Mwendi ku na ni mutu kamba batu be mu ziba ba ba kauhani ni bakubona. Ha ku komokisi kuli ku na ni batu be mu ziba ba ba kauhani kakuli ku kauhana mwa linyalo ku atile hahulu mazazi a. Ka mutala, lipatisiso ze ezizwe mwa Poland li bonisa kuli batu ba ba na ni lilimo ze 30 ili ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo ze taalu ku isa ku ze 6, mwendi ba ka kauhana; mi haki ba ba bile feela mwa linyalo ka lilimo zeo ba ba ka kauhana.

Ka ku ya ka piho ya ba Institute for Family Policy in Spain, “lipalo li bonisa kuli mwa Europe, licika la batu ba ba kena mwa linyalo ba ka kauhana.” Nihaiba mwa linaha ze zwezipili ki nto ye swana.

Ki lika mañi ze tahisanga kuli batu ba bañata ba be ni maikuto a cwalo? Mutu yo muñwi ya cuukile mwa litaba za manyalo ili ya pila kwa upa wa Europe u talusa kuli: “Ku kauhana ku tahisanga kuli batu ba zibe butata bo bu bile mwa linyalo la mina ni kuli ba zibe lika ze tahisize kuli mu kauhane ili nto ye utwisa hahulu butuku kwa pilu.” Mutu yo naa ekelize kuli: “Hañata batu ba ba mwa muinelo o cwalo ba banga ni maikuto a cwale ka ku nyema, ku inyaza, ku ikutwa ku swabiswa, ku zwafa, mane ni ku swaba maswe.” Fokuñwi maikuto a cwalo a tahisanga kuli mutu a nahane za ku ipulaya. “Kuta ha se atuzi kuli batu ba kauhane, mutu ya kauhani ni muunaa hae kamba musalaa hae, u kalisanga ku ba ni maikuto a mañwi. Bakeñisa ku ikutwa kuli haki wa butokwa, ni kuli ha na tuso, mutu ya cwalo wa kona ku ipuza kuli: ‘Ha u bona ki kale lu kauhana, ni ka pila cwañi? Mulelo wa ka mwa bupilo ki ufi?’”

Ha ba hupulanga mo ne ba ikutwelanga mwa lilimo za kwamulaho, bo Ewa ba li: “ Ne ni ikutwanga maswabi ha se lu kauhani ni bakuluna, mi batu be ni pila ni bona bukaufi ni balikani ba ka, ne ba ni bizanga kuli ‘musali ya kauhani ni muunaa hae.’ Ne ni filikani hahulu. Bakeñisa kuli ne ni siilwe ni bana ba babeli, ne ni na ni ku peta buikalabelo bwa petanga musali ni bwa petanga muuna ilikuli ni ba babalele.” * Bo Adam ba ne ba sebelize ka lilimo ze 12 sina muuna-muhulu ya kutekeha, ba bulela kuli: “Ki kale ni tuhela ku ikunga ku ba mutu wa butokwa kuli mane fokuñwi ni ikutwanga ku filikana hahulu mi ni ipumananga mwa muliko wa ku bata ku pila kwahule ni batu kaufela.”

Bakeñisa ku bilaela mo bu ka bela bupilo bwa bona kwapili, batu ba bañwi ba palelwanga ku ba ni mubonelo o swanela hamulaho wa ku kauhana, mi ba zwelangapili ku ba ni mubonelo o cwalo nihaiba hamulaho wa lilimo ze ñata. Ba kana ba nahana kuli batu ba bañwi ha ba na taba ni bona. Mubihi yo muñwi wa makande u talusa kuli “batu ba ba kauhani ni  bakubona ba tokwa ku cinca mo ba ngela lika mi ba tokwa ku itwaeza ku tiyela matata a bona.”

