Liñolo le li Zwa Kwa Ghana

Lizazi la Tuhela ku Ituta Mulwanelo wa Karate

NE NI sa hupuli kuli wa kona ku cinca cwana. Na tinile siapalo se sitelele sa bwanda bo busweu, ni ku tama lukanda lo lunsu lo lu tunanyana (lo lu eza lisentimita ze ketalizoho) mwa teka, ni ku yema inge ya bata ku lwana, inze a putile liñindi, mahutu a hae a tomile fafasi. Pata ya hae ne i bonahala ku sabisa, ni mañonde a matuna. Meto a hae na bonahala busisani, ni ku sabisa—ku si na ku bonisa bupyeha.

A shenya, ni ku huwa ka sipundumukela. A posa liñindi mwa moya ka bubebe bo bu komokisa. A loba libala ka ku li nata hahulu ka lizoho la hae. Hape a tula ni ku fetuha inze a li mwahalimu, mahutu a hae ni mazoho a hae inz’a bonahala ku itukiseza ku to nata mutu ya na ka bika ni yena . Kana luli yena mutu yo ki yena ya na kupile ku lutiwa Bibele?

Na liba ku yena inge ni otolozi lizoho ku mu lumelisa. Mi na mu bulelela kuli: “Ni sepa kuli ki wena Kojo. Ni utwile kuli u bata ku ituta Bibele.” A ni swala mwa lizoho ni ku menya hahulu, inze a bonahala ku taba ni ku ba ni silikani. Meto a hae ka nako ye, ha sa bonahala ku sabisa, cwale sa bonahala kuli a tokwa ku ziba ze ñata. Na ni alabile kuli: “Eni, ni tabela hahulu ku eza cwalo. Lu kona ku kalisa lili?”

Lwa ina mwa malibela a ndu ya hae inze lu na ni Libibele ni libuka za luna. Mwa malibela ne ku bata hande, mi ne ku si na lilata, hape ne lu li lu nosi. Ne lu li lu ba balalu, na, yena Kojo, ni kanjoko ka hae. Kanjoko kao ka ka eza lisentimita ze 35 fela mwa butelele, ne ka na ni boya bo bufubelu fa toho ya kona ni tulelu to tusweu ili to ne tu ka bonahaza ku sehisa. Kanjoko kao ne ka buheha, ne ka lata ku bapala, mi ne ka lata hahulu ku bonisisa lika, ka kala ku zamaya-zamaya ko ka lata kaufela, ka hatikela fa mapepa a luna, ka lu byangula liñoliso za luna, ka yomeka tungandi twa kona mwa mapokoto a lihembe za luna kuli ka fumane mwa teñi sico. Sina mo ku inezi ku mushemi ha twaezi lilata la bana ba hae, ni Kojo na si ka iseza pilu kwa lilata leo, a iseza pilu kwa tuto. Lipuzo za hae ze ñata ne li ni bonisize kuli na nahanisisanga lika, ni kuli na tabela ku ituta. Mwendi ku ituta mulwanelo wa karate ki kona ko ne ku tahisize kuli a be ni tokomelo ni maseme, kakuli na sa lumeli-lumeli fela lika za na ituta ku fitela a kolwa ni ku fumana bupaki bwa mwa Mañolo.

Tuto ya luna ya zwelapili hande. Kono nako ha ne inze i ya, ne ni lemuhile kuli ne ku na ni nto ye ñwi ye ne i kalile ku mu kataza hahulu mwa pilu. A ni taluseza kuli: “Nto ye ni lata fela mwa lifasi le ki mulwanelo wa karate.” Ne ni boni kuli Kojo na na ni takazo ye tuna ya ku lwana, ni kuli na sa lati ku libala zibo ya na na ni ya ku lwana ili ya na ipumanezi ka nako ye teelele. Ha na li wa lilimo ze 26 fela za ku pepwa, Kojo hasi kuli na lata fela karate, kono mane na li mulwani yo mutuna wa karate,  kakuli na konile ku fita fa situlo sa ku fiwa lukanda lo lunsu ili lo lu fiwanga fela kwa batu ba ba li licaziba ba karate, mi ki ba sikai fela ba ba na ni lona mi ba bañata ha ba na ku fita fa situlo seo.

Ne ni sa zibi hande za na lela ku eza Kojo. Kono ne ni boni kuli u lemuhile kuli mutu ya lata karate, ya holofaza ba bañwi ka mazoho ni ka mahutu a hae, ha koni ku ba ni mufelañeke, sishemo, ni ku iseza pilu ku ba bañwi ilikuli a bonise lilato le ba bonisana Bakreste ba niti. Niteñi, na ziba kuli niti ye mwa Bibele i cincize lipilu za batu ba ne ba li t’ata hahulu. Haiba Kojo u na ni pilu ye nde, ka tuso ya m’ata a Linzwi la Mulimu, ni yena hanyinyani-hanyinyani u ka fita fa ku ba ni mufelañeke ni sishemo. Ni lukela ku ba ni pilutelele.

