1, 2. Ki bo mañi ba ba kona ku tusiwa ki buka ya Pina ya Lipina, mi ki kabakalañi? (Mu bone siswaniso se si fahalimu.)

MUNYALI ni munyaliwa ba talimana mwa meeto mi ba menya! Mañi ni mañi wa iponela kuli bo munyali ni munyaliwa ba latana luli. Muzwale ya naa file ngambolo ya bona ya linyalo u lemuha mo ba iswalezi bo munyali ni munyaliwa ka lilato, mi u ipuza kuli: ‘Kana batu ba, ba ka zwelapili ku latana hamulaho wa lilimo? Kamba kana lilato la bona li ka fela hanyinyani-hanyinyani?’ Haiba muuna ni musali ba latana luli, silikani sa bona si ka tiya niha ba kopana ni matata a matuna hahulu. Ka bumai, batu ba bañata ba ba nyalani ba felelwanga ki tabo mi ba felisanga linyalo la bona. Bakeñisa miinelo ye cwalo, mu kana mwa ipuza kuli: ‘Kana lilato la kona ku zwelapili li sa feli?’

² Nihaiba ka nako ya naa pila ku yona Mulena Salumoni, batu ba bañata ne ba sa latani. Libaka? Salumoni naa talusize libaka ha naa ize: “Kwa banna ba ba eza lule ni fumani muuna a li muñwi; kono kwa basali kaufela ha ni si ka fumana musali a li muñwi. Bona, se ni lemuhile feela ki se: Mulimu u ezize mutu kuli ibe ya lukile; kono batu ba batile miitatulo ye miñata.” (Muek. 7:26-29) Basali ba mazwahule ba ne ba na ni muzamao o maswe ili ba ne ba lapela Baale ne ba pila ni Maisilaele. Bakeñisa taba yeo, baana ni basali ba bañata ba Maisilaele ni bona ba ikenya  mwa muzamao o maswe. * Lilimo ze 20 pili nako yeo i si ka fita kale, Mulena Salumoni naa ñozi toko ye ama muuna ni musali ba ne ba latana luli. Ibe kuli lu mwa linyalo kamba kutokwa, buka ya Pina ya Lipina ya kona ku lu tusa ku utwisisa kuli lilato sakata ki nto mañi ni kuli lu kona bonisa cwañi lilato le li cwalo.

3. Ki kabakalañi muuna ni musali ha ba kona ku latana luli?

³ Mu bale Pina ya Lipina 8:6. Lilato li talusizwe sina mulilo kamba malimi “a mulilo wa Muñaa Bupilo.” Libaka? Bakeñisa kuli kalemeno ka katuna ka Jehova ki lilato, mi Jehova naa lu bupile ni buikoneli bwa ku mu likanyisa ka ku bonisa lilato. (Gen. 1:26, 27) Jehova ha sa bupile mutu wa pili yena Adama, a mu fa musali yo munde. Adama ha naa boni Eva lwa pili, naa tabile hahulu kuli mane naa talusize mwa naa ikutwela ka za Eva. Eva ni yena naa ikutwile ku ba bukaufi hahulu ni muunaa hae. Ha ku komokisi kuli Eva naa ikutwile cwalo kakuli Jehova naa bupile Eva ka mulelo wa ku mu fa ku Adama. (Gen. 2:21-23) Ku zwa kwa makalelo, Jehova naa tahisize kuli muuna ni musali ba latane hahulu mi lilato la bona li ine nako ye telele.

4, 5. Ki likande mañi le li fumaneha mwa Pina ya Lipina?

⁴ Pina ya Lipina i talusa hande lilato le ba kona ku ikola bo muuna ni musali. Pina yeo i bulela za lilato le li mwahalaa mulisana wa mutangana ni musizana ya naa pila mwa munzi o bizwa Shunemi, kamba Shulemi. Likande la bona li zamaya cwana: Musizana yo naa sebeza mwa masimu a likaizeli za hae ili masimu a likota za veine bukaufi ni fa naa tomezi mafulo Mulena Salumoni ni masole ba hae. Salumoni naa boni musizana yo mi a laela batanga ba hae kuli ba yo tisa musizana yo mwa mafulo. Salumoni a to colaula musizana yo kabakala bunde bwa hae mi a mu fa limpo ze ñata. Kono musizana yo naa lata mulisana mi a tundamena ku bulela kuli naa bata ku pila ni mulisana. (Pina 1:4-14) Mulisana a bata musizana yo mi a yo fita ni mwa mafulo. Ha naa yo fumana musizana yo, yena ni musizana yo ba talusa mo ne ba latanela ka ku itusisa manzwi a mande.—Pina 1:15-17.

