Mwa Ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Ku Itusisa Hande Masheleñi

Wa muuna u li: “Musalaa ka, Laura, * u itusisanga masheleñi ku leka lika ze sa tokwahali—lika ze ni ikutwa kuli ha lu li tokwi. Mi ku bonahala kuli haa koni ku buluka masheleñi! Ku lu belanga hahulu taata ha lu tokwa ku leka lika ze lu si ka libelela. Hañata ni bulelanga kuli musalaa ka a sa ba feela ni masheleñi kipeto u ka itusisa ona kaufela.”

Wa musali u li: “Mwendi ha ni bulukangi masheleñi a mañata, kono bo muunaa ka ha ba zibi hande lika mo li tulela—lico, libyana za mwa ndu, za ku itusisa fa lapa—mi ki na ya tolanga fa lapa. Na ziba lika ze lu tokwa, mi na li lekanga nihaike li tisanga likomano ka za masheleñi.”

TABA ya masheleñi i kona ku ba ye taata hahulu ku i ambola ka kozo mwahalaa batu ba ba nyalani. Ki lona libaka ha ku bulelwanga kuli masheleñi ki ona a tahisanga hahulu likomano mwa manyalo.

Batu ba ba nyalani ba ba sa zibi ku itusisa hande masheleñi ba kona ku ba ni liñalelwa, likomano, ni ku ikutwa hahulu bumaswe—mane bulikani bwa bona ni Jehova bu kona ku sinyeha. (1 Timotea 6:9, 10) Bashemi ba ba palelwanga ku tatulula matata a za masheleñi ba kona ku beleka hahulu, mi ka ku eza cwalo ba palelwa ku tiisana lipilu ni ku tiisa lipilu za bana ba bona, mane ni ku palelwa ku tusa bana ba bona ni ku itusa isali bona ku tiisa bulikani bwa bona ni Jehova. Hape ba luta bana ba bona ku sa ziba ku itusisa hande masheleñi.

Bibele i li: ‘Mwa mukunda wa mali mutu wa silelezwa.’ (Muekelesia 7:12) Kono masheleñi a ka sileleza feela linyalo la mina ni lubasi lwa mina ha mu ituta mwa ku a sebeliseza hande ni ku ituta mwa ku ambolela hande ni bakumina ka za ona. * Mane lingambolo za mali li kona ku tiisa linyalo la mina mwa sibaka sa ku tahisa likomano.

Kono ki kabakalañi masheleñi haa tahisanga matata mwa linyalo? Mi ki lika mañi ze mu kona ku eza ilikuli lingambolo za mina ka za masheleñi li kone ku mi tusa ku tatulula matata a mina ku fita ku tahisa likomano?

Ki Matata Afi E mu Kona ku Kopana ni Ona?

Hañata nto ye tisanga kuli batu ba ba nyalani ba si ke ba lumelelana ka za mo a lukela ku itusisezwa masheleñi ki sabo kamba ku sa sepana, isike mali luli. Ka mutala, haiba muuna u bata kuli musalaa hae a mu talusezange mwa itusisezanga mali kaufela, u bonisa kuli haa sepi kuli musalaa hae wa kona ku sebelisa hande mali a lubasi. Mi haiba musali u bilaela kuli muuna hae ha bulukangi mali a mañata, fo u bonisa kuli u na ni sabo ya kuli kwapili lubasi lu ka kenelwa ki butata bwa ku tokwa masheleñi.

Nto ye ñwi ye tahisanga likomano ka za masheleñi mwahalaa ba ba nyalani ki mukwa o ne ba hulisizwe ka ona. Bo Matthew ba ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo ze 8, ba li, “Musalaa ka u zwa mwa lubasi lo ne lu babalelanga hande masheleñi. Haa na sabo ye ni na ni yona. Bo ndate nee li macakolwa ni bazubi ba batuna ba kwai, mi ne ba sa bangi ni mubeleko ka nako ye telele.  Hañata ne lu sa bangi ni lika ze ne lu tokwa, mi na kalisa ku ba ni sabo ya ku kolotanga masheleñi. Fokuñwi sabo yeo i ni tahisezanga kuli ni si ke na lumelelana hande ni musalaa ka ha lu ambola ka za mali.” Ku si na taba ni butata bufi kamba bufi bwa ku sa lumelelana, mu kona ku eza cwañi kuli masheleñi a mi tuse mwa linyalo la mina ku fita kuli a no tisanga likomano?

