Kana Tuto ya ku Ipilaula ya Yemelwa mwa Bibele?

KANA luli Mulimu n’a bupile batu ku zwelela fa lifolofolo? Kana Mulimu n’a lukisize kuli tukokwani tu kone ku cinca ku ba litapi ni kuli litapi li fetuhe ku ba lihahabe ni lifolofolo, ilikuli kwa mafelelezo batu ba to simuluha kwa lipombwe? Basayansi ba bañwi ni ba bahulu ba bulapeli ba lumela tuto ya ku ipilaula ni litaba za pupo ze ñozwi mwa Bibele. Ba li kuti buka ya Bibele ya Genese ki likande fela. Mwendi ni mina mu kile mwa ipuza kuli, ‘Kana tuto ya kuli batu ba simuluha kwa lifofolo ya yemelwa mwa Bibele?’

Lu tokwa ku ziba simuluho ya luna kuli lu zibe kuli lu bomañi, lu libile kai, ni kuli lu zibe mo lu swanela ku pilela. Lu kona fela ku utwisisa libaka Mulimu ha tuhelela manyando ni za lelile ku ezeza batu kwapili haiba lu ziba za simuluho ya batu. Ha lu koni ku ba ni silikani se sinde ni Mulimu haiba lu kakanya kuli ki yena Mubupi wa luna. Kacwalo ha lu nyakisiseñi ze i bulela Bibele ka za simuluho ya batu, ze ba ipumana ku zona batu cwale, ni za nako ya bona ya kwapili. Kona lu ka ziba haiba tuto ya ku ipilaula ya yemelwa mwa Bibele.

Lu Simuluha ku Mutu A Li Muñwi

Ba ba lumela tuto ya ku ipilaula ba piha kuli lifolofolo kwa nalulelule ki zona ze ne fetuhile batu, mi ba hana kuli kwa li ku ba ku be ni mutu a li muñwi fela. Kono Bibele ha i bonisi cwalo. Yona i talusa kuli lu simuluha ku mutu a li muñwi, yena Adama. Litaba ze mwa Bibele li bonisa kuli Adama ne li mutu luli. Bibele i lu taluseza libizo la musal’a hae ni mabizo a bana ba hae ba bañwi. I lu taluseza ka butungi za n’a ezize, za n’a bulezi, nako ya n’a pilile, ni fa n’a shwezi. Jesu ni yena n’a si ka nga taba ya Adama kuli ne li likande fela la batu ba ba si ka ituta. Muta o muñwi ha n’a bulela ku ba bahulu ba bulapeli ba ne ba itutile, n’a ize: “Ha mu si ka bala kuli Ya n’a ba ezize kwa simuluho, n’a ezize munna ni musali?” (Mateu 19:3-5) Jesu kihona cwale a kutela ku bulela manzwi a bulela za bo Adama ni Eva a ñozwi kwa Genese 2:24.

Luka, muñoli wa Bibele ya na li caziba wa litaba za kale, n’a bonisize kuli Adama ne li mutu luli sina Jesu. Luka n’a kolohanyize mabizo a batu kaufela ba ne ba li mwa lusika lwa Jesu ku yo li ti ku mutu wa pili, Adama. (Luka 3:23-38) Muapositola Paulusi ni yena ha n’a bulela kwa nyangela ye ne kopanyeleza licaziba za Magerike ba ne ba itutile kwa likolo ze tumile, n’a ba taluselize kuli: ‘Mulimu ya ezize lifasi ni linto kamukana ze ku lona . . . ki Yena ya ezize ka mali a li mañwi macaba kamukan’a batu, kuli ba yahe mwa sibaka kaufela sa lifasi.’ (Likezo 17:24-26) Kaniti luli, Bibele i luta kuli lu simuluha kwa “mali a li mañwi”  kamba ku ‘mutu a li muñwi.’ Kana ze i bulela Bibele ka za simuluho ya batu za lumelelana ni tuto ya ku ipilaula?

Mo Ne ku Tezi Kuli Batu Ba Si Ke Ba Petahala

Bibele i luta kuli Jehova n’a bupile mutu wa pili a li ya petehile. Ha ku konahali kuli Mulimu a bupe nto ye si ka petahala. Taba ya pupo i li: “Mulimu a eza mutu ka siswaniso sa hae . . . Mulimu a bona kaufela z’a ezize kuli li lukile hahulu.” (Genese 1:27, 31) Mutu ya petehile ki mutu ya cwañi?