⁵ Salumoni ha naa kutile mwa Jerusalema, a shimba kalibe yo, mi mulisana a latelela kalibe yo. (Pina 4:1-5, 8, 9) Lika kaufela za naa bulezi kamba ku eza Salumoni ne li si ka felisa lilato la musizana yo ku mulisana. (Pina 6:4-7; 7:1-10) Ka libaka leo, Salumoni a lukulula musizana yo kuli a kutele ku bona. Kwa mafelelezo a pina yeo, Mushulamiti u biza mulatiwa wa hae kuli a mu matele sina “puti.”—Pina 8:14.

6. Ki kabakalañi ha ku kona ku ba taata ku ziba ba ba bulela mwa Pina ya Lipina?

⁶ Pina ya naa ñozi Salumoni ki pina ye nde hahulu. Mane pina yeo i bizwa kuli ki “Pina ya Lipina.” (Pina 1:1) Kono mwa pina yeo, Salumoni naa si ka bulela mabizo a batu ba ba mwa pina yeo. Naa bata kuli toko kamba pina yeo i utwahale hande ku fita ku beya litaba ze ñata hahulu. Nihaike kuli mwa pina yeo, ha ku si ka bulelwa mabizo, lwa kona ku ziba batu ba ne ba bulezi lika ze ñwi mwa pina yeo ha lu nyakisisa ze ba bulela mwa pina yeo.

7, 8. Mulisana ni musizana ne ba bonisize cwañi mo ba latanela? Mu fe mitala.

⁷ Kalibe ni mulisana ne ba ipulelezi lika ze nde kuli ba bonise mo ne ba latanela. Manzwi a mañwi a “lilato” a ne ba itusisize  a kona ku utwahala ku ba a sienyi ku luna kakuli naa ñozwi lilimo ze fitelela 3,000 kwamulaho. Nihaike kuli sizo sa bona mwendi sa shutana ni sa luna kacenu, lwa kona ku utwisisa mo ne ba ikutwela ka za yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona. Ka mutala, mulisana naa bulezi kuli meeto a musizana yo naa ‘bonahala inge a maiba.’ (Pina 1:15) Mi musizana ni yena naa bulezi kuli meeto a mulisana yo naa bonahala inge a maiba. (Mu bale Pina ya Lipina 5:12.) Hape musizana naa bulezi kuli meeto a mulisana naa li a masweu hahulu inge maiba a tapile mwa mabisi.

⁸ Mulisana ni musizana yo ne ba icolauzi bakeñisa bunde bwa bona, kono zeo haki zona feela ze ne ba latanela. Ka mutala, mulisana naa lata mwa naa ambolelanga musizana yo ni batu ba bañwi. (Mu bale Pina ya Lipina 4:7, 11.) Kacwalo, mulisana yo a bulelela musizana kuli: “Wena ye ni beelelize, ha u bulela, mulomo wa hao u lota linosi; linosi ni mabisi li mwatasaa lulimi lwa hao.” Ku mulisana yo, manzwi a musizana naa li a munati ni a mande sina mabisi ni linosi le li munati ka ku fitisisa. Mulisana ha naa bulelezi musizana kuli, “u yo munde ku feleleza” ni kuli, “ha ku na se si nyazahala ku wena,” naa sa talusi feela kuli musizana yo naa buheha, kono hape naa talusa kuli musizana yo naa na ni tulemeno to tunde.

9. (a) Muuna ni musali ba ba nyalani ba swanela ku latana cwañi? (b) Ki kabakalañi muuna ni musali ba ba nyalani ha ba swanela ku bonisa mo ba latanela?

⁹ Mwa linako za luna, muuna ni musali ba ba nyalani ili ba ba sebeleza Jehova ba nga kuli linyalo ki la butokwa hahulu, ha ba ngi kuli ki tumelelano feela. Ba latana luli mi ba talusezana mo ba latanela. Kono ki lilato le li cwañi le ba swanela ku bonisana? Kana ki lilato le li si na buitati ili leo Bibele i lu luta kuli lu swanela ku li bonisa kwa batu kaufela? (1 Joa. 4:8) Kana ki mufuta wa lilato le lu na ni lona kwa batu be lu pepilwe ni bona? Kana ki lilato le ba banga ni lona balikani ba babeli ba ba li balikani ba batuna? (Joa. 11:3) Kamba kana ki lilato le li mwahalaa muuna ni musali ba ba latana? (Liprov. 5:15-20) Mane ka ku ba batu ba ba nyalani, mu swanela ku bonisana lilato sakata mwa linzila zeo kaufela. Ka lika ze mu bulela ni ze mu eza, mwa kona ku kolwisa bakumina kuli mwa ba lata mi mwa kona ku ba ni tabo mwa linyalo la mina. Kaniti luli, ki kwa butokwa ku eza cwalo, ku sina taba ni mo mu patehezi. Mwa lizo ze ñwi ili mo manyalo a lukiswanga ki bahabo mutu, muuna ni musali ba ba nyalananga mwendi ne ba si ka zibana pili lizazi la sinawenga sa bona li si ka fita kale. Kacwalo, ha ba nze ba zibana ni ku latana hahulu, ba swanela ku talusezana mo ba latanela. Ku eza cwalo ku ka tahisa kuli ba swalisane hahulu ni ku tiisa linyalo la bona.

