Mwa Ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Mu Lute Bana ba Mina Likuka ze Nde za Mwa Bupilo

Me wa libizo la Loida * ya pila kwa Mexico u bulela kuli: “Bakeñisa kuli makondomu aa fiwanga mwa likolo, mikulwani ba ikutwa kuli ku eza somano ka ku itusisa makondomu ha ku si ka fosahala.”

Me wa libizo la Nobuko ya pila kwa Japan u li: “Ne ni buzize mwanaka wa mushimani za naa ka eza ha ne ba ka ipumana kuli ba inzi feela ba babeli ni mulikanaa hae wa musizana. Na alabile kuli, ‘Ha ni zibi.’”

MWANAA mina wa mushimani kamba wa musizana ha naa sa li mbututu, kana ne mu si ka lika ku mu sileleza kwa lika kaufela za mwa ndu ya mina ze ne ka tahisa kozi kwa buikangulo bwa hae? Mwendi mane ne mu patanga lika kaufela ze ne kona ku holofaza mwanaa mina.

Ku sileleza mwanaa mina wa mukulwani haki nto ye bunolo! Cwale se mu bilaelanga kuli: ‘Esi mwendi mwanaka u buhanga maswaniso a mapunu!’ ‘Kana mwanaka wa musizana u itusisanga luwaile lwa ku fumbata ku lumela batu ba bañwi maswaniso a hae fa inzi mapunu?’ Mi puzo ye taata hahulu ki ya kuli, ‘Kana mwanaka wa mukulwani wa ezanga somano?’

Bumaswe Bwa ku Lisa Bana ba Mina

Bashemi ba bañwi ba likanga ku lisa bana ba bona ba mikulwani ka nako kaufela ni ku talimisisa lika kaufela ze ba eza bana ba bona. Hamulaho wa nako, buñata bwa bashemi ba ba ezanga cwalo ba fitanga fa ku lemuha kuli ku lisa bana ku tahisa kuli bana ba pate ze ba eza.

Kaniti, ku lisa bana haki yona tatululo. Jehova Mulimu ha itusisi mukwa wo kuli libupiwa za hae li mu utwe mi ni mina ka ku ba bashemi ha mu swaneli ku itusisa mukwa wo. (Deuteronoma 30:19) Kacwalo, mu kona ku tusa cwañi bana ba mina ba mikulwani ku eza liketo ze nde mwa bupilo bwa bona?—Liproverbia 27:11.

Muhato wo bunolo wo mu kona ku nga ki wa ku zwelapili ku ambolisananga ni bana ba mina mi mu kale ku eza cwalo inze ba sa li banana. * (Liproverbia 22:6) Cwale ha ba ka nonoboka, mu zwelepili ku ambolanga ni bona. Ka ku ba mushemi, bana ba mina ba mikulwani ba swanela ku bata litaba ze sepeha ku zwelela ku mina pili. Alicia,  musizana wa kwa Britain u bulela kuli: “Batu ba bañata ba nahananga kuli lu tabelanga ku ambola litaba za somano ni balikani ba luna, kono yeo haki niti. Lwa itebuhanga haiba litaba zeo lu li utwa ku zwelela kwa bashemi ba luna. Lwa sepanga ze ba bulela.”

Bana ba Tokwa Likuka ze Nde

Banana ha ba nze ba hula, ba swanela ku ziba litaba ze ñata ka za somano ku fita feela ku ba luta litaba ze ama mwa pepelwa mutu. Hape ba swanela ku ba “ni kutwisiso ya ku keta ze nde ku ze maswe.” (Maheberu 5:14) Ka bukuswani, ba swanela ku ziba likuka za muzamao ze swanela ni ku pila ka ku lumelelana ni likuka zeo. Mu kona cwañi ku luta bana ba mina ba mikulwani likuka ze nde?

Mu kale ka ku nyakisisa likuka ze mu latelela mina ka sibili. Ka mutala, mwendi mu lumela hahulu kuli buhule—ili somano ya mwahalaa batu ba ba si ka nyalana i fosahalile. (1 Matesalonika 4:3) Mwendi bana ba mina baa ziba mubonelo wa mina wo, mane mwendi ba kona ni ku bulela manzwi a mwa Bibele a lumelelana ni mubonelo wa mina. Ha ba buziwa, ba kona ku alaba kuli buhule bu fosahalile.

