NA NI bo Gwen, ne lu kalisize ku ituta ku bina inze lu na ni lilimo ze ketalizoho. Ka nako yeo ne lu sa zibani. Kono mañi ni mañi wa luna ha na nzaa hula naa ikatulezi ku eza musebezi wa ku bina mubinelo o bizwa ballet. Ha ne se lu bata ku tuma hahulu mwa musebezi wo, lwa ikatulela ku u tuhela. Ki lika mañi ze ne tahisize kuli lu tuhele musebezi wo?

Bo David: Ne ni pepilwe ka silimo sa 1945 mwa sibaka se si bizwa Shropshire, mwa naha ya England. Bo ndate ne ba na ni famu, bukaufi ni tolopo. Ha ne ni zwanga kwa sikolo, ne ni ikolanga ku fa likuhu lico ni ku nopa mai a zona hamohocwalo ni ku babalela likomu ni lingu. Ka linako za pumulo, ne ni tusanga bashemi ba ka mwa musebezi wa ku kutula mi fokuñwi ne ni matisanga matilakita a luna.

Niteñi, ne ku na ni nto ye ñwi ye ne ni kalile ku tabela ku eza mwa bupilo. Bo ndate ne ba lemuhile kuli ku zwa feela kwa bwanana bwa ka, ne ni binanga nako kaufela ha ni utwa pina ye lila. Kacwalo, ha ni to ba wa lilimo ze 5, bo ndate ba akaleza kuli bo ma ba ni ise kwa sikolo se ne si fumaneha mwa silalanda sa luna kuli ni yo ituta mubinelo o bizwa tap dancing. Bo muluti ba ka ba lemuha kuli ne ni na ni buikoneli bwa ku bina mubinelo o bizwa ballet, mi ba ni luta ona. Ha ne ni li wa lilimo ze 15, na fiwa kolo ya ku yo ituta mubinelo wa ballet kwa sikolo se situna sa mwa London se si bizwa Royal Ballet School. Teñi ko, na yo kopana ni bo Gwen, mi ne lu ketilwe kuli lu binange hamoho.

Bo Gwen: Ne ni pepilwe ka silimo sa 1944, mwa tolopo ye patehile hahulu ya London. Ha ne ni sa li mwanana, ne ni na ni tumelo ye tuna hahulu ku Mulimu. Ne ni balanga Bibele kono ne ku ni belanga hahulu taata ku i utwisisa. Ha ne ni na ni lilimo ze 5, ne ni yanga kwa lituto za ku bina. Hamulaho wa lilimo ze 6 ku zwa fo, ne ni winile mwa kangisano ye ne ama bana ba sikolo kaufela ba mwa Britain, mi ya naa wina mwa kangisano yeo naa fiwa mupuzo wa ku yo kena kwa sikolo se si bizwa The Royal Ballet School. Sikolo seo ne si fumaneha kwa White Lodge ili ndu ye nde ye fumaneha mwa sibaka sa Richmond Park se si li bukaufi ni tolopo ya London. Teñi ko, na yo kena sikolo ni ku lutiwa mubinelo wa ballet ki baluti ba ba tumile hahulu. Ha ni to ba wa lilimo ze 16, na ba mueteleli wa baituti ba bañwi fa sikolo sa The Royal Ballet School se si fumaneha mwa London, mi ki kona ko ne ni kopanezi ni bo David. Mwahalaa likweli feela li sikai ne lu kalile ku binanga hamoho ni bo David kwa Royal Opera House mwa Covent Garden, ili mwa London.

Bo David: Sina feela mo ba bulelezi bo Gwen, musebezi wa luna ne u tahisize kuli lu yo binelanga kwa ndu ye tumile hahulu ya Royal Opera House ni ku bina ka nako ya mukiti o bizwa London Festival Ballet (o se u bizwa cwale kuli English National Ballet). Yo muñwi wa baluti fa sikolo sa Royal Ballet a toma kampani mwa tolopo ya Wuppertal mwa naha ya Germany ye ne na ni mitai mwa linaha ze ñata, mi a keta bo Gwen ni na kuli lu zamayange ni yena inze lu eza musebezi wa ku bina. Ka nako ye ne lu eza musebezi wo, ne lu binezi mwa mabapalelo a mañata a mwa lifasi, mi ne lu binanga ni  batu ba ba tumile hahulu ba ba cwale ka Dame Margot Fonteyn ni Rudolf Nureyev. Mupilelo wa ku kangisana o cwalo u tahisanga kuli mutu a ikuhumuse, mi ne lu sinyeza hahulu nako ya luna kwa musebezi wo.

