“Ku Fitela Lifu li lu Kauhanya”

KI BO muuna ni musalaa hae ba bakai ba ne ba kuta-kutezi manzwi ao ka tabo fa lizazi la sinawenga sa bona—mwendi ka ku sa nahana kuli nako ye ñwi ba ka kauhanyiwa ki lifu? Lika ze atile ze cwale ka busupali, makulanu, kamba likozi li kona ku kauleza bupilo bwa mulatiwa wa mutu, ni ku siya yo muñwi mwa bulutu ni masitapilu.—Muekelesia 9:11; Maroma 5:12.

Lipalo li bonisa kuli ibatoo ba licika la basali ba lilimo ze 65 kamba ku fitelela ki limbelwa. Kaniti, bakeñisa kuli hañata basali ki bona ba ba shwelwanga ku fita baana, ku shwelwa ki mutu yo u nyalani ni yena ku bizizwe kuli ki “kwa basali.” Fo ha ku talusi kuli baana ha ba shwelwangi. Taba ya niti ki ya kuli buñata-ñata bwa batu ba fitile mwa muinelo wo taata wo. Esi mwendi mu ba bañwi ba ku bona?

Ibe kuli mu baana kamba mu basali, haiba mu shwezwi ki mutu ye ne mu nyalani ni yena, kiñi ze mu kona ku eza? Kana Bibele ya kona ku mi tusa ku talimana ni maswabi a cwalo? Limbelwa ni baana ba bañwi ba ba siyamezwi ba tiyezi cwañi muinelo wo? Nihaike kuli mwa miinelo yeo kaufela tatululo haki ye swana, ku na ni likuka ni liakalezo ze kona ku tusa.

Ku Talimana ni ku Shwelwa

Nihaike kuli batu ba bañwi ba nahana kuli ku lila ki sisupo sa kuli mutu ki mufokoli kamba kuli mane ku lubeta, caziba wa za munahano Dr. Joyce Brothers, ya li mbelwa, u likanya miyoko kwa mulyani wa mwa maikuto. Ka mo ku inezi feela, ku lila ki kezo ye lukile ka nako ya maswabi mi ku tusa ku fukuza kwa butuku bwa utwa mutu ya mwa maswabi. Mu si ke mwa swabela ku lila. Mutala o munde wa mutu ya na si ka swabela ku lila u fumaneha mwa Bibele. Abrahama ne li muuna wa tumelo ye tuna, mi na ikozi tohonolo ya ku bizwa mulikanaa Mulimu. Kono, musalaa hae ha na timezi, Abrahama “a ta kwa maswabi, ku lila Sara.”—Genese 23:2.

Nihaike kuli ha ku si ka fosahala mutu ku bata ku ina a nosi ka nako ye ñwi, mu si ke mwa ikauhanya kwa batu  ba bañwi. Liproverbia 18:1 i lu lemusa kuli: “Mutu ya sa lati siango ni ba bañwi, u bata zaa lakaza yena a nosi.” Kono mu kupe tuso kwa banabahabo ni kwa balikani ba mina ba ba mi utwela butuku. Kacwalo, tukiso ye tuna ko mu kona ku fumana tuso ni kelezo ha mu i tokwa ki mwa puteho ya Sikreste, mo ku na ni batu ba ba ziba hande za Mulimu.—Isaya 32:1, 2.

Ba bañwi ba fumani kuli kwa tusa ku alaba mañolo kamba makadi a ne ba amuhezi a ku ba omba-omba. Mwa kona ku itusisa kolo ye kwa ku ñola litaba ze nde ze mu hupula ka za bo ne mu nyalananga ni bona ni linako ze ne mu abananga ni bona. Ku panga buka ya maswaniso a bona, mañolo, kamba litaba ze kuswani fo mu kona ku ba hupulelanga ni kona kwa kona ku mi tusa ku fukuza kwa masitapilu e mu li ku ona.

Ha ku si ka fosahala ku mutu ya shwezwi ku ikutwa ku lateha, kono ku eza misebezi ya ka zazi ni zazi ku ka mi tusa. Ka mutala, haiba mu tomile nako ya ku lobala, ku zuha, ku ca, kamba ku eza misebezi ye miñwi, mu like ku latelela tomahanyo yeo. Haiba mu ikutwa ku eshulwa hahulu ki lifu la bakumina, mu lelele cimo misebezi ye mu ka eza kwa mafelelezo a sunda ni sunda ni fa mazazi a ipitezi a cwale ka lizazi la ku hupula sinawenga sa mina. Sihulu ki kwa butokwa ku sa tuhela mukwa wa mina wa ku ituta za Mulimu.—1 Makorinte 15:58.