Bo Stanisław ba li: “Ha ne lu kauhani, musali ye ne ni kauhani ni yena naa ni hanisanga ku bona bana ba ka ba babeli ba basizana. Taba yeo ne itahisize kuli ni ikutwe kuli ha ku na mutu ya ni isa pilu ni kuli mwendi Jehova u ni yubekile. Ne ni sa tabeli ku pila. Hamulaho wa nako, na lemuha kuli mubonelo wa ka ne u fosahalile hahulu.” Bo Wanda ba ne ba kauhani ni bakubona ni bona ne ba bilaela mo ne bu ka bela bupilo bwa bona kwapili. Ba bulela kuli: “Ne ni ikutwile kuli hamulaho wa nako, batu, ku kopanyeleza cwalo ni balumeli sina na, ne ba si ke ba isa pilu ku na ni bana ba ka. Nihakulicwalo, na iponela mo ba ni tuselize mizwale ha ni nze ni itiisa ku hulisa bana ba ka kuli ba be balapeli ba Jehova.”

Ku zwelela ku ze ba bulezi batu bao ba ba kauhani ni bakubona, mwa kona ku lemuha kuli hamulaho wa ku kauhana, batu ba bañwi ba banga ni maikuto a zwafisa. Batu ba ba kauhani mwendi ba kona ku kalisa ku ikutwa kuli haki ba butokwa ni ku nahana kuli batu ba bañwi ha ba koni ku ba isa pilu. Kwandaa zeo, ba kana ba nyaza-nyazanga batu ba ba pila ni bona. Mi kwa mafelelezo ba kana ba kalisa ku ikutwa kuli mizwale ni likaizeli mwa puteho ha ba ba isi pilu, mi ha ba ba shweli makeke. Kono ze ezahezi kwa batu ba ba cwale ka bo Stanisław ni bo Wanda li bonisa kuli batu ba ba kauhani ni bakubona, ba kona ku lemuha kuli mizwale ni likaizeli ba bona ba iyakatwa bona. Mane Bakreste ba tusanga batu ba ba kauhani ni bakubona nihaikaba kuli batu ha ba lemuhi tuso yeo kwa makalelo.

Nihaike kuli lwa kona ku lika ka taata ku tusa muzwale kamba kaizeli ya kauhani ni muunaa hae kamba musalaa hae, mutu yo u ka ikutwanga bulutu ni ku yubekwa fokuñwi. Kaizeli yo muñwi u bulela kuli nihaiba hamulaho wa lilimo ze 8 ku zwa fa kauhanezi ni muunaa hae, fokuñwi u sa ikutwanga ku sa latiwa ni ku ikutwa bumaswe. Ka nako ya ikutwanga cwalo, kaizeli yo u batanga ku siiwa a nosi inze a lila.

Ki kwa butokwa kuli batu ba ba kauhani ni bakubona ba ambuke mukwa wa ku batanga ku siiwa ba nosi. (Liprov. 18:1) Nihakulicwalo, basali ba ba kauhani ni bakubona ba swanela ku tokomela ku sa ba ni mukwa wa ku bata ku omba-ombiwanga ki baana, mi ni baana ni bona ba swanela ku tokomela kuli ba si ke ba bata ku omba-ombiwanga ki basali. Haiba ba sa tokomeli, ba ka swana ba kalisa ku bonisana lilato ka mukwa o sa swaneli.

Mizwale ni likaizeli ba ba kauhani ni bakubona ha ba ikutwa bulutu, ha ba ikutwa ku yubekwa, niha ba bilaela ka za mo bu ka bela bupilo bwa bona kwapili, haike lu utwisiseñi maikuto a bona ni ku eza mo lu konela kaufela kuli lu ba tuse mi haiba lu eza cwalo, lu ka likanyisa Jehova. (Samu 55:22; 1 Pit. 5:6, 7) Lwa kona ku kolwa kuli batu bao ba ka itebuha kwa tuso ye lu ba fa ka ku ba balikani ba bona ba bande.—Liprov. 17:17; 18:24.