Bo Gwen: Ne ni nahananga feela za ku bina mi ka nako kaufela mubili wa ka ne u itukiselize ku bina. Na ni bo David ne lu na ni mulelo o swana wa ku bata ku tuma hahulu mwa ku bina. Ne ni lata hahulu ku nyatela fa mapepa a babuhi, ku amuhela mapalisa, ni ku taba ha ne ni utwanga batu ha ba kandelela. Ka ku swana ni batu ba bañwi ba ba eza musebezi wa ku bina, ne ni itusisanga milyani ya matohonolo. Ku tuha fo, ne ni swalisana ni batu ba ne ba na ni hahulu muzamao wa buhule, ba ne ba zuba hahulu kwai, ni ku nwa hahulu bucwala.

Bo David: Hamulaho wa lilimo ze ñata za ku bina, na ikutwa ku katala. Bakeñisa kuli ne ni hulezi kwa famu, na kala ku lakaza ku yo pila bupilo bo bu bunolo bwa kwa matakanyani. Kacwalo, ka silimo sa 1967, na tuhela musebezi wa ku bina, mi na yo kala ku beleka fa famu ye tuna ye ne li bukaufi ni ko ne ba pila bashemi ba ka. Muñaa famu yeo a ni fa ndunyana ya ku telela kuli ni pile mwateñi. Hamulaho, na lizeza bo Gwen foni kwa libapalelo ko ne ba inzi ni ku ba buza ka za haiba ne ba ka tabela ku nyalana ni na. Bo Gwen ne se ba filwe situlo sa ku binanga ba nosi, mi lika ne se li ba zamaela hande hahulu mwa bupilo, kacwalo ne ku ba bezi hahulu taata ku eza katulo. Nihakulicwalo, ba lumela ku nyalana ni na mi ba to kala ku pila ni na mwa matakanyani, ili ka nzila ye ne ba si ka twaela.

Bo Gwen: Ki niti, ne ku li taata ku twaela bupilo bwa fa famu. Ku hama likomu, ku fa likulube ni likuhu lico mwa linako ze shutana-shutana, ne li musebezi o shutanela kwahule hahulu ni musebezi o ne ni ezanga sapili. Bo David ba kala ku eza kosi ya likweli ze 9 kwa sikolo sa njimo kuli ba zibe miezezo ye minca ya ku uta ka yona lifolofolo, kacwalo, ne ni ikutwanga bulutu ha ba ile kwa sikolo ku fitela ba kuta manzibwana. Ka nako yeo, mwanaa luna wa pili wa musizana ya bizwa Gilly na saa pepilwe. Bo David ba ni kupa kuli ni itute ku zamaisa mota, kacwalo na ituta, mi zazi le liñwi na kopana ni bo Gael ha ne ni nze ni zamaisa mota ku liba kwa tolopo ye ne li bukaufi. Ne ni ba zibile ka nako ye ne ba sebeza mwa sintolo se siñwi sa mwa silalanda sa luna.

Bo Gael ba ni kupa kuli ni yo ba potela kwa ndu ya bona. Ba yo ni bonisa maswaniso a bona a sinawenga mi fa maswaniso a bona, ne ku na ni siswaniso sa batu ba ne ba li kwande a muyaho o bizwa Ndu ya Mubuso. Se ni ba buza kuli: ‘Ki keleke mañi ye bonahala fa siswaniso fa?’ Ne ni tabile hahulu ha ne ba ni taluselize kuli bona ni bo muunaa bona ne li Lipaki za Jehova. Honafo, na hupula kuli yo muñwi wa likaizeli za bo ndate ne li Paki. Hape ne ni hupuzi ka mo bo ndate ne ba toyezi bo kaizelaa bona bao ni mo ne ba yumbelanga libuka za bona mwa sibaka mo ne ku yumbelwanga  manyalala kabakala kuli ne li Lipaki. Ne ni komokile libaka bo ndate ba ne ba na ni silikani, ha ne ba kona ku nyemela mutu ya na ni pilu ye nde cwalo.

Kwa mafelelezo, ne ni bile ni kolo ya ku ziba libaka litumelo za bo ndate ba basali ha ne li shutana ni lituto za bulapeli bo buñwi. Bo Gael ne ba ni bonisize ze i luta Bibele luli. Ne ni komokile hahulu ha ne ni itutile kuli lituto ze ñata ze cwale ka tuto ya Silaalu, ni ya kuli moyo ha u shwi, ne li sa lumelelani ni za luta Mañolo. (Muek. 9:5, 10; Joa. 14:28; 17:3) Hape ne ni boni libizo la Mulimu, lona la Jehova, lwa pili mwa Bibele.—Ex. 6:3.