10. Ki mwa nzila ifi ye ñwi mo batu ba ba nyalani ba kona ku tiiseza linyalo la bona?

¹⁰ Batu ba ba nyalani ha ba bulelela bakubona mo ba ba latela, linyalo la bona hape la kona ku tiya. Mwa Pina ya Lipina, Mulena Salumoni naa sepisize kuli naa ka ezeza musizana wa Mushulamiti “sifaha sa gauda, se si kwesizwe tumapo twa silivera.” Salumoni naa colauzi musizana yo ka ku bulela kuli naa li “yo munde sina kweli, ya kenile sina lizazi.” (Pina 1:9-11; 6:10) Kono kalibe yo naa sa fumani kale mutu ya naa lata luli. Ki lika mañi ze ne tusize kalibe yo kuli a zwelepili ku sepahala ku mulisana? Ki lika mañi ze ne mu omba-ombanga ka nako ye ne ba sa bangi hamoho? (Mu bale Pina ya Lipina 1:2, 3.) Musizana yo naa hupulanga mwa naa belanga ni tabo bakeñisa manzwi a naa mu talusezanga mulisana. Ku musizana yo, manzwi a mulisana aa bonisa lilato naa li a ‘munati ku fita waine’ mi ha naa li kwa lapa la mulena, manzwi ao naa mu  omba-ombanga sina “sende ye tolwa” kwa toho. (Samu 23:5; 104:15) Batu ba ba nyalani ba tokwa ku bulelelanga bakubona mo ba ba latela kakuli ku eza cwalo ku ka tahisa kuli ba latane hahulu. Mi lilato la bona li ka hula ha ba nze ba hupula manzwi a mande e ba ba bulelelanga bakubona.

11. Lu kona ku itutañi kwa manzwi a naa bulezi Mushulamiti kwa basali ba mwa lapa la Mulena Salumoni?

¹¹ Haiba mu bata ku kena mwa linyalo, ki lika mañi ze mu kona ku ituta ku Mushulamiti? Musizana yo naa sa lati Mulena Salumoni mi naa bulelezi basali ba ne ba li mwa lapa la mulena ka bundume kuli: ‘Mu si ke mwa lika ku zusa kamba ku zusulusa lilato le li ku na ku fitela li itahela ili lona.’ (Pina 2:7; 3:5) Kacwalo, kana kwa swanela ku kena mwa libato ni mutu ufi kamba ufi? Batili, kono mu tokwa ku libelela ka pilu-telele ilikuli mu kene mwa linyalo ni mutu ye mu ka lata luli.

12. Ki kabakalañi Mushulamiti ha naa lata mulisana?

¹² Ki kabakalañi Mushulamiti ha naa lata mulisana? Niti kikuli mulisana yo naa buheha, mi naa swana sina “puti.” Mazoho a mulisana yo naa tiile sina a “masale a gauda” mi mahutu a hae ne li a mande mi naa tiile sina “misumo ya marabulu.” Kono mulisana yo naa si ya tiile feela ni yo munde. Musizana naa ziba kuli mulisana naa lata Jehova mi naa na ni tulemeno to tunde. Kona libaka musizana yo ha naa lata mulisana sina “kota ya apule ye melile mwa mushitu.”—Pina 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Ki kabakalañi mulisana ha naa lata Mushulamiti?

¹³ Mushulamiti naa buheha luli. Kona libaka Mulena Salumoni ha naa tabezi musizana yo, nihaike kuli Salumoni naa na ni “baoli ba 60 ni liendi ze 80 ni likalibe ze ñata hahulu ze sa konahali ku baliwa.” Kana mulisana naa lata musizana yo ka libaka feela la kuli naa buheha? Kutokwa. Musizana yo ni yena naa lata Jehova mi naa na ni tulemeno to tunde. Ka mutala, musizana yo naa ikokobeza mi naa ipapanyize kwa palisa ye si na hahulu tuso, yona palisa “ya roze, ya mwa libala la Sharoni.” Kono ku mulisana, musizana yo naa li ya ipitezi sina “palisa ya liyanga-yanga ye melile mwa miutwa.”—Pina 2:1, 2; 6:8.