Mutu ya petehile u na ni m’ata a ku iketela mi u kona ku likanyisa tulemeno twa Mulimu ka ku tala. Bibele i li: “Mulimu u ezize mutu kuli ibe ya lukile; kono batu ba batile miitatulo ye miñata.” (Muekelesia 7:29) Adama n’a iketezi ku ipangula ku Mulimu. Ka buipanguli bwa hae, Adama n’a tahisize kuli yena ni baikulu ba hae ba si ke ba petahala. Bakeñisa ku sa petahala, hañata lwa fosanga, ni ko lu bata ku eza lika ze lukile. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Ha ni ezi se ni lata, kono ni eza se ni toile.”—Maroma 7:15.

Bibele i bonisa kuli mutu ya petehile u kona ku pila ku ya ku ile inge a ikanguzi hande. Manzwi a na bulezi Mulimu ku Adama a bonisa hande kuli kambe mutu wa pili n’a utwile Mulimu, n’a si ke a shwa. (Genese 2:16, 17; 3:22, 23) Jehova n’a si ke a bulela kuli lika kaufela za n’a ezize ne “li lukile hahulu” kambe kuli mutu n’a kulanga kamba na ipangulanga ku yena. Ku ziba mo ne ku tezi kuli batu ba si ke ba petahala ku lu tusa ku utwisisa libaka mubili wa mutu, ni ko u ezizwe ka nzila ye komokisa, ha u na ni mapongo. Kacwalo tuto ya ku ipilaula ha i yemelwi mwa Bibele. Tuto ye i bonisa kuli batu ba simuluha kwa lifolofolo. Kono Bibele yona i bonisa kuli batu ba simuluha ku mutu ya n’a petehile.

Hape tuto ya kuli Mulimu n’a bupile batu ku zwa fa lifolofolo ha i lumelelani ni ze i bulela Bibele ka za mwa inezi Mulimu. Haiba Mulimu ki yena ya tahisize kuli lika li ipilaulange, ne ku ka talusa kuli ki yena ya tahisize makulano ni lipilaelo mwa bupilo. Kono Bibele yona i bulela cwana ka za Mulimu kuli: “Ki Yena Licwe; musebezi wa hae u lukile; kakuli linzila za hae kaufela li lukile; ki Mulimu ya sepahala, ya si na bumaswe, ya na ni niti, ya eza ka ku luka. Ba isinyize fapil’a hae, haki bana ba hae, ki ona mulatu wa bona.” (Deuteronoma 32:4, 5) Kacwalo manyando e ba ipumana ku ona batu kacenu ha tiswi ki Mulimu kakuli yena mane ha tahisangi kuli lika li ipilaulange. Kono manyando a tisizwe ki mutu a li muñwi ya na kwenuhezi Mulimu ni ku kenya baikulu ba hae mwa sibi. Ha u bona lu nyakisisize za Adama, ha lu nyakisiseñi za Jesu cwale. Kana tuto ya ku ipilaula ya lumelelana ni ze i bulela Bibele ka za Jesu?

 Kana Tuto ya ku Ipilaula ni Lituto za Bakreste Za Lumelelana?

Mwendi mwa izibela hande kuli ye ñwi ya lituto za matatekelo za Bakreste ki ya kuli: “Kreste u shwile kabakala libi za luna.” (1 Makorinte 15:3; 1 Pitrosi 3:18) Kuli lu utwisise libaka tuto ya ku ipilaula ha i sa lumelelani ni manzwi ao, lu tokwa pili ku utwisisa libaka Bibele ha i bulela kuli lu baezalibi ni mo lu amelwa ki sibi.

Kaufela luna lu baezalibi kakuli ha lu koni ku likanyisa tulemeno twa Mulimu ka ku tala, to tu cwale ka lilato ni katulo ye lukile. Kona libaka Bibele ha i li: “Kaufela ba ezize sibi, mi ba kauhezwi kwa kanya ya Mulimu.” (Maroma 3:23) Bibele i luta kuli sibi kona se si tahisa lifu. Liñolo la 1 Makorinte 15:56 li bulela kuli: “Sibulaiso sa lifu ki sibi.” Mi hape sibi se lu hozize kona se si tahisanga kuli lu kule. Jesu ni yena n’a bonisize kuli sibi sa luna kona se si tisa makulano. Na bulezi cwana ku mutu ya na omelezi luñañali kuli, “u swalezwi libi,” mi mutu yo a fola.—Mateu 9:2-7.