Bo David: Bo Gwen ne ba ni taluselize ze ne ba sweli ku ituta. Se ni hupula kuli ha ne ni sa li mwanana bo ndate ne ba ni bulelezi kuli ni swanela ku balanga Bibele. Kacwalo, na ni bo Gwen lwa lumela ku itutanga Bibele ni bo Gael ni bo muunaa bona bo Derrick. Hamulaho wa likweli ze 6, lwa tutela kwa Oswestry, mwa sibaka se si swana sa Shropshire, bakeñisa kuli ne lu filwe kolo ya ku ba ni famu ye nyinyani ya luna ili ya ku telela. Teñi ko, bo Deirdre, Lipaki ba mwa sibaka seo ne ba zwezipili ku ituta Bibele ni luna ka pilu-telele. Kwa makalelo, ne lu sa ezi zwelopili ka bubebe. Ne lu patehiswanga hahulu ki musebezi wa ku babalela limunanu. Kono, hanyinyani-hanyinyani niti ya toma mibisi mwa lipilu za luna.

Bo Gwen: Butata bo butuna bo ne ni tokwa ku ikayutula ku bona ne li bwa litumelo za mioya. Liñolo la Isaya 65:11 ne li ni tusize ku bona mo Jehova a ngela “ba ba lukiseza mulimu Gadi [kamba mulimu wa matohonolo] tafule ya lico.” Ne ku ni ngezi nako ye telele kuli ni yumbe lika ni milyani ya matohonolo ze ne ni itusisanga, mi kamita ne ni lapelanga ka za teñi. Ku ituta kuli “mutu kaufela ya ipahamisa u ka kokobezwa, mi mutu kaufela ya ikokobeza u ka pahamiswa” ne ku ni tusize ku ziba kuli Jehova u tokwa mutu ya cwañi. (Mat. 23:12) Ne ni bata ku sebeleza Mulimu ya lu babalela hahulu ili ya naa lu file Mwanaa hae ya latwa kuli a lu liulule. Ka nako yeo ne lu na ni mwana wa bubeli wa musizana, mi ne ni tabile hahulu ha ne ni zibile kuli lubasi lwa luna lwa kona ku pila ku ya ku ile mwa lifasi le li li paradaisi.

Bo David: Ha ne ni utwisisize talelezo ya bupolofita bwa Bibele bo bu makaza, bo bu cwale ka bo bu kwa Mateu kauhanyo 24 ni bo bu mwa buka ya Daniele, ne ni fitile fa ku kolwa kuli ze ne ni ituta ne li yona niti. Ne ni lemuhile kuli ha ku na nto ya butokwa mwa lifasi le ye fita ku ba ni silikani se sinde ni Jehova. Kabakaleo, nako ha ne inze i ya, na tuhela ku ipatela libubo. Ne ni utwisisize kuli ne ni si wa butokwa hahulu ku fita bakuluna kamba bana ba ka ba basizana. Liñolo la Mafilipi 2:4 ne li ni kolwisize kuli ha ni swaneli ku isa pilu ku ze ni bata feela ni nosi kamba ku isa pilu kwa takazo ya ka ya ku ba ni famu ye tuna. Kono ni swanela ku isa pilu kwa ku sebeleza Jehova mwa bupilo bwa ka. Na tuhela ku zuba kwai. Kono ku itukiseza ku yo fumaneha kwa mikopano la Mukibelo manzibwana ili musipili wa likilomita ze 10 ku zwa kwandu, ne ku si ka lu bela bunolo kakuli likomu ne li tokwa ku hamiwa ka nako ye swana yeo. Nihakulicwalo, ka tuso ya bo Gwen, ne lu si ka shuta mukopano nihaiba u li muñwi kamba ku palelwa ku ya ni bana ba luna mwa simu la Mukibelo kakusasana hamulaho wa ku hama.

Bahabo luna ne ba si ka tabela bakeñisa cinceho ye ne lu ezize. Bo ndataa bona bo Gwen ne ba tuhezi ku ambolanga ni bo Gwen ka lilimo ze 6. Bashemi ba ka  ni bona ne ba likile ku lu palelwisa ku swalisana ni Lipaki.

Jehova naa lu tusize ku tiyela miinelo ye taata yeo. Mi nako ha ne inze i ya, mizwale ni likaizeli ba mwa puteho ya Oswestry baa ba feela sina lubasi lwa luna lo lunca, ne ba lu tusa ka lilato mwa miliko ya luna kaufela. (Luka 18:29, 30) Ka silimo sa 1972, ne lu ineezi ku Jehova ni ku kolobezwa. Bakeñisa kuli ne ni bata ku sebeza ka taata kuli ni tuse batu ba bañata ka mo ne ni konela kaufela kuli ba zibe niti, na kala ku eza bupaina.