Lika Zee ne ze Tusau

Bibele haki buka ye talusa ka mwa ku itusiseza masheleñi. Kono i na ni likelezo ze kona ku tusa batu ba ba nyalani kuli ba pime matata a za masheleñi. Mu nyakisise likelezo za yona mi mu like ku itusisa liakalezo ze tatama?

1. Mu itute ku ambola ka za mali ka ku wa pilu. “Butali bu ku mutu ya lata ku elezwa hande.” (Liproverbia 13:10) Bakeñisa mo ne mu huliselizwe, mu kana mwa ikutwa bumaswe ku buza batu ba bañwi ka za mali, sihulu bakumina. Nihakulicwalo, butali bu ka mi susumeza ku ituta ku ambolisananga taba ya butokwa ye. Ka mutala, mwa kona ku taluseza bakumina kuli mu twaezi mo ne ba itusisezanga mali bashemi ba mina. Hape mu like ku utwisisa mo ba ngela mali bakumina ku likana ni mo ne ba huliselizwe.

Ha mu tokwi ku libelela kuli butata bu zuhe kihona mu ka ikambota ka za mali. Muñoli yo muñwi wa Bibele naa buzize kuli: “Kikuli ba babeli ba ka zamaya hamoho, ba sa lumelelani?” (Amosi 3:3) Sikuka se, si sebeza cwañi? Haiba mu toma nako ya ku ikambota ka za mali, mu ka fukuza kwa likomano ze kona ku zuha kabakala ku sa lumelelana.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu tome nako ya ku ambolisana ka za mwa ku itusiseza masheleñi mwa lubasi. Mwa kona ku ambolisananga ka lizazi la pili mwa kweli ni kweli kamba sunda ni sunda ka lizazi le mu ketile. Mu ambolisanange ka bukuswani, mwendi ka mizuzu ye 15 kamba ye sa fiti fo. Mu kete nako ye mu lukuluhile kaufelaa mina. Mu lumelelane ku sa ambolanga ka za mali ka linako ze ñwi, inge cwalo ka nako ya ku ca sico kamba ha mu ikatulusa ni bana ba mina.

2. Mu lumelelane mo mu lukela ku ngela mali e mu hola. ‘Mu beyane kwapili ka ku fanana likute.’ (Maroma 12:10) Haiba ki mina feela ba ba beleka, mwa kona ku kuteka bakumina ka ku sa nga mali e mu hola kuli ki a mina mu nosi kono mu a nge kuli ki a lubasi.—1 Timotea 5:8.

Haiba kaufela mina mwa beleka, mwa kona ku fanana likute ka ku bulelela bakumina mali e mu hola ni lika ze mu lekanga kamba lika ze ñwi ze tuna ze mu tokwa ku lifela. Haiba mu sa buleleli bakumina litaba zeo, mu kona ku tisa kuli ba si ke ba mi sepa kamba mane ku sinya linyalo la mina. Ha mu tokwi ku bulelela bakumina kanto ni kanto ke mu bata ku leka. Kono haiba mu ambolisana ka za lika ze tuna ze mu bata ku leka, fo mu ka bonisa kuli maikuto a bakumina ki a butokwa ku mina.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu lumelelane ka za mali a kona ku itusisa mañi ni mañi wa ku mina a sa talusezi yo muñwi, ibe kuli ki K10,000, K50,000, kamba mali feela a mañwi. Kamita mu ambolisanange ni bakumina haiba mu bata ku itusisa mali a fitelela fo.

3. Mu ñole milelo ya mina. “Milelo ya mutu ya sebeza ka taata i mu atiseza lika.” (Liproverbia 21:5) Nto ye ñwi ye kona ku mi tusa ku lela za kwapili ni ye kona ku tahisa kuli buikatazo bwa mina bu si ke bwa ba bwa mbango, ki ku lukisa mo mu ka itusisezanga mali a lubasi. Bo Nina ba ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo ze 5, ba li: “Ku bona mali e mu hola ni lika ze mu tokwa ku leka fo mu li ñozi ki nto ye kona ku mi tusa ku lemuha lika ze ne mu si ka lemuha. Ku taata ku lwanisa litaba ze ñozwi.”

