1, 2. Ki mañi yanaalufile lizwalo, mi ki kabakalañi haluswanela kuitebuha kuli lunani lona?

JEHOVA MULIMU naabupile batu ni tukuluho yakuiketela zakueza. Kuli alutuse kueza liketo zende, Jehova naalufile nto yeluetelela. Nto yeo ki lizwalo, mi ki maikuto elunani ona akulemuha lika zende ni zemaswe. Haiba luitusisa lizwalo laluna hande, likakona kulutusa kueza zende ni kuambuka kueza zemaswe. Lizwalo laluna lifa bupaki bwakuli Jehova walulata mi ubata kuli lukondise.

² Batu babañwi kacenu baezanga lika zende ni kutoya zemaswe nihaike kuli habazibi likuka za mwa Bibele. (Mubale Maroma 2:14, 15.) Ki kabakalañi hakulicwalo? Bakeñisa kuli banani lizwalo. Lizwalo leo lisileleza batu babañata kuli basike baeza lika zemaswe. Munahane feela monelika bela lifasi kambe batu habana mazwalo! Nelukautwanga ka za lika zemaswe hahulu kufita zeluutwa cwale. Lwakona kuitumela kuli Jehova ufile batu lizwalo.

3. Lizwalo laluna likona kulutusa cwañi mwa puteho?

 ³ Batu babañata habanahanangi za kuluta lizwalo labona. Kono batu ba Jehova babata kuli mazwalo abona abeleke hande bakeñisa kuli akona kutusa hahulu kuli mwa puteho kube ni swalisano. Lubata kuli lizwalo laluna liluhupulise likuka za mwa Bibele ilikuli luzibe zelukile ni zesika luka, zende ni zemaswe. Nihakulicwalo, kuli lulute ni kuitusisa lizwalo laluna, luswanela kueza zeñata kufita kuituta feela zeibulela Bibele. Luswanela kulata likuka za Mulimu ni kuba ni tumelo yakuli likuka zeo zakona kulutusa. Paulusi naañozi kuli: “Mulelo wa taelo ye kikuli lu be ni lilato le li zwa mwa pilu ye kenile, le li zwa mwa lizwalo le linde, ni le li zwa kwa tumelo ye si na buipi.” (1 Tim. 1:5) Haluluta lizwalo laluna ni kulilatelela, lilato laluna ku Jehova ni tumelo yaluna kuyena likahula. Molubelekiseza lizwalo laluna kubonisa mositiyezi silikani saluna ni Jehova, mi hape kubonisa takazo yelunani yona yakumutabisa. Moluitusiseza lizwalo laluna hape kubonisa kuli lu batu babacwañi.

4. Lukona kuluta cwañi lizwalo laluna?

⁴ Kono lukona kuluta cwañi lizwalo laluna? Lutokwa kuituta Bibele kamita, kunahanisisa zelubala, ni kukupa Jehova kuli alutuse kusebelisa zeluitutile. Fo kutalusa kuli luswanela kueza zeñata kufita kuituta feela litaba zeñwi ni milao. Haluituta Bibele, mulelo waluna ki kuli luzibe hande Jehova. Lufita fa kuziba kuli Jehova ki yacwañi ni kuli ki lika mañi zalata ni zasalati. Halunze luituta hahulu ka za Jehova, lizwalo laluna likalemuha ka bubebe lika zaanga kuba zelukile ni zesika luka. Halunze luluta hahulu lizwalo laluna, lukakala kunahana mwanahanela Jehova.

5. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

⁵ Kono lukana lwaipuza kuli: Lizwalo lelilutilwe hande likona kulutusa cwañi halutokwa kueza likatulo? Lukona kukuteka cwañi lizwalo la Mukreste kaluna? Mi lizwalo laluna likona kulususueza cwañi kueza zende? Halunyakisiseñi linzila zetaalu molutokwa kuba ni lizwalo lelilutilwe hande: (1) likalafo, (2) zakuitabisa, ni (3) musebezi waluna wa kukutaza.