Bo David: Mwahalaa lilimo ze ne lu li fa famu ya luna ne lu katalanga hahulu, nihakulicwalo, ne lu likanga ku tomela bana ba luna ba basizana mutala o munde wa ku isa pilu kwa lika za kwa moya. Mi nako ha ne inze i ya, lwa tuta fa famu ya luna bakeñisa licinceho ze ne ezizwe ki muuso. Ka nako yeo, ne lu si na ndu mi ne lu sa beleki, hape ne lu na ni mwanaa luna wa musizana wa bulaalu ya naa na ni silimo si li siñwi feela, kacwalo, lwa lapela ku Jehova kuli a lu tuse ni ku lu etelela. Lwa lela ku itusisa zibo ye ne lu na ni yona, mi lwa kalisa pisinisi ya ku luta batu ku bina, ilikuli lu fumane masheleñi a ku babalela lubasi lwa luna. Buikatazo bwa luna bwa ku beya lika za kwa moya mwa sibaka sa pili ne bu tahisize ze nde. Ne lu tabile hahulu bana ba luna kaufela ba balaalu ba basizana ha ne ba kalile bupaina ka nako ye ne ba felize likolo za bona. Bo Gwen ni bona ne li mapaina, kacwalo ne ba kona ku tusa bana ba luna zazi ni zazi.

Bana ba luna ba babeli ba bahulu bo Gilly ni bo Denise ha ne ba nyezwi, lwa kwala pisinisi ya luna ya ku luta batu ku bina. Ne lu ñolezi kwa ofisi ya mutai ni ku buza haiba ne ku na ni sibaka ko ne lu kona ku yo tusa. Ofisi ya mutai ya lu bulelela kuli lwa kona ku ya kwa litolopo ze ne li kwa mboela-upa wa naha ya England. Kabakala kuli ne lu pila feela ni mwana a li muñwi ya bizwa Debbie, ni na na kala ku eza bupaina. Hamulaho wa lilimo ze ketalizoho, ne lu kupilwe ku yo tusa liputeho ze ñwi kwa mutulo. Mwanaa luna Debbie ha naa nyezwi, ne lu bile ni tohonolo ya ku tanda lilimo ze 10 mwa linaha ze cwale ka Zimbabwe, Moldova, Hungary, ni mwa Côte d’Ivoire ili mwa musebezi wa ku yaha wa mwa lifasi kaufela. Hamulaho, lwa kutela kwa England ku yo tusa mwa musebezi wa ku yaha lihae la Betele mwa London. Bakeñisa kuli ne ni na ni zibo mwa musebezi wa njimo, ne ni kupilwe ku tusa kwa famu ye ne li fa Betele ka nako yeo. Ka nako ya cwale, lu eza bupaina kwa mutulo-wiko wa naha ya England.

Bo Gwen: Musebezi o ne lu eza sapili wa ku bina ne u tabisa, kono tabo yeo ne li ya ka nakonyana feela. Musebezi wa luna wa bubeli wa butokwa hahulu ili wa ku sebeleza Jehova, u lu file tabo ye tuna hahulu ye sa feli. Lu sa beleka hamoho, kono ka nako ye, lu itusisa mahutu a luna kwa ku eza bupaina. Ku tusa batu ba bañata ku ziba niti ya butokwa ili ye pilisa, ku lu file tabo ye tuna. “Mañolo a ku lu paka” ki a butokwa ku fita libubo la lifasi. (2 Makor. 3:1, 2) Kambe ne lu si ka ituta niti, ne lu ka hupulanga feela ze ne ezahalanga kwamulaho, ku buha maswaniso a kale, ni ku ikupulisa litukiso ze ne lu banga ni zona mwa libapalelo inze lu sa eza musebezi wa luna wa pili.

Bo David: Ku sebeleza Jehova ku lu tusize hahulu mwa bupilo bwa luna. Na ziba kuli ku ni tusize ku ba muuna ni ndate yo munde. Bibele i lu bulelela kuli Miriame, Mulena Davida, ni batu ba bañwi ne ba bonisize tabo ya bona ka ku bina. Mi luna, ni batu ba bañwi ba bañata lu nyolelwa ku to bina ka tabo mwa lifasi le linca la Jehova.—Ex. 15:20; 2 Sam. 6:14.