Ku bunolo hahulu ku mutu ku eza likatulo ze si ka luka ha li mwa maswabi a matuna. Mwendi batu ba ba na ni milelo ye maswe ba kana ba lika ku eza lika ze ñwi ze ka tatafaza muinelo o mu li ku ona. Kacwalo mu si ke mwa eza likatulo ka kayeye ze ama litaba ze cwale ka ku lekisa ndu ya mina, ku leka lika ze ñwi ze tuna, ku tuta, kamba ku nyala kamba ku nyalwa sinca. Lishitanguti la Bibele li bulela kuli: “Milelo ya mutu ya sebeza ka tata i mu atiseza lika; kono ya pakisa ku fuma u akufela kwa bubotana.” (Liproverbia 21:5) Licinceho za mwa bupilo ze tuna ze swana ni zeo ha li swaneli ku eziwa ku fitela mu ikutwa ku imuluha luli.

Ku zwisa libyana mwa ndu za mutu ye ne mu nyalananga ni yena ka ku li lekisa kamba ku li fanisa ku kona ku ba taata hahulu, sihulu haiba ne mu pilile lilimo ze ñata hamoho, kono yeo ki kezo ye ezahalanga ka nako ya maswabi. Ku sa eza cwalo ku kona ku tahisa kuli matomola e mu li ku ona a nge nako ye telele. (Samu 6:6) Batu ba bañwi ba lata ku eza musebezi wo ba nosi; ba bañwi ba nga kuli kwa tusa ku eza musebezi wo ni mulikanaa bona yo mutuna ya kona ku ba tusa haiba musebezi o ba eza u ba nahanisa za mutu ye ne ba nyalananga ni yena. Hape mwa kona ku kupa mulikanaa mina kamba wahabo mina kuli a mi tuse ku eza lika lifi kamba lifi za ku ñola-ñola, ze cwale ka ku nga mañolo a lifu; ku zibisa ba musebezi kwa naa beleka, ba lipanga, ni ba likampani ba na kolotezi mali; ku cinca mabizo a lifa; ku amuhela masheleñi a mufu; ni ku lifela za likalafo.

Mu hupule kuli lu pila mwa lifasi le li tezi mizamao ye maswe. Bakeñisa kuli cwale se mu li mu nosi, buikatazo bwa mina bwa ku lika ku zwelapili ku ba ba ba kenile bwa kona ku likiwa. Manzwi a muapositola Paulusi kaniti luli a sebeza kacenu, a li: “Mutu ni mutu ku mina a zibe ku buluka mubili wa hae u li o kenile, o kutekeha. Mu si ke mwa u neela u ya ka litakazo ze maswe, sina bahedeni ba ba sa zibi Mulimu.” (1 Matesalonika 4:4, 5) Kacwalo, ki ko kunde ku ambuka ku buha mafilimu, ku bala libuka, ni ku teeleza kwa lipina za malato kamba ze bulela za tobali.

Sihulu mu swanela ku utwisisa kuli ku nganga nako ye telele kuli mutu a kone ku angulukelwa. Piho ya ba USA Today i biha kuli lipatisiso ze ezizwe ki ba sikolo sa University of Michigan Institute  for Social Research li bonisa kuli mutu ya shwezwi u tokwa likweli ze 18 kuli a kone ku kalisa ku angulukelwa kwa mubili ni mwa munahano. Mu kupe Mulimu kuli a mi fe buitiiso, ili bo bu tiiswa ki muselo wa moya wa hae. (Magalata 5:22, 23) Nihaike kuli ha mu koni ku nahana kuli kwa konahala ku angulukelwa, nako ha inze i ya mu ka ikutwa cwalo.

Ba Bañwi mo ba Konezi ku Tiyela Muinelo Wo

Bo Anna, ba ne ba nyezwi hande ka lilimo ze 40, ne ba utwisizwe hahulu butuku ki lifu la bo muunaa bona ba ba sa zo timela. Ba bulela kuli: “Bo ma ne ba timezi inge ni na ni lilimo ze 13, mi bo ndate ni bahulwani ba ka ba babeli, hamohocwalo ni munyanaa ka ni bona hape se ba timela. Kono ni bulela niti kuli kwa mafu ao kaufela, ha ku na lifu le ne li ni utwisize hahulu butuku inge la bo muunaa ka. Ne ni ikutwile inge kuli ne ni pazuzwi fahali. Ne ni utwile hahulu butuku.” Ki nto mañi ye ba tusize ku tiyela butuku bo? Ba li: “Ni pangile buka ye tuna ya mañolo ni makadi a ne ni amuhelanga a tezi manzwi a lilato ni a buitebuho kwa tulemeno kaufela to tunde twa bo Darryl. Liñolo ni liñolo hamohocwalo ni kadi ni kadi li bulela nto ye ñwi ka za bo Darryl. Ni sepa kuli Jehova ni yena wa ba hupula mi u ka ba kutiseza kwa bupilo.”

Bo Esther ba lilimo ze 88 ha ba bulela ze ba tusize, ba li: “Hamulaho wa lilimo ze 46 za ku pila hande ni bo muunaa ka, muliko o mutuna ka ku fitisisa o ni na ni wona ki wa buinosi. Kono ni lemuhile kuli ku pateha mwa misebezi ya Mulimu ku ni tusize hahulu. Ha ni si ka tuhela ku fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste, ku talusezanga ba bañwi lushango lwa Bibele, ni ku ipalelanga Bibele. Ni tusizwe ki ku eza siango ni ba bañwi. Ni swalisananga ni balikani ba ba ni teeleza. Hañata ha ba bangi ni makande a omba-omba, kono ni itebuha hahulu nako ye ba tandanga ni na ni ku ni teeleza.”