Lifu la Jesu li lu tusa cwañi? Bibele i bulela cwana ka za Adama ni Jesu kuli: “Sina batu kaufela ha ba shwa ka Adama, kamukwaocwalo kaufela ba ka pila hape ka Kreste.” (1 Makorinte 15:22) Ka ku fana bupilo bwa hae, Jesu n’a lifile tifo ya sibi se lu hozize ku Adama. Kacwalo batu kaufela ba ba bonisa tumelo ku Jesu ni ku mu utwa ba ka fiwa tohonolo ye ne bolomokile Adama, ona bupilo bo bu sa feli.—Joani 3:16; Maroma 6:23.

Kana mwa lemuha cwale kuli tuto ya ku ipilaula ha i lumelelani ni lituto za Bakreste? Haiba lu kakanya kuli ‘batu kaufela ba shwa ka Adama,’ lu kona ku kolwa cwañi kuli batu “kaufela ba ka pila hape ka Kreste”?

Libaka Ba Bañata Ha Ba Lumela Tuto ya ku Ipilaula

Bibele i bonisa mo ku telanga kuli lituto ze cwale ka tuto ya ku ipilaula li ate. I talusa kuli: “Ku ka taha nako, ye ku yona, batu ba ka hana tuto ye pilisa; kono kabakala ku baba mwa lizebe ba ka ikubukanyeza baluti, ka ku ya ka litakazo za bona. Ba ka kelusa lizebe za bona kwa niti, ba yaulukele kwa matangu.” (2 Timotea 4:3, 4) Nihaike kuli tuto ya ku ipilaula hañata i bonahalanga inge ya sayansi, niti kikuli ki ya bulapeli. I yemela tuto ya butu ka za bupilo ni batu mo ba swanela ku ngela Mulimu. Tuto ya buhata ye i tabelwa ki batu ba baitati, ni ba ba bata ku ipusa. Batu ba bañata ba ba lumela tuto ya ku ipilaula hape ba li ba lumela kuli Mulimu u teñi. Kono ba li Mulimu haki yena ya bupile lika, ha tusi batu, ni kuli ha na ku atula batu. Ku bulela cwalo, ki ku yata fela batu lusinga mwa zebe.

Baluti ba tuto ya ku ipilaula hañata ha ba susuezwangi ki litaba za niti, kono ba susuezwanga fela ki “litakazo za bona”—mwendi ka ku bata ku lumelelana ni buñata bwa basayansi ba ba lumela tuto ye cwalo. Caziba wa sayansi ya bizwa Michael Behe, ya tandile lilimo ze ñata inge a ituta lika ze tatezani ze mwa liselusi ze pila, n’a talusize kuli tuto ya ku ipilaula kwa liselusi ha i na fo i tomile. Kana ku ipilaula ne ku ka ezahala mwa lika ze nyinyani-nyani cwalo? Na ize: “Basayansi ha ba lumeli kuli liselusi za kona ku ipilaula. Ha ku na hatiso ya sayansi, ibe mwa limagazini kamba mwa libuka, ye talusa ku ipilaula kwa liselusi za nto luli ye pila, ko se ku ezahezi kamba ko ku kile kwa ezahala. . . . Ku bulela kuli basayansi ba lumela kuli liselusi za ipilaulanga ki ku puma.”

Haiba ba ba luta tuto ya ku ipilaula ha ba fi mabaka a tuto ya bona, ki kabakalañi ha ba sa pihelela mihupulo ya bona? Behe u talusa kuli: “Batu ba bañata, mane cwalo ni basayansi ba ba kutekeha, ha ba lati fela ku lumela kuli ku na ni mubupi wa pupo.”

Tuto ya ku ipilaula i tabelwa hahulu ki ba bahulu ba bulapeli ba ba bata ku ngiwa kuli ba na ni zibo. Ba swana fela sina batu ba na talusize muapositola Paulusi mwa liñolo la hae la  n’a ñolezi Bakreste ba kwa Roma. Paulusi n’a ize: “Sa Mulimu se si konahala ku zibwa, si bonahezi kwa batu . . . Za Mulimu ze sa bonwi, ona mata a hae a kamita ni bumulimu bwa hae, ki ze bonahala hande haisamba lifasi li ezwa, inze li lemuhiwa mwa misebezi ya hae. Hakulicwalo ha ba na mo ba ka itatulela, kakuli niha ba zibile Mulimu, ha ba si ka mu lumba kuli ki Mulimu, mi ha ba si ka tahisa buitumelo; kono ba fetuhile ba ba si na tuso mwa mihupulo ya bona, mi lipilu za bona ze tokwa kutwisiso za unsufala. Ba kozwi butali bwa bona, mi ba fetuhile matanya.” (Maroma 1:19-22) Mu kona ku pima cwañi lituto za baluti ba buhata?

