Mwa ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Mu Kutekange Bakumina

Bo Will * ba bulela kuli: “Bo Rachel ha ba nyemile, ba lilanga ka nako ye telele. Ha ni ba kupanga kuli lu inisane ni ku ambola, ba felanga pilu, kamba mane ku sa ni bulelisa. Ha ni zibi mwa ku ezeza. Ni ikutwa inge ni ka itulela feela.”

Bo Rachel ba bulela kuli: “Bo Will ha ba kuta kwa ndu, ne ba ni fumani inze ni lila. Ne ni likile ku ba taluseza ze nee ni nyemisize, kono ba ni kauleza. Ba ni bulelela kuli ze nee ni nyemisize haki lika ze nyemisa, ni kuli ne ni sa swaneli ku nyema. Manzwi a bona a ni nyemisa hahulu.”

KANA fokuñwi mu ikutwanga inge mo ba ikutwelanga bo Will kamba bo Rachel? Bubeli bwa bona ba bata ku ambolisana hande, kono hañata ba ikutwanga ku zwafa. Ki kabakalañi ha ba ikutwanga cwalo?

Mo ba ambolelanga baana ni basali kwa shutana, mi lika ze ba tokwa ha li swani. Musali hañata u kona ku tabela ku taluseza ba bañwi maikuto a hae ka ku lukuluha. Kono baana ba bañata ba likanga ku bukeleza kozo ka ku tatulula butata bo bu shutana-shutana ka bubebe ni ku ambuka miinelo ye taata. Kiñi ze kona ku mi tusa ku ambolisananga hande ni bakumina ku si na taba ni kuli baana ni basali ba ambolanga ka ku shutana? Ki ka ku kutekanga bakumina.

Mutu ya na ni likute wa itebuha ba bañwi, mi u lika ka mwa konela kaufela ku utwisisa maikuto a bona. Mwendi ku zwa feela kwa bwanana bwa mina, mu itutile ku kutekanga batu ba ba na ni maata fahalimwa mina kamba mane batu ba ba na ni yeloseli ku mi fita. Kono mwa linyalo mona, ku kona ku ba taata ku kuteka bakumina bakeñisa kuli ba fa mayemo a batoo swana ni a mina. Bo Linda ba se ba nyezwi ka lilimo ze 8 ba bulela kuli, “Na ziba kuli mutu u sili ha naa ka ambola ni bo Phil, ne ba ka teeleza ka pilu-telele ni ka kutwisiso. Ni na ne ni ka tabela kuli ha ni ambola ni bona ba ni utwele butuku.” Mwendi ni mina mwa teelezanga ka pilu-telele ni ku ambola ka likute ha mu ambola ni balikani kamba batu be mu sa zibi. Kono kana ha mu koni ku ambola ka nzila ye swana ha mu ambola ni bakumina?

Ku sa kuteka bakumina ku tahisa lifapahano mwa lapa. Mubusi ya butali naa bulezi kuli: “Se si na ni tuso ki ku ca buhobe ñatu-ñatu, mo ku na ni kozo, ku fita ku ina mwa ndu ye tezi linama, mo ku na ni lifapano.” (Liproverbia 17:1) Bibele i bulelela muuna ya nyezi kuli a kuteke musalaa hae.  (1 Pitrosi 3:7) “Mi musali” ni yena “a kuteke hahulu muunaa hae.”—Maefese 5:33.

Mu kona ku ambolisananga cwañi ka likute? Ha mu nyakisise kelezo ye ñwi ye sebeza ya mwa Bibele.

Bakumina ha Bata ku Bulela ni Mina

Butata: Batu ba bañata ba tabela ku bulela ku fita ku teeleza. Kana ni mina mu cwalo? Bibele i biza mutu “ya alaba a si ka utwisisa pili” taba kuli ki sikuba. (Liproverbia 18:13) Kacwalo, mu si ka bulela kale, mu teelezange. Ki kabakalañi? Bo Kara, ba se ba nyezwi ka lilimo ze 26 ba bulela kuli, “Ni tabelanga hahulu haiba bo muunaa ka ha ba tatululi butata bwa ka honafo feela, mi ha ni tokwi kuli ba lumele ze ni bulela kamba ku batisisa se si tisize butata. Ni batanga feela kuli ba teeleze ze ni bulela ni ku utwisisa maikuto a ka.”

Niteñi, baana ni basali ba bañwi ba zina-zinanga ku bulela maikuto a bona, mi ha ba ikutwangi ku lukuluha haiba mutu ye ba nyalani ni yena a ba hapeleza ku bulela maikuto a bona. Bo Lorrie ba ba sa zo nyaliwa ba lemuhile kuli ku nganga nako ye telele kuli bo muunaa bona ba kone ku bulela maikuto a bona. Ba bulela kuli, “Ni likanga ku ba ni pilu-telele ni ku libelela kuli ba lukuluhe ku bulela maikuto a bona.”

Tatululo: Haiba mina ni bakumina mu tokwa ku ambola ka za taba ye kona ku tahisa mifilifili, mu ambole taba yeo ha se mu wile lipilu kaufelaa mina. Kono ku cwañi haiba bakumina ha ba tabeli ku ambola? Mu lemuhe kuli “mihupulo ya mutu i swana ni mezi a mwa siliba se si tungile, kono yo muñwi ya na ni ngana wa kona ku a ka.” (Liproverbia 20:5, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Ha mu ka mezi ka lubilo mwa siliba ka ku itusisa hemele, mu ka sulaula mezi a mañata-ñata. Ka ku swana, haiba mu halifela bakumina, mwendi ba kona ku ikemela mi mwendi ha mu sa na ku kona ku ba tusa kuli ba lukuluhe ku talusa maikuto a bona. Kono mu ba buze ka musa ni ka likute, mi mu be ni pilu-telele haiba bakumina ba sa buleli maikuto a bona.

Bakumina ha ba bulela, mu swanela ku ‘teeleza kapili, ku liyeha kwa ku bulela, ni ku liyeha kwa ku halifa.’ (Jakobo 1:19) Muteelezi yo munde ha teelezangi feela ze bulelwa kono hape u likanga ku utwisisa libaka mutu ha bulela taba ye ñwi. Bakumina ha ba bulela, mu like ku utwisisa maikuto a bona. Ku likana ni ka mo mu teeleleza bakumina ha ba bulela, ba ka lemuha haiba mwa ba kuteka kamba ha mu ba kuteki.

Jesu naa lu lutile mwa ku teeleleza. Ka mutala, muuna yo muñwi ya naa kula ha naa kupile Jesu kuli a mu tuse, Jesu naa si ka tatulula butata bwa muuna yo honafo feela. Pili, naa teelelize kwa kupo ya muuna yo. Ha saa teelelize, a mu utwela butuku. Cwale kihona a folisa muuna yo. (Mareka 1:40-42) Bakumina ha ba bulela, ni mina mu ezange sina mwa naa ezelize Jesu. Mu hupule kuli bakumina ba bata kuli mu ba utwele butuku isiñi kuli mