1, 2. Ki miinelo mañi yebalemuhile baokameli ba mipotoloho mwa liputeho zeñata?

MUOKAMELI wa mupotoloho naatuha afeza mukopano wahae ni sitopa sa baana-bahulu. Hanaatalimile lifateho za mizwale bababeleka ka taata bao, aba ni maikuto amatuna a lilato kubona, mi babañwi kubona mizwale bao neli babahulu hahulu kuyena kuli mane nebalikana ni bo ndatahe. Kono hape nekunani nto yeñwi yene mubilaeza ka za bona, kacwalo ababuza kuli: “Mizwale, ki lika mañi zemuezize kuli mulute babañwi kuli bafiwe buikalabelo mwa puteho?” Mizwale bao nebahupuzi kuli mwa musipili ofelile wa naabapotezi, muokameli wa mupotoloho naabasusuelize kuli baise hahulu mamelelo kwa kuluta babañwi misebezi mwa puteho. Kwa mafelelezo, muuna-muhulu yomuñwi abulela kuli: “Kubulela feela niti, halusika peta zeñata.” Baana-bahulu babañwi sebalumela ka litoho kubonisa kuli balumelelana ni muuna-muhulu yo.

² Haiba mu baana-bahulu ba Sikreste, kana mwautwisisa zeneezahezi kwa mukopano wo? Mwendi mwautwisisa.  Baokameli ba mipotoloho mwa lifasi kaufela balemuhile kuli mwa liputeho zeñata, kunani lika zeñata zetokwa kueziwa kuli mizwale ba mikulwani kamba babahulu balutiwe misebezi yekabatusa kubabalela mutapi. Taba yeo itahisa butata. Ki kabakalañi hakuli cwalo?

3. (a) Mañolo abonisa cwañi butokwa bwa kuluta babañwi misebezi, mi ki kabakalañi kaufelaa luna haluswanela kuisa pilu kwa taba yeo? (Mubone litaluso zakwatasi.) (b) Ki kabakalañi baana-bahulu babañwi habakona kufumana taata kuluta babañwi misebezi?

³ Ka kuba mulisana, kusina kukakanya, mwaziba kuli ki kwabutokwa kuluta mizwale misebezi. * Mwaziba kuli mizwale babañata batokwahala kuli liputeho lizwelepili kutiya kwa moya ni kutahisa kuli liputeho zenca litomiwe. (Mubale Isaya 60:22.) Hape mwaziba kuli Linzwi la Mulimu limisusueza ku “luta ba bañwi.” (Mubale 2 Timotea 2:2.) Nihakulicwalo, ka kuswana ni baana-bahulu bababulezwi kwa makalelo a taba ye, kukana kwamibela taata kueza cwalo. Hamulaho wa kutusa lubasi kufumana lika zelutokwa, kueza zetokwahala kwa musebezi, kupeta buikalabelo bwamina mwa puteho, ni kueza lika zeñwi zetokwa kupetiwa ka putako, kukona kubonahala kuli hakuna nako yesiyezi ya kuluta mizwale babañwi misebezi ya mwa puteho. Nihakulicwalo, halunyakisiseñi libaka hakuli kwabutokwa kuluta babañwi misebezi.

4. Ki lifi libaka lelikona kutahisa kuli baana-bahulu bakashezange kwapili musebezi wa kuluta babañwi?

⁴ Ki lifi libaka lelikona kutahisa kuli baana-bahulu babañwi bapalelwe kufumana nako ya kuluta babañwi misebezi? Baana-bahulu babañwi bakana baikutwa kuli: ‘Kuluta babañwi misebezi ki kwabutokwa, kono hakutokwi kueziwa ka putako sina misebezi yemiñwi ya puteho yetokwa kueziwa kapili-pili. Niha nisaluti babañwi misebezi ka nako yacwale, puteho haina kuba mwa butata.’ Nihaike kuli ki niti kuli lika zeñata litokwa kuiswa mamelelo kapili, kuliyeha kuluta babañwi misebezi kukona kutahisa butata kwa puteho.

5, 6. Luitutañi kwa mutala wa mumatisi wa mota yanani mukwa wa kuli: ‘Nikabeya hande oli mwa mota,’ mi taba yeo ikona kusebeliswa cwañi mwa puteho kulikana ni kuluta babañwi misebezi?

⁵ Halunyakisiseñi mutala wo: Mumatisi wa mota wakona kuziba kuli utokwa kucincanga kamita oli ya mwa mota yahae kuli mota yahae izwelepili kuba mwa muinelo omunde, ni kuli injini yayona izwelepili kuba yeiketile. Nihakulicwalo, mumatisi yo wakona kuikutwa kuli kucinca oli hakutokwi kueziwa ka putako sina kubeya mafula mwa tanki. Kakuli haiba asabeyi mafula mwa tanki, mota yahae ikafita fa kutima. Ukona kubulela kuli: ‘Niha nisacinci oli, injini ikazwelapili kusebeza ka nakonyana.’ Kono ki butata mañi bobukona kuba teñi? Haiba mumatisi yo azwelapili kuba ni mukwa wa kuli ‘nikabeya hande oli mwa mota yaka,’ lisipi za injini ya mota yeo likaseteha hanyinyani-hanyinyani kufitela mota yeo isinyehelela. Haiba nto yeo iezahala, ukatokwa nako ni masheleñi amañata kuli alukisise mota yahae yeo kuli ikale kuzamaya hape. Luitutañi kwa taba ye?

⁶ Baana-bahulu bapeta misebezi yemiñata yabutokwa ili yetokwa kueziwa ka putako; hakusi cwalo puteho yakona kuamiwa maswe. Kacwalo, sina feela mumatisi wa mota yelubulezi hatokwa kuzwelapili kubeya mafula mwa mota yahae, baana-bahulu ni bona baswanela “ku lemuha lika za butokwa hahulu ni ku fita.” (Mafil. 1:10) Nihakulicwalo, baana-bahulu babañwi bapatehisizwe hahulu ki lika zetokwa kueziwa  kapili kuli mane bakeshebisanga musebezi wa kuluta babañwi misebezi ili nto yeswana inge kusabeya oli mwa injini ya mota. Haiba baana-bahulu bazwelapili kuhupula kuli bakaluta babañwi misebezi kwapili, nako hainze iya, mwa puteho hakuna kuba ni mizwale babalikani babakwanisize zetokwahala za kupeta misebezi ya puteho.

7. Luswanela kuunga cwañi baana-hahulu babaitusisanga nako yabona kwa kuluta babañwi misebezi?

⁷ Kacwalo, haluswaneli kunahana kuli kuluta babañwi misebezi haki kwabutokwa hahulu. Baana-bahulu bababonela-hule ili babaitusisanga nako yabona kuluta misebezi mizwale babasina hande yeloseli, ki likombwa zebutali mi batusa hahulu puteho. (Mubale 1 Pitrosi 4:10.) Puteho itusiwa cwañi?

8. (a) Ki lika mañi zesusueza baana-bahulu kuluta babañwi misebezi? (b) Ki buikalabelo mañi bwa ka putako bobanani bona baana-bahulu babaile kuyo sebeleza kwa liputeho ze mwa butokwi? (Mubone mbokisi yeli: “ Musebezi Otokwa Kueziwa ka Putako.”)

⁸ Nihaiba baana-bahulu babanani yeloseli baswanela kulemuha ka buikokobezo kuli habanze bahula, hanyinyani-hanyinyani habana kukona kueza misebezi yene baezanga mwa puteho. (Mika 6:8) Hape baswanela kulemuha kuli ‘linako ze ba pila ka zona, ni bushiko kamba bumai’ zakona kutahisa licinceho za ka sipundumukela, mi bakona kutuhela kupeta hande buikalabelo bwabona mwa puteho mone baezezanga sapili. (Muek. 9:11, 12; Jak. 4:13, 14) Kacwalo, bakeñisa kuli baiyakatwa mutapi wa Jehova, baana-bahulu bababonela-hule bakaluta mizwale ba mikulwani misebezi ka kuitusisa yeloseli yebabile ni yona mwahalaa nako yebasebelelize Jehova.—Mubale Samu 71:17, 18.

9. Ki nto mañi yekaezahala kwapili yetahisa kuli kuluta babañwi misebezi kube kwabutokwa hahulu?

⁹ Ki lifi libaka leliñwi lelitahisa kuli baana-bahulu babaluta babañwi misebezi babe babutokwa kwa mutapi? Batusa kuli puteho izwelepili kutiya. Ka mukwa ufi? Buikatazo bobaeza baana-bahulu bwa kuluta mizwale misebezi, bukatusa kuli mizwale bao batuse puteho kutiya ni kuswalisana, isiñi feela ka nako yacwale kono ni mwa linako zetaata zekaba teñi ka nako ya ñalelwa yetuna. (Ezek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Kacwalo, baana-bahulu babalatiwa, haike mubone teñi kuli kukala kacenu mwazwelapili kuluta babañwi misebezi.

10. Kuli muuna-muhulu alute babañwi misebezi, ki lika mañi zatokwa kueza?

¹⁰ Ka niti, lwautwisisa kuli nako yemutandanga inze mueza misebezi yemiñwi yabutokwa ya puteho, ikona kutahisa kuli muikutwe kuli hamusa kona kueza misebezi yemiñwi. Kono mwakona kuitusisa yeñwi ya nako yeo kwa kuluta babañwi misebezi. (Muek. 3:1) Kueza cwalo kukatusa mizwale bemuluta.

11. (a) Ki nto mañi yetabisa ka za liakalezo zeama kuluta babañwi misebezi zenefilwe ki baana-bahulu babapila mwa linaha zeshutana-shutana? (b) Ka kuya ka liñolo la Liproverbia 15:22, ki kabakalañi hakuli kokutusa kunyakisisa liakalezo za baana-bahulu babañwi?

¹¹ Cwanoñu fa, sikwata sa baana-bahulu babakondisize mwa musebezi wa kutusa mizwale kuhula kwa moya, nebabuzizwe muezezo obaitusisanga kwa kuluta babañwi misebezi. * Nihaike kuli miinelo ya mizwale bao ishutana hahulu, liakalezo zenebafile liswana hahulu. Taba yeo ibonisañi? Ibonisa kuli tuto yetomile fa Bibele, itusa baituti “kai ni kai mwa puteho ni puteho,” sina feela mone kubezi mwa linako za muapositola Paulusi. (1 Makor. 4:17) Kacwalo, mwa taba ye, ni yetatama, lukanyakisisa  liakalezo zenebulezwi ki baana-bahulu bao. (Liprov. 15:22) Mizwale babaluta babañwi misebezi bakabizwa “baluti” mi mizwale babalutiwa misebezi bakabizwa “baituti.”

12. Muluti uswanela kuezañi, mi ki kabakalañi?

¹² Muluti utokwa kubaakanya pilu ya muituti kuli akone kumuluta musebezi. Sina feela mulimi hatokwa kulima kamba kunolofaza mubu pili asika cala kale peu, muluti ni yena utokwa kubaakanya kamba kususueza pilu ya muituti pili asika muluta kale nto yenca. Kacwalo, muluti ukona kubaakanya cwañi pilu ya muituti pili asika muluta kale musebezi? Ukona kueza cwalo ka kulatelela muezezo wa naaitusisize mupolofita yomuñwi wakwaikale. Ki muezezo mañi ona wo?

13-15. (a) Jehova naabulelezi Samuele kuezañi? (b) Samuele naatusize cwañi Saule kuitukiseza musebezi wahae omunca? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 3.) (c) Ki kabakalañi likande la mwa Bibele le, la Samuele halili la butokwa kwa baana-bahulu kacenu?

¹³ Ka zazi leliñwi, ili lilimo zefitelela 3,000 kwamulaho, Jehova naabulelezi mupolofita Samuele wa musupali kuli: “Kakusasana ka nako ya cwale, ni ka ku lumela muuna ya zwa mwa naha ya Benjamine. U ka mu toza, kuli a be muzamaisi wa sicaba sa ka sa Isilaele.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuele naalemuhile kuli musebezi wahae wa kuba mueteleli neufelile, ni kuli Jehova naamufile musebezi wa kutoza yanaaka muyola. Samuele mwendi naaipuzize kuli: ‘Nikaluta cwañi mutu yo musebezi wo?’ Samuele anahana mwa kuezeza, mi atomahanya mwa naakapetela mulelo wahae.

¹⁴ Habusa, Samuele hanaakopani ni Saule, Jehova amubulelela kuli: “Ki yo muuna ye ni kile na ku bulelela.” Cwale Samuele aeza ka mwanaalelezi. Amemela Saule kwa sico mwa licelo. Teñi ko, Samuele ainisa Saule ni mutangaa hae mwa sibaka sesikutekeha mi abafa nama yende yenebulukezwi bona. Samuele kiha bulela kuli: “U ce; kakuli ne ku nze ku bulukezwi wena cwalo.” Hamulaho wa sico, Samuele amemela Saule kwa ndu yahae. Hane banze baya cwalo, Samuele ni Saule baikola kuikambota. Hase bafitile kwa ndu ya Samuele, bakambamela fa situwa sa ndu mi Samuele azwelapili ku “ambola ni Saule, ba li fahalimu a ndu” kufitela baya kwa kulobala. Habusa, Samuele atoza Saule, amutubeta mi amufa litaelo zeñwi. Hasamulaho, Saule afunduka inze aitukiselize kutalimana ni zeneka ezahala.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Samuele naatozize Saule kuli abe mueteleli wa sicaba. Niteñi, zanaaezize Samuele lishutana hahulu ni taba ya kuluta muzwale kuli abe muuna-muhulu kamba sikombwa sa puteho. Nihakulicwalo, baana-bahulu bakona kuituta lituto zeñata zabutokwa zeama mo Samuele naabakanyelize pilu ya Saule. Halunyakisiseñi zepeli kwa lituto zeo.