Lizazi le liñwi musihali inge ku cisa hahulu, ha ne lu tuha lu feza tuto ya luna, ne lu balile taba ye ñwi ya mwa Bibele ili ye ne sabisize hahulu Kojo mane inge kuli na lahilwe ki mulwani ya m’ata hahulu. Taba ya na balile i li: “[Muñ’a] Bupilo u lika ya na ni niti. Kono moya wa hae u toile ya maswe, ni ya lata situhu.” (Samu 11:5) Hamulaho na bulezi ka bunya kuli: “Ya lata situhu.” Meto a hae a mafubelu, a na sa cinci, a kala ku bonahala bunolo. A ni talima mwa meto ni ku menya. Mi a ni taluseza kuli: “Ni atuzi sa ku eza.”

Na ni Kojo cwale, se lu eza musebezi o lu tabela hahulu—lu itatezi ku ba baluti, ku bulelela batu ba ba ka tabela litaelo ze mwa Bibele ku si na tifo. Kacenu kakusasana wo, lu ya ku yo potela mucaha ya bizwa Luke.

Ha lu nze lu ya cwalo kwa ndu ya hae, lu fita mwa mukwakwa o kumbani ni mo ku filika batu ba bañata ili o fita mwahal’a musika. Lu fumana lintolo ze ñata-ñata ni balekisi ba mwa linzila ba bañata-ñata ni lika za bona ze ba lekisa, ili: Mabunda a mbilimbili ye fubelu ni ye tala, bizuma bya tomato ye buzwize, tubunda twa delele ya makoto, hamoho cwalo ni liwailesi, likuku, milola ye mitelele, milili ya ku panga, litatehiso, ni mabunda a makatulo a kale ni a libyana za kale. Basizana ne ba zamaya ba lekisa lico ze na ni lilungiso ze shimbezwi mwa mikeke ye mituna ya senge, mi ne ba tengenyize mikeke yeo. Ne ba fita mwahal’a sicaba ka butali, inze ba lakazisa batu ba ba shwile tala ba ba bata ku leka mulo ni litapi ze besizwe fa mashala, nama ya nkala, ni nama ya minyopi. Linja, lipuli, ni likuhu ze lila ne li zamaya mwa nzila. Mwa musika ne ku na ni lilata le lituna bakeñisa kuli liwailesi ne li lila hahulu, limota ne li liza mauta, ni batu ba ne ba taza lilata.

Lwa zamaya mwa nzila ya liluli ye zwa mwa tolopo mo ku tezi lilata ni mo ku na ni batu ba bañata mi lwa fita fa muyaho o sinyehile. Luke, mucaha cwana wa lilimo za mwa ma-20, a yema mwa munyako mi a lu bizeza mwa muluti. Mwa ndu yeo ne ku tezi mikotana ni mambokisi mo ne ku na ni milyani ya matali a omile ni mibisi ya likota ze omile, matali na tamilwe hamoho ka mihala, mi ne ku na ni makwati a makima—lika zeo kaufela ne li za bo ndatahe Luke ba basali, ba ne ba li liñaka. Ne ba na ni zibo ya kwakale ili ya mwa ku kopanyeza milyani yeo, sihulu ye sitilwe ni ye tatehilwe mi ne i kona ku alafa matuku kaufela. Luke na lu libelela. Na fiyezi masila ni ku toma lipula ze talu za kota. Lwa ina ka ku kumbana mi lwa kalisa tuto ya luna ya Bibele.

Kojo ki yena ya na luta Luke litaba za Bibele. Na ina ni ku teeleza mikulwani ba babeli bao ha ne ba nze ba nyakisisa kalabo ya mwa Bibele ye bonisa libaka mwa lifasi ha ku na ni manyando a mañata. Kojo ha na bonisa Luke mwa ku fumanela mañolo mwa Bibele, ne ni nze ni buha lizoho la hae le li tiile ha li apula mapepa a masisani kuli a fumane liñolo. Mi na hupula nto ye ñwi, kuli nakonyana kwamulaho, mazoho a hae a tiile ao na itusiswanga kwa ku lwana. M’ata a Linzwi la Mulimu a felisanga mikwa ye maswe ya batu ili ye atile hahulu mwa lifasi le li maswe le, ni ku ba cinca kuli ba be ni tulemeno to tunde twa mufelañeke ni lilato. Ni ikutwa kuli ni petile nto ya butokwa hahulu ka ku tusa Kojo.

Ha ne lu li mwa nzila ya ku liba kwa ndu, lwa ambola ni muuna ya na inzi mwatas’a kota ya mango. A teeleza ka tokomelo ku Kojo ha na nze a apula Bibele ni ku bala liñolo. Muuna yo ha lemuha kuli lu Lipaki za Jehova a tula ni ku yema. A huwa ka bunyemi kuli: “Ha ni mi tabeli mina batu tuni!” Honafo fela Kojo a kala ku bifa. Cwale na mu bona ha wisa pilu ni ku ikema ka kozo. Lwa funduka.

Ha ne lu li mwa nzila cwalo, Kojo a ni ukumela ni ku ni shobotela kuli: “Pilu ya ka ne i yuka ha na bulezi manzwi ani. Kana mwa ziba ze ne ni kona ku eza ku muuna yani?” Na mu alaba inze ni menya, na li: “Na ziba.” Ni yena a ni menyeza mi lwa zwelapili ku liba kwa ndu.