14. Mu kona ku itutañi kwa mutala wa Mushulamiti haiba mu bata ku kena mwa linyalo?

¹⁴ Jehova u laela batanga ba hae kuli  ba swanela ku nyalela feela “ku Mulena.” (1 Makor. 7:39) Taba yeo i talusa kuli lu swanela feela ku kena mwa libato kamba ku kena mwa linyalo ni mutu ya li mutangaa Jehova ya kolobelizwe. Ku eza cwalo ku ka mi tusa cwañi mwa linyalo? Muuna ni musali ba ba nyalani ba ka tokwa ku itiisa bakeñisa matata e ba ka kopananga ni ona zazi ni zazi. Kono haiba bubeli bwa bona ba na ni silikani se situna ni Jehova, ba ka ba ni kozo ni tabo mwa linyalo la bona. Kacwalo, haiba mu bata ku kena mwa linyalo, mu latelele mutala wa mulisana ni Mushulamiti. Mu bate mutu ya na ni tulemeno to tunde ili ya lata Jehova.

15. Bakreste ba ba lela ku nyalana ba kona ku itutañi ku musizana wa Mushulamiti ya naa sepahala?

¹⁵ Mu bale Pina ya Lipina 4:12. Ki kabakalañi mulisana ha naa bulezi kuli wa lilato la hae, yena Mushulamiti naa swana sina “simu ye sitezwi”? Haiba kuli simu i kwalezwi, batu ha ba koni ku kena ku yona. Musizana wa Mushulamiti naa swana sina simu yeo bakeñisa kuli naa lata mulisana. Musizana yo naa bata kuli a nyalwe ku mulisana, kacwalo naa sa isi pilu kwa lipepezo za mulena. Mi naa zwezipili ku sepahala ku mulisana. Naa swana sina “lukwakwa” isiñi ‘sikwalo’ se si kona ku kwahululwa ka bunolo. (Pina 8:8-10) Ka nzila ye swana, Bakreste ba ba lela ku nyalana ba tokwa ku sepahala ku mutu ye ba lela ku nyalana ni yena. Ha ba swaneli ku lata mutu yo muñwi hape.

16. Mu kona ku itutañi kwa buka ya Pina ya Lipina haiba kuli mu mwa libato?

¹⁶ Mulisana ha naa kupile kuli a ye kwa ku tambala-tambala ni musizana, likaizeli za musizana yo ne li hanile. Likaizeli za musizana za luma musizana yo kuli a yo babalela simu ya bona ya likota za veine. Kana likaizeli za hae bao ne ba sa sepi kaizelaa bona nji? Kana ne ba nga kuli kaizelaa bona ni mulisana yo ne ba ka yo eza buhule? Batili. Likaizeli za musizana yo ne ba bata ku sileleza kaizelaa bona kwa muinelo o ne u kona ku tahisa kuli a fose. (Pina 1:6; 2:10-15) Haiba mu mwa libato, mu kona ku ambuka cwañi muinelo o kona ku tahisa kuli mu eze buhule? Mu lumelelanange isali kwa makalelo ka za lika ze mu ka ambuka ilikuli libato la mina li zwelepili ku ba le li kenile. Nihaike kuli mwa kona ku bonisa lilato la mina ku mutu ye mu bata ku nyalana ni yena ka likezo ze ñwi ze kenile, mu si ke mwa ikisanga ko ku si na batu.

17, 18. Ku nyakisisa litaba ze mwa buka ya Pina ya Lipina ku mi tusize cwañi?

¹⁷ Jehova u bata kuli batu ba ba nyalani ba zwelepili ku ba hamoho mwa linyalo la bona. U bata kuli muuna ni musali ba ba nyalani ba latane. Batu ha ba nyalana, ba swanela ku latana. Kono kuli ba zwelepili mwa linyalo, batu ba ba nyalani ba swanela ku zwelapili ku latana hahulu, sina malimi a mulilo a sa timi.—Mare. 10:6-9.

¹⁸ Haiba mu bata ku kena mwa linyalo, mu bate mutu ye mu ka lata luli. Ha se mu fumani mutu yo, mu sebeze hamoho kuli mu latane hahulu. Sina mo lu itutezi mwa Pina ya Lipina, batu ba kona ku latana luli ni ku zwelapili ku pila hamoho mwa linyalo kakuli lilato sakata ki ‘mulilo kamba malimi a mulilo wa Muñaa Bupilo.’—Pina 8:6.