o lu buzeza puzo yeo ki wa kuli lu zibe za nahana mutu ilikuli lu kone ku itusisa Bibele mwa puisano ya luna. Nihakulicwalo, muñaa ndu wa kona ku komoka ni ku ipuza kuli: ‘Mutu ye ni sa zibi yo ki mañi, mi ki kabakalañi ha ni buza puzo ye? Mutu yo u batañi luli?’ Lu bata kuli muñaa ndu a ikole ku ambola ni luna. (Mafil. 2:3, 4) Lu kona ku eza cwañi kuli muñaa ndu a ikole ku ambola ni luna?

¹⁶ Muokameli wa maeto yo muñwi u ezanga ze latelela: Ha sa lumelisize muñaa ndu, u mu fanga trakiti ya Kana Mwa Tabela ku Ziba Niti? mi u bulelelanga muñaa ndu kuli: “Lu sweli ku fa matrakiti a, ku mutu ni mutu mwa silalanda se kacenu. Trakiti ye i nyakisisa lipuzo ze 6 ze ba buzanga batu ba bañata. Ki ye trakiti ya mina.” Muzwale yo u bulela kuli batu ha ba ziba libaka ha ba potela, ba bañata ba bonahalanga ku lukuluha mi ku banga bunolo ku zwelapili ku buisana ni bona. Hamulaho, muokameli wa maeto yo u buzanga kuli: “Kana mu kile mwa buza ye ñwi ya lipuzo ze?” Haiba muñaa ndu a keta puzo i liñwi, muzwale u apulanga trakiti yeo ni ku buisana ni muñaa ndu ze i bulela Bibele ka za puzo yeo. Haiba muñaa ndu a sa keti puzo, muzwale u ketanga puzo ni ku zwelapili ni puisano kono u eza cwalo ka nzila ye sa tahisi kuli muñaa ndu a ikutwe maswabi. Kono ku na ni linzila ze ñata za ku kalisa ka zona puisano ni batu mwa bukombwa. Mwa libaka ze ñwi, lu ka tokwa ku latelela lizo ze ñwi ha lu lumelisa batu pili lu si ka ba taluseza kale ze lu zamaela. Lu swanela ku utwisisa kuli ki kwa butokwa ku cincanga mitahisezo ya luna ilikuli batu ba kone ku teeleza kwa lushango lwa luna.

17. Ki mwa linzila lifi ze ñwi mo lu kona ku latelela kelezo ya naa file Jesu ha lu kutaza?

¹⁷ Ki lika mañi ze lu itutile ze kona ku lu tusa ku latelela kelezo ya naa file Jesu ha lu li mwa bukombwa? Lu itutile kuli lu swanela ku kutekanga mañi ni mañi mwa bukombwa. Lu swanela ku kuteka sibaka se ba pila ku sona batu ni ku kuteka lika za bona. Lu swanela ku kutaza batu ka nako ye ba fumaneha fa mandu a bona ili fo mwendi ba na ni nako ya ku teeleza ku luna. Ha lu kutaza, lu swanela ku kalisa puisano ya luna ka nzila ye ka tahisa kuli batu be lu kutaza ku bona ba tabele ku lu teeleza.

18. Ki kabakalañi ha ku li ko kunde ku nga batu ba ba pila mwa sibaka se lu kutaleza ku sona mo ne lu ka tabelela kuli ba lu ngele?

¹⁸ Ha lu eza batu be lu fumana mwa bukombwa ka musa ni ku nahana mo ba ikutwela, lu bonisa kuli lwa latelela likuka za mwa Bibele ili nto ye tahisa kanya ku Ndataa luna wa kwa lihalimu. (Mat. 5:16) Batu ba bañata ba kona ku tabela ku ituta niti haiba lu ba kuteka. (1 Tim. 4:16) Ku si na taba kuli batu ba ka amuhela lushango lwa Mubuso kamba kutokwa, lu ka ba ni tabo ya ku ziba kuli lu ezize mo lu konela kaufela ku peta bukombwa bwa luna. (2 Tim. 4:5) Haike lu likanyiseñi muapositola Paulusi ya naa ñozi kuli: “Ni eza linto kamukana kabakala taba ye nde, kuli ni abele ba bañwi kwa taba ye nde.” (1 Makor. 9:23) Haike kaufelaa luna lu bonisange mikwa ye minde ha lu li mwa bukombwa.