Bo Robert, ba ne ba shwezwi ki basali ba bona kabakala butuku bwa kansa hamulaho wa lilimo  ze 48 mwa linyalo, ba bulela kuli: “Ku taata hahulu ku tiyela lifu la wahenu ye ne u kona ku ambola ni yena, ku eza likatulo hamoho, ku ikola misipili ni lipumulo hamoho, ni ku ikambota ze ezahezi mwa lizazi leo. Ibile ndwa ye tuna, kono ni ikatulezi ku sa zwafa mi ni ka zwelapili ni mupilelo wa ka. Ni tusiwanga hahulu ki ku patehisa munahano wa ka ni ku eza misebezi ya kwa mubili. Hape ni omba-ombilwe hahulu ki tapelo.”

Ku Pila Bupilo bo Bunde Hamulaho wa Lifu la Bakumina

Nihaike kuli ku shwelwa ki mutu ye mu lata ku butuku hahulu, ao haki ona mafelelezo. Ka ku sa nahana hahulu za bakumina, cwale mwa kona ku bona tokwahalo ya ku eza lika ze ne mu sa ezangi hahulu, ze cwale ka ku eza lika za ku zwela fateñi bulutu kamba ku tama misipili. Ku eza lika ze, ku ka mi tusa ku sa shwa hahulu bulutu. Ba bañwi bona, ye i kona ku ba kolo ye tuna ku bona ya ku abana ka ku tala mwa bukombwa bwa Sikreste. Mu ka fumana tabo ye tuna ya ku tusa ba bañwi ka nzila ye kakuli Jesu na bulezi kuli: “Ku na ni mbuyoti mwa ku fana, ye fita ye mwa ku fiwa.”—Likezo 20:35.

Mu si ke mwa nahana kuli ha mu sa na ku ba ni tabo hape. Mu kolwe kuli Jehova u ka mi babalela haiba mu kupa tuso ku yena. Walisamu Davida na bulezi kuli: “[Jehova] u tiisa . . . limbelwa.” (Samu 146:9) Kwa omba-omba ku ziba kuli Bibele ha i buleli feela kuli Jehova ki “Ndate ya mukekecima, Mulimu wa ze tiisa pilu kaufela” kono hape i mu talusa kuli: “U fumbutulula sata sa hao, mi ze pila kaufela za kula.” (2 Makorinte 1:3; Samu 145:16) Kaniti, Mulimu ya lilato, Jehova, wa kona, wa tabela, mi u itukiselize ku tusa ba ba kupa tuso ku yena. Haike mu ikutwe mo ne ba ikutwezi Maisilaele ba kwaikale, ba ne ba opezi kuli: “Ni inulela meto kwa malundu; tuso ya ka i ka ni zwela kakai? Tuso ya ka i zwa ku Muñaa Bupilo, Ya ezize lihalimu ni lifasi.”—Samu 121:1, 2.

[Manzwi a fa likepe 30]

Batu ba bañata ba ikutwile maswabi ni buinosi bo bu tiswa ki ku shwelwa ki mutu ye ne ba nyalananga ni yena. Kana mu ba bañwi ba ku bona?

[Mbokisi fa likepe 32]

Ku Cwañi ka za ku Nyala Kamba ku Nyalwa Sinca?

Bibele i bonisa kuli lifu ki ona mafelelezo a linyalo, ili ku lumeleza ya shwezwi kuli wa kona ku nyala kamba ku nyalwa sinca. (1 Makorinte 7:39) Niteñi, katulo ye cwalo ki ya ka butu. Kono ki kwa butokwa kuli bana ba zibe katulo ya eza mushemi wa bona kuli ba kone ku mu fa kemelo ha ku konahala. (Mafilipi 2:4) Ka mutala, Andrés kwa makalelo na sa lati kuli bo ndatahe ba nyale sinca. Na lata hahulu bo mahe mi na ikutwa kuli ha ku na musali u sili ya swanela ku ba yola. U bulela kuli: “Kono hamulaho wa nakonyana se ni lemuha kuli bo ndate ne ba ezize katulo ye nde. Linyalo la kutisa sinca tabo ye ne ba na ni yona pili. Ba kalisa ku eza lika ze ne ba tuhezi ka nako ye telele, ze cwale ka ku tama misipili. Mi luli ni itumela ku bo me ba banca ka ku babalela hande bondate kwa mubili ni mwa maikuto.”

[Maswaniso a fa likepe 31, 32]

Ku zwelapili ku pateha mwa misebezi ya Mulimu ni ku lapela ku yena kuli a mi fe buitiiso ku ka mi tusa ku angulukelwa