Tumelo Ye Tomile Fa ku Bona Za Ezize Mubupi

Bibele i koñomeka butokwa bwa ku kolwa ha i talusa tumelo. I li: “Tumelo ki ku sepa ka ku tiya ze lu libelezi, ni ku kolwa ze sa bonwi.” (Maheberu 11:1) Tumelo ya niti ku Mulimu i swanela ku toma fa lika ze bonisa kuli Mubupi u teñi luli. Bibele i bonisa ko mu kona ku fumana lika zeo.

Davida muñoli wa Bibele n’a susumelizwe ku ñola kuli: “Ni ka itumela ku Wena, kakuli ni ezizwe ka mukwa o sabisa, o komokisa.” (Samu 139:14) Haiba lu yeya mo i ezelizwe mibili ya luna ni lika ze ñwi ka mukwa o komokisa, lu ka itebuha hahulu butali bwa Mubupi wa luna. Likalulo ze ñata-ñata ze mwa mibili ya luna ze lu tusa ku zwelapili ku pila li ezizwe ka mukwa o makaza. Mi lika ze mwa pupo li bonisa kuli li lukisizwe hande ka nzila ye swanela. Davida n’a ñozi kuli: “Mahalimu a bulela kanya ya Mulimu; mi sibaka sa lihalimu si bonahalisa musebezi wa mazoho a hae.”—Samu 19:1.

Bibele i na ni litaba ze ñata ze bonisa kuli ku na ni Mubupi. Haiba mu nyakisisa mo li swalisanezi libuka za Bibele ze 66, likuka za muzamao ze pahami ze ñozwi mwateñi, ni ku nyakisisa mo bu talelelizwe bupolofita, mu ka ba ni bupaki bo buñata bo bu bonisa kuli buka ye i zwa ku Mubupi. Ku utwisisa lituto za Bibele hape ku ka mi kolwisa kuli Bibele luli i zwa ku Mubupi. Ka mutala, haiba mu utwisisa ze i luta Bibele ka za mwa tezi manyando, za Mubuso wa Mulimu, nako ya batu ya kwapili, ni mo ba kona ku bela ni tabo, mu ka fita fa ku kolwa kuli Mulimu luli u butali. Mu ka ikutwa sina mwa n’a ikutwezi Paulusi ha n’a ñozi kuli: “O! buliba bwa bufumu ni bwa butali ni bwa zibo ya Mulimu! Likatulo za hae ha li konwi ku batisezwa, ni linzila za hae ha li konwi ku fumanwa!”—Maroma 11:33.

Ha mu nze mu zwelapili ku bona bupaki bwa kuli ku na ni Mubupi ni ku hulisa tumelo ya mina, mu ka fita fa ku utwisisa kuli ha mu bala Bibele, mu teeleza ku Mubupi ka sibili. Mubupi u li: “Ki Na ya ezize lifasi, ya bupezi mutu ku lona; lihalimu li namuluzwi ki mazoho a ka, ni laela limpi za lona kaufela.” (Isaya 45:12) Kaniti luli ha mu na ku inyaza kabakala ku ikataza ku ziba kuli Jehova ki yena Mubupi wa linto kamukana.

[Manzwi a fa likepe 14]

Muapositola Paulusi n’a taluselize Magerike ba ne ba itutile hahulu kuli: ‘Mulimu . . . ki Yena ya ezize ka mali a li mañwi macaba kamukan’a batu’

[Manzwi a fa likepe 15]

Tuto ya ku ipilaula i bonisa kuli batu ba simuluha kwa lifolofolo. Kono Bibele yona i bonisa kuli batu ba simuluha ku mutu ya n’a petehile

[Manzwi a fa likepe 16]

“Basayansi ha ba lumeli kuli liselusi za kona ku ipilaula”

[Manzwi a fa likepe 17]

Lika ze pila ze ezizwe ka mukwa o komokisa li lu tusa ku itebuha butali bwa Mubupi wa luna