Kono ku na ni ze ñata ze tokwahala. Buka ye bizwa Sex Smart i bulela kuli mikulwani ba bañwi ba kona ku bonisa inge kuli ba lumelelana ni litumelo za bashemi ba bona ka za taba ya somano. Buka yeo ili: “Ba kakanya ku ba ni mubonelo wa bona o ikemezi. Ha ba talimana ni muinelo wo ne ba si ka libelela, ha ba zibi muzamao wo swanela ni wo sa swaneli, mi ba lyangananga ni ku kena mwa butata.” Kona libaka likuka za muzamao ha li li za butokwa. Mu kona ku tusa cwañi bana ba mina ba mikulwani ku ba ni likuka ze nde?

Mu ba taluseze ka ku utwahala likuka ze mu latelela. Mu buze mwanaa mina kuli: Kana wa lumela kuli somano i swanela ku eziwa feela ki ba ba nyalani? Kihona cwale mu ka mu taluseza ka ku utwahala mubonelo wo swanela mi mu ezange cwalo nako ni nako. Ka ku ya ka buka ye bizwa Beyond the Big Talk, lipatisiso li bonisa kuli “mwa malapa moo bashemi ba taluseza bana ba bona ka ku utwahala kuli ha ba lati kuli mikulwani ba eze somano, hañata mikulwani bao ha ba ezangi somano.”

Kono sina mo lu taluselize kwa makalelo, niti kikuli ku taluseza feela mwanaa mina likuka za mina za muzamao ha ku talusi kuli kipeto mwanaa mina u ka latelela likuka zeo. Nihakulicwalo, ku talusa ka ku utwahala likuka ze mu bata kuli lubasi lwa mina lu latelele, kwa kona ku ba tusa ku latelela likuka zeo isali bona beñi. Mi lipatisiso li bonisa kuli kwa nalulelule buñata bwa ba banca ba latelelanga likuka za muzamao za bashemi ba bona, nihaike kuli kwa makalelo ne ba sa boni kuli za kona ku ba tusa.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mwa kona ku kalisa ku ambolisana ni ku bulela likuka za mina ka ku itusisa kezahalo ya mwa makande. Ka mutala, haiba mwa makande ku bihilwe za mutu ya ezize mulatu wa buhule, mwa kona ku bulela kuli: “Ni swabanga hahulu ha ni bona baana mo ba ezezanga maswe basali. Kiñi ze ba ezisanga cwalo?”

Mu ba lute niti kaufela ka za somano. Mu ba fange litemuso. (1 Makorinte 6:18; Jakobo 1:14, 15) Nihakulicwalo, Bibele sihulu i talusa kuli somano ki mpo ye zwa ku Mulimu isiñi kuli ki katwa ka teile Satani. (Liproverbia 5:18, 19; Pina ya Lipina 1:2) Ku bulelela bana ba mina ka za mabeta feela a somano ku ka tahisa kuli ba be ni mubonelo wo si ka luka, wo sa swalisani ni ze i bulela Bibele. Musali yo muñwi wa kwa France ya bizwa Corrina u bulela kuli: “Bashemi ba ka ne ba bulelanga hahulu za buhule, mi ku eza cwalo ne ku tahisize kuli ni be ni mubonelo wo maswe ka za somano.”

Mu bone teñi kuli bana ba mina ba ziba niti kaufela ka za somano. Me yo muñwi wa kwa Mexico ya bizwa Nadia u li, “Ni likile ku luta bana ba ka ba mikulwani kuli somano ki ye nde, mi ki tukiso ya ka sipepo ili yeo Jehova Mulimu naa file batu kuli ba ikole. Kono i swanela ku eziwa feela ki ba ba nyalani. Somano ya kona ku tahisa tabo kamba manyando, ku itingile feela ka mo lu itusiseza yona.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Nako ye tatama ha mu ka ambola ni mwanaa mina wa mukulwani  ka za somano, mu feze ngambolo ya mina ka taba ye susueza. Mu si ke mwa saba ku bulelela mwanaa mina kuli somano ki mpo ye nde ye zwa ku Mulimu yeo a ka ikola kwapili ha ka nyala kamba ku nyalwa. Mu mu bulelele kuli mu na ni buikolwiso bwa kuli wa kona ku zwelapili ku latelela likuka za Mulimu ku fitela a nyala kamba ku nyalwa.