16. (a) Samuele naaikutwile cwañi Maisilaele hane baikupezi mulena? (b) Samuele naaezize cwañi Jehova hanaa mubulelezi kuli atoze Saule?

¹⁶ Muitatele mi musike mwaliyeha. Samuele hanaautwile lwapili kuli Maisilaele nebabata mulena wa butu, naazwafile hahulu ni kuikutwa kuli uhanilwe ki sicaba sahabo yena. (1 Sam. 8:4-8) Bakeñisa kuli Samuele naasalati kufa sicaba mulena, Jehova naakutezi halaalu kumubulelela kuli aeze zene babulela batu. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Nihaike kuli Samuele naanani maikuto acwalo, naasika shwela muna kamba kunyemela muuna yanaaka muyola fa situlo sahae sa kuba mueteleli. Jehova hanaa mubulelezi kuli atoze Saule, Samuele naasika liyeha kueza cwalo. Naaitatezi kuutwa, isiñi ka libaka la kuli naatamehile kueza cwalo, kono neli ka libaka la kuli naalata Jehova.

17. Baana-bahulu kacenu balikanyisa cwañi Samuele, mi nto yeo ibatahiseza cwañi tabo?

¹⁷ Kacenu, kunani baana-bahulu babañata babanani yeloseli, babalikanyisa Samuele ka kuluta babañwi misebezi ka nzila yelilato. (1 Pit. 5:2) Baana-bahulu babamusa bao baitatela kuluta babañwi misebezi mi habaikalelwi kufa baituti babona kwa buikalabelo bobanani  bona mwa puteho. Kono baikutwa kuli baituti babona ki mizwale babutokwa baba “beleka hamoho” ni bona, babaka batusa kupeta misebezi ya puteho. (2 Makor. 1:24; Maheb. 13:16) Mi baana-bahulu bao babasina buitati batabelanga hababona baituti babona inze baitusisa buikoneli bwabona kwa kutusa batu ba Jehova.—Lik. 20:35.

18, 19. Muuna-muhulu ukona kubaakanya cwañi pilu ya muzwale yalutiwa misebezi, mi ki kabakalañi kueza cwalo hakuli kwabutokwa?

¹⁸ Mube mulikani, isi feela kuba muluti. Mupolofita Samuele hanaakopani ni Saule, naakakona kumutoza honafo feela kuli abe mulena ka kuunga oli ni kuisela fa toho ya Saule. Mulena yomunca naakabe atozizwe, kono naakaba mulena yasika itukiseza kuetelela batu ba Mulimu. Ki lona libaka Samuele hanaatandile nako yetelele kubaakanya pilu ya Saule ilikuli Saule aitukiseze musebezi wahae omunca. Pili asika toza kale Saule, Samuele ni Saule nebacile lico hamoho, nebazamaile inze baikambota ka tabo, nebabile ni nako yetelele ya kuambolisana, mi hamulaho sebaya kwa kulobala. Samuele naalibelezi nako yeswanela ya kutoza mulena yomunca.

¹⁹ Ki nto yeswana ni kacenu. Pili asika kalisa kale kuluta muzwale yomuñwi misebezi, muuna-muhulu uswanela kuikataza kueza silikani ni muzwale yo. Zaeza muuna-muhulu kuli atuse muituti kuikutwa kulukuluha zashutana kulikana ni miinelo ni lizo za mwa silalanda sabona. Nihakulicwalo, kusina taba ni kuli mupila kai, haiba muikataza kufumana nako ya kuba ni muituti wamina niha munani zeñata za kueza, muituti yo ukalemuha kuli mumuunga kuba wabutokwa. (Mubale Maroma 12:10.) Kusina kukakanya, baituti bakaitebuha hahulu lilato ni mamelelo yemubafa.

20, 21. (a) Mukona kutalusa cwañi muluti yomunde? (b) Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

²⁰ Ki niti kuli baluti babande, balata kuluta babañwi. Kono hape baswanela kulata baituti babona. (Mubapanye Joani 5:20.) Ki kabakalañi kueza cwalo hakuli kwabutokwa? Kakuli haiba muituti aikutwa kuli mwamuisa pilu luli, ukatabela kuituta kumina. Kacwalo baana-bahulu, muikataze kuluta babañwi misebezi mi hape mube balikani babande ba baituti bamina.—Liprov. 17:17; Joa. 15:15.

²¹ Muuna-muhulu hasaabakanyize pilu ya muituti, wakona kukalisa kumuluta musebezi. Muuna-muhulu ukona kuitusisa miezezo mañi? Puzo yeo ikanyakisiswa mwa taba yetatama.