6. Ki likatulo mañi zeluezanga kuli lube ni mibili yeiketile?

⁶ Bibele ilutaluseza kuli luikambuse kwa lika zekona kuluholofaza ni kuli lube ni kutwisiso mwa likezo zaluna zecwale ka kuca ni kunwa. (Liprov. 23:20; 2 Makor. 7:1) Haluutwa kelezo ya Bibele, kelezo yeo yakona kulutusa kuli lube ni mibili yeiketile. Kono lusakona kukula ni kusupala. Ki likatulo mañi zelukana lwaeza? Mwa linaha zeñwi, milyani ya sintu ni ya sikuwa yafumaneha. Liofisi za mutai, kamita liamuhelanga mañolo azwa kwa mizwale ni likaizeli a kukupa mialafelo yeshutana-shutana.  Mizwale ni likaizeli babañata babuzanga kuli: “Kana Mutangaa Jehova wakona kuamuhela mialafelo yecwalo?”

7. Lukona kueza cwañi likatulo zeama mali?

⁷ Ofisi ya mutai kamba baana-bahulu mwa puteho habana maata akuezeza Mukreste katulo yeama likalafo nihakakupa kuli afumane tuso ya mwakaezeza. (Magal. 6:5) Nihakulicwalo, baana-bahulu bakona kutaluseza Mukreste yo zabulela Jehova ilikuli aeze katulo yende. Ka mutala, Mulimu ululaezi kuli luambuke mali. (Lik. 15:29) Taelo yeo, itusa Mukreste kuutwisisa kuli hakoni kuamuhela kalafo yeama kuitusisa mali ka sibili kamba likalulo zetuna zeene za mali. Litaba zeo mane, zakona kuama lizwalo la Mukreste ka nako yaeza katulo yakuamuhela likalulo zenyinyani zezwa fa likalulo zetuna zeene za mali. * (Mubone litaluso za kwatasi.) Ki ifi kelezo yeñwi ya mwa Bibele yekona kulutusa kueza liketo zende ka za mialafelo?

8. Liñolo la Mafilipi 4:5 likona kulutusa cwañi kueza likatulo zende zeama buiketo bwa mubili?

⁸ Liñolo la Liproverbia 14:15 libulela kuli: “Sikuba si lumela taba kaufela; kono ya na ni ngana u talimisisa mwa hata.” Kacenu, mwendi matuku amañwi haana likalafo zezibahala. Kacwalo, luswanela kuba ni tokomelo ka za likalafo zeingiwa kuli zakona kufolisa butuku bobuñwi kono inge kusina bupaki bobubonisa kuli zakona kufolisa luli. Paulusi naañozi kuli: “Kutwisiso ya mina i zibahale kwa batu kaufela.” (Mafil. 4:5) Kutwisiso ikalutusa kuzwelapili kuisa pilu kwa kulapela Jehova, kufita kuisa pilu kwa litaba zeama buiketo bwa mibili yaluna. Haiba luiyakatwa hahulu za buiketo bwa mibili yaluna, lwakona kuba ni buitati. (Mafil. 2:4) Lwaziba kuli halukoni kuba ni mibili yeiketile mwa lifasi le. Kacwalo, luswanela kubona teñi kuli kusebeleza Jehova ki yona nto yabutokwa hahulu mwa bupilo bwaluna.—Mubale Mafilipi 1:10.

9. Liñolo la Maroma 14:13, 19 likona kuama cwañi likatulo zaluna ka za buiketo bwa kwa mubili, mi swalisano yaluna ikona kufeliswa cwañi?

⁹ Mukreste yanani kutwisiso haana  kuhapeleza babañwi kuli baeze zanga kuba zende. Mwa naha yeñwi, muuna yomuñwi ni musalaa hae, nebasusuezanga babañwi kuca mufuta omuñwi wa lico. Nebakukuelize mizwale babañwi kuli baeze cwalo, kono babañwi nebasika eza cwalo. Mizwale ni likaizeli babañata nebanyemile bakeñisa kuli lico zeo nelisika batusa. Batu babanyalani bao nebanani tukelo yakuiketela kulika mufuta wa lico zeo. Kono kana nebaswanela kufelisa swalisano ya puteho kabakala kuiyakatwa buiketo bwa kwa mubili? Bakreste babañwi bane bapila mwa muleneñi wa Roma wa kwaikale, nebanani mihupulo yeshutana ka za lico ni mikiti. Ki kelezo mañi yanaabafile Paulusi? Naabulezi kuli: “Yo muñwi u atula kuli lizazi le liñwi li fita le liñwi; yo muñwi yena u atula kuli lizazi le liñwi li swana ni mazazi a mañwi kaufela; mutu ni mutu a ikolwisise mwa munahano wa hae.” Luswanela kutokomela kuli halusitatalisi babañwi.—Mubale Maroma 14:5, 13, 15, 19, 20.