Mu tuse mwanaa mina ku nyakisisa ze ka zwa mwa keto ya hae. Kuli ba eze liketo ze nde mwa bupilo, mikulwani ba tokwa ku ziba ze ba kona ku eza hamohocwalo ni ku nyakisisa bunde ni bumaswe bwa liketo zeo. Mu si ke mwa nahana kuli ku ziba feela ze nde ni ze maswe ku likani. Musali yo muñwi wa Sikreste ya bizwa Emma wa kwa Australia u li, “Ha ni iheta kwamulaho ni ku bona mafosisa e ne ni ezize, na kona ku bulela kuli ku ziba likuka za Mulimu ha ku talusi kuli mutu wa li latelela. Kono ku utwisisa bunde bwa ku latelela likuka zeo ni bumaswe bwa ku sa li latelela kwa tusa.”

Bibele ya kona ku tusa, kakuli buñata bwa litaelo za yona li bulela ze maswe ze zwa mwa ku fosa. Ka mutala, Liproverbia 5:8, 9 i eleza mitangana ku tokolomoha buhule kakuli ‘ba ka suhana ba fa ba bañwi likute la bona.’ Sina mo li boniseza litimana zeo, ba ba eza buhule ba ka palelwa ku sebeleza Mulimu ka pilu ya bona kaufela mi ba ka itahiseza maswabi. Mi lika zeo li ba ezisa ku sa tabelwa ki batu ba ba na ni tulemeno to tunde ili ba ba na ni milelo ya ku nyalana ni bona. Ku yeya likozi ze kona ku sinya bulikani bwa bona ni Mulimu kabakala ku loba milao ya hae ku ka tiisa buikolwiso bwa bana ba mina kuli ba latelele likuka ze nde za muzamao. *

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu itusise mitala ku tusa mwanaa mina kuli a bone butali bwa ku latelela likuka za Mulimu. Ka mutala, mwa kona ku bulela kuli: “Mulilo wa ku apeisa ki wo munde, kono mulilo wa lubya u maswe. Mililo yeo i fapahana cwañi, mi kalabo ya hao i kona ku lu tusa cwañi ku utwisisa likuka za tomile Mulimu ka za somano?” Mu itusise taba ye kwa Liproverbia 5:3-14 kuli mu tuse mwanaa mina ku utwisisa likozi ze tiswa ki ku eza buhule.

Mushimani wa kwa Japan ya bizwa Takao, wa lilimo ze 18, u li: “Na ziba kuli ni swanela ku eza ze lukile, kono ku taata ku eza cwalo bakeñisa litakazo za nama.” Mikulwani ba ba ikutwanga cwalo ba kona ku omba-ombiwa ki ku ziba kuli haki bona ba nosi. Mane ni muapositola Paulusi, Mukreste ya na tiile naa itumelezi kuli: “Ha ni lata ku eza se sinde, se si maswe ki sona se si li teñi ku na.”—Maroma 7:21.

Mikulwani ne ba ka eza hande ku lemuha kuli ndwa yeo hañata haki ye maswe. Ndwa yeo i kona ku ba tusa ku ba batu ba bande. Hape i kona ku ba tusa ku alaba puzo ye, ‘Kana ni bata ku zamaisa bupilo bwa ka ni ku zibahala sina mutu ya sepahala kamba kana ni bata ku zibahala sina mutu ya latelelanga feela ba bañwi?’ Ku ba ni likuka ze nde za muzamao ku ka tusa mwanaa mina ku alaba hande puzo yeo.

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

▪ Kiñi zee ni bonisa kuli mwanaka u na ni likuka ze nde za muzamao?

▪ Ha ni ambola ni mwanaka ka za somano, kana ni bonisanga kuli somano ki mpo ye zwa ku Mulimu kamba ki katwa ka teile Satani?

[Mbokisi fa likepe 20]

Bibele I File Ketelele ye Nde ka Nako ye Telele

Buka ye bizwa Parenting Teens With Love and Logic i bulela kuli: “Ka nako ye telele, Bibele i file ketelelo ye nde fa litaba za somano. Mwa miteñi ye, mo mikulwani ba bañata ba sweli ku katazwa ki minahano kabakala ku ikenya mwa buhule, ku fumana limba za mwa bucwañi, ku yambula AIDS ni matuku a mañwi a sihule, kelezo ya Bibele ya kuli somano i swanela ku eziwa feela ki batu ba ba nyalani . . . i sa li ya butokwa hahulu, mi ya tusa.”