Mu ni fe Feela Botela I Liñwi Hape

BO ALLEN ne ba kalile ku nwa hahulu bucwala inge ba na ni lilimo ze 11. * Bona ni balikani ba bona ne ba bapalelanga mwa mushitu, ili ku likanyisa babapali ba mwa mafilimu. Babapali bao be ne ba likanyiswa ne ba sa nwangi bucwala luli mwa filimu, kono bo Allen ni balikani ba bona ne ba nwanga bucwala luli.

Bo Tony ne ba na ni lilimo ze 40 ha ne ba kalile ku ekeza hanyinyani-hanyinyani palo ya mabotela a bucwala a ne ba nwanga ka zazi manzibwana ku zwa ku iliñwi kamba a mabeli ku isa ku a ketalizoho kamba a silezi. Hamulaho wa nako, ne ba sa koni nihaiba ku ziba palo ya mabotela a ne ba nwanga mwahalaa lizazi.

Bo Allen ne ba kupile tuso kabakala butata bwa bona bwa ku nwa. Bo Tony bona ne ba hanile tuso ye ne ba filwe ki ba lubasi ni balikani ba bona ba ne ba ba isa pilu. Bo Allen ba sa pila ni kacenu le kuli mane ba kandeka za bupilo bwa bona; bo Tony bona ne ba shwile lilimonyana kwamulaho mwa kozi ya fa mukwakwa hamulaho wa ku nwa hahulu bucwala.

Nihaiba kuli mutu u nwa hahulu bucwala a nosi, ze zwanga mwa ku nwa hahulu bucwala kwa hae li amanga bupilo bwa batu ba bañwi, mi hañata li tahisanga ze maswe hahulu. Ku nwa hahulu bucwala hañata ku tahisanga likomano ni lindwa, likolofalo ni lipulao, likozi za fa mikwakwa ni likolofalo za fa misebezi, mane ni matuku a mañata. Ku nwa hahulu bucwala ku sinya hahulu masheleñi ka silimo, mi kwanda zeo hape ku tahisanga matata a mwa munahano ku mutu ka sibili, kwa mabasi, ni kwa banana.

Nihakulicwalo, kopano ya U.S. National Institutes of Health i bulela kuli, “haki mutu kaufela ya nwanga bucwala kamita ya na ni butata bwa ku nwa, mi haki batu kaufela ba ba na ni butata bwa ku nwa ba ba nwanga zazi ni zazi.” Batu ba bañata ba ba si ka komiwa ki bucwala ba kalisize mukwa wa ku nwanga hahulu ba sa lemuhi. Batu ba bañwi ba nwanga ka siwela kono ba fezanga mabotela a fitelela a ketalizoho ka nako ye swana.

Haiba mu keta ku nwa bucwala, ki ku nwa ko ku cwañi ko ku tulile tikanyo? Mu kona ku ziba cwañi kuli ha mu sa tokwa botela iliñwi hape? Litaba ze tatama li ka nyakisisa litaba za butokwa ka za tuto ye.

[Litaluso za kwatasi]