Mulelo wa mina wa misebelisezo ya mali ha u tokwi ku ba o taata. Bo Darren, ba ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo ze 26, ili ba ba na ni bana ba bashimani ba babeli, ba li: “Kwa makalelo ne lu itusisanga ingilopu kuli lu sebelise hande mali a luna. Ne lu beyanga mali a ku itusisa mwahalaa sunda mwa liingilopu ze shutana-shutana. Ka mutala, ne lu na ni liingilopu mo ne lu beyanga mali a ku itusisa kwa ku leka lico, a ku itusisa ku za ku itabisa ka zona, mane ni a ku kutisa milili ka ona. Haiba mali a fela mwa ingilopu ye ñwi, ne lu nganga mwa ingilopu i sili, kono kamita ne lu kutisanga  mali ao lu sa a fumana feela.” Haiba ki ka siwela mu lifa likoloti za mina ka ku itusisa mali luli, mi mu itusisanga macheke kamba linzila ze ñwi, ki kwa butokwa hahulu kuli mu lele mwa ku lifela likoloti zeo mi mu ñolange lisinyehelo za mina.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu ñole lisinyehelo kaufela ze swana ze mu banga ni zona. Mu lumelelane kuli ki bukai bo mu ka bulukanga kwa mali e mu holanga. Kihona mu ka ñola lisinyehelo ze ñwi ze cincanga, ze cwale ka lico, malaiti, ni likoloti za luwaile. Mi cwale mu ñole lisinyehelo za mina kaufela ze mu bile ni zona mwa likweli li sikai. Haiba kwa konahala mu cince mupilelo wa mina ilikuli mu si ke mwa kena mwa likoloti.

4. Mu lumelelane zaa ka ezanga mañi ni mañi. “Ba babeli ba fita a li muñwi; kakuli ba fumana se situna kwa musebezi wa bona.” (Muekelesia 4:9, 10) Mwa mabasi a mañwi, muuna ki yena ya talimanga za mali. Mi mwa mabasi a sili, musali ki yena ya petanga musebezi wo. (Liproverbia 31:10-28) Kono batu ba bañata ba ba nyalani ba ikabelanga buikalabelo bo. Bo Mario ba ba se ba li mwa linyalo ka lilimo ze 21, ba li: “Musalaa ka ki yena ya babalela litaba za likoloti ni lisinyehelo ze nyinyani. Na ni bonanga za ku lifa mitelo, likoloti ze tuna ni ku lifela ndu. Lwa ikambotanga mo lu petela buikalabelo bwa luna mi lu sebezanga hamoho.” Ku si na taba kuli mu itusisa muezezo ufi, nto ya butokwa hahulu ki ku sebelisana.

MU LIKE MUEZEZO WO: Ha se mu lemuhile buikoneli ni bufokoli bwa yo muñwi ni yo muñwi wa mina, mu ikambote buikalabelo bwa ka peta mañi ni mañi. Mu nyakisise muezezo wa mina hamulaho wa likweli li sikai. Mu eze licinceho ze swanela. Kuli mu ikutwe mo ba ikutwela bakumina ha ba eza buikalabelo bwa bona, inge cwalo ku lifa likoloti kamba ku leka lika za mwa ndu, mwa kona ku cincana buikalabelo.

Ze li Swanela ku Patulula Lingambolo za Mina ka za Mali

Ku ikambota ka za mali ha ku swaneli ku fokolisa lilato la mina. Bo Leah, ba ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo li ketalizoho ne ba boni kuli taba ye ki ya niti. Ba li: “Na ni bo muunaa ka lu itutile ku ambolanga ka za mali ka ku lukuluha ni ka ku sepahala. Kabakaleo, se lu sebelisana hande mi lilato la luna li tiile.”

Batu ba ba nyalani ha ba ambolisana ka za mo ba bata ku itusiseza mali, ba buhisana ka za sepo ni milelo ya bona, mi ba bonisa busepahali kwa linyalo la bona. Ha ba ikambota pili ba si ka leka kale lika ze tuna, ba bonisa kuli baa nga maikuto a yo muñwi ni yo muñwi ku ba a butokwa. Ha ba lumeleza yo muñwi ni yo muñwi ku itusisa mali e ba lumelelani ku leka lika ze ñwi ku si na ku ikambota, fo ba bonisa kuli ba sepana. Ku sepahala ni likute ku tusa batu ba ba nyalani ku ba ni lilato la niti. Linyalo le li cwalo ki la butokwa hahulu ku fita masheleñi, mi ha ku na tuso ya ku ba ni likomano ka za masheleñi.

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

▪ Ki lili ha ne lu ambozi ka ku wa pilu ni bakuluna ka za mali?

▪ Ki lika mañi ze ni kona ku bulela ni ku eza kuli ni bonise kuli na itumela kwa tuso ya masheleñi ye ba tusa ka yona lubasi bakuluna?

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Ki nto mañi ya butokwa hahulu ku mina—mali kamba linyalo la mina?