10. Ki kabakalañi haluswanela kukuteka likatulo za babañwi za kabutu? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 9.)

¹⁰ Ka linako zeñwi, mwendi lwakona kusautwisisa libaka mutu yomuñwi mwa puteho haeza katulo yeñwi ya kabutu. Luswanela kuezañi? Haluswaneli kumatukela kumuatula kamba kumuhapeleza kucinca muhupulo wahae. Mwendi utokwa kuluta lizwalo lahae, kamba mwendi usitatala-sitatala feela. (1 Makor. 8:11, 12) Kamba mwendi lizwalo laluna halisika lutiwa hande. Mwa litaba zeama likalafo ni litaba zeñwi, mañi ni mañi waluna utokwa kuikezeza katulo ka za litaba zeo mi uswanela kulibelela kutalimana ni zeka zwa mwateñi.

11, 12. Bibele ilutusa cwañi kuketa lika za kuitabisa ka zona?

¹¹ Jehova naalubupile ka nzila yelukonisa kuikola kuitabisa ni kutusiwa ki kueza cwalo. Salumoni naañozi kuli kunani “nako ya kuseha” ni “nako ya kubina.” (Muek. 3:4) Nihakulicwalo, haki kuitabisa kaufela kokutusa, kamba kukatulusa. Hape haluswaneli kusinyezanga nako yeñata kwa lika za kuitabisa ka zona. Lizwalo laluna likona kulutusa cwañi kuikola ni kutusiwa ki lika za kuitabisa ka zona zelumelelwa ki Jehova?

¹² Bibele ilulemusa kuambuka “misebezi ya nama.” Misebezi yeo ikopanyeleza “buhule, masila, muzamao wa ku sa swabela bufosi, ku lapela milimu ya maswaniso, tumelo ya mioya, sitoyo, lifapahano, lifufa, buhali, likauhano, tukwata to tu latelela batu, muna, bucakolwa, mikiti ye lilata, ni ze ñwi ze cwalo.” Paulusi naañozi kuli “ba ba eza lika ze cwalo ha ba na ku ca saanda sa Mubuso wa Mulimu.” (Magal. 5:19-21) Kacwalo, lwakona kuipuza kuli: ‘Kana lizwalo laka lakona kunitusa kuambuka lipapali zetahisa likomano, moya wa kukangisana,  kulata naha yahabo, kamba zetahisa mifilifili? Kana lizwalo laka, lanilemusanga hanikenelwa ki muliko wa kubuha filimu yenani maswaniso a mapunu, kamba yesusueza muzamao omaswe, bucakolwa, kamba litumelo za mioya?’

13. Haluketa za kuitabisa ka zona, lukona kusebelisa cwañi kelezo ye kwa 1 Timotea 4:8 ni kwa Liproverbia 13:20?

¹³ Likuka za Bibele zakona kulutusa kuluta lizwalo laluna haluketa za kuitabisa ka zona. Ka mutala, Bibele ibulela kuli “ku itwaeza kwa kwa mubili ku tusa hanyinyani.” (1 Tim. 4:8) Batu babañata baikutwa kuli kueza lipapali zetiisa mubili kamita kwa katulusa mi kubatusa kuba ni buiketo bwa kwa mubili. Kono kucwañi haiba lubata kuitabisa ka sikwata? Kana luswanela kuitabisa ni mutu ufi kamba ufi? Liñolo la Liproverbia 13:20 lilubulelela kuli: “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” Kaniti, ki kwabutokwa kuli luitusise lizwalo laluna lelilutilwe ki Bibele haluketa za kuitabisa ka zona.

14. Lubasi loluñwi nelusebelisize cwañi liñolo la Maroma 14:2-4?

¹⁴ Bo Christian ni bo Daniela banani bana babasizana babeli babasa nonoboka. Bo Christian babulela kuli: “Ka Nako ya Kulapela Sina Lubasi, nelunyakisisanga za lika za kuitabisa ka zona. Nelulumelelani kuli lika zeñwi za kuitabisa ka zona ki zende mi zeñwi haki zende. Ki bo mañi babakona kuba balikani babande? Yomuñwi wa bana baluna babasizana naabilaezi kuli ka nako ya kuikatulusa, Lipaki babañwi ba mikulwani kwa sikolo baezanga lika zaanga kuli haliswaneli. Mi naaikutwile kuba mwa muliko wa kuli kambe ni yena waeza lika zeswana. Nelumutusize kubona kuli kaufelaa luna lunani lizwalo mi luswanela kuetelelwa ki lizwalo haluketa za kuitabisa ka zona kamba batu beluitabisa ni bona.”—Mubale Maroma 14:2-4.

15. Liñolo la Mateu 6:33 likona kulutusa cwañi halulela za kuitabisa ka zona?

¹⁵ Mutandanga nako yekuma kai inze muitabisa? Kana mubeyanga lika zecwale  ka mikopano, musebezi wa kukutaza, ni kuituta Bibele, mwa sibaka sapili mwa bupilo bwa mina, kamba kana mubeyanga zakuitabisa mwa sibaka sapili? Ki lika mañi zemunga kuba zabutokwa hahulu mwa bupilo bwamina? Jesu naaize: “Mu zwelepili ku bata pili Mubuso ni ku luka kwa hae, mi linto ze ñwi zeo kamukana mu ka li ekelezwa kwateñi.” (Mat. 6:33) Hamulelanga momuka itusiseza nako yamina, kana lizwalo lamina lamihupulisanga kelezo ya Jesu?

16. Lizwalo laluna lilususueza cwañi kukutaza?

¹⁶ Lizwalo lelilutilwe hande halilulemusi feela kuambuka kueza lika zemaswe, kono hape lilususueza kueza lika zende. Nto yeñwi ya lika zende zeo ki kukutaza fa ndu ni ndu ni ka kutandalelwa. Ki zona zanaaezize Paulusi. Naañozi kuli: “Swanelo i ni tamile. Kaniti, ni maibile haiba ni sa shaeli taba ye nde!” (1 Makor. 9:16) Halunze lulikanyisa Paulusi, lukaba ni lizwalo lelinde ka kuziba kuli lueza lika zelukile. Mi halukutaza taba yende kubabañwi, lubatusa kuba ni lizwalo lelinde. Paulusi naabulezi kuli: “Ka ku zibahaza niti lu ipaka hande kwa mazwalo a batu kaufela fapilaa Mulimu.”—2 Makor. 4:2.

17. Kaizeli yomuñwi wamukulwani naasebelisize cwañi lizwalo lahae lelilutilwe ki Bibele?

¹⁷ Bo Jacqueline hanebanani lilimo ze 16, ka nako yene bali kwa sikolo, nebaitutanga tuto ya sayansi yeama lika zepila. Mi bana ba sikolo babañwi nebaituta ka za litaba za kuipilaula kwa zepila. Bo Jacqueline babulela kuli: “Lizwalo laka nelisani lumelezi kuabana kakutala mwa lipuisano zeo sina mone niezezanga mwa lituto zeñwi. Nesisakoni kuyemela tuto ya kuipilaula kwa zepila. Neniatumezi bo muluti ni kubataluseza mone niikutwela. Nenikomokile kuli bo muluti nebanani silikani mi nebanifile kolo yakuambola ni kilasi kaufela ka za tuto ya pupo.” Bo Jacqueline nebatabile hahulu hanebazibile kuli nebateelelize ni kulatelela lizwalo labona lelilutilwe ki Bibele. Kana lizwalo lamina la misusuezanga kueza lika zelukile?

18. Ki kabakalañi haluswanela kuba ni lizwalo lelinde leliluetelela hande?

¹⁸ Sikonkwani saluna ki kupila ka kulumelelana ni likuka za Jehova. Mi lizwalo laluna lakona kulutusa kupeta sikonkwani seo. Haluituta ni kunahanisisa Linzwi la Mulimu kamita, ni kubelekisa zeluituta, lukatwaeza lizwalo laluna. Mi mpo yende yeo, ikaluetelela hande mwa bupilo bwaluna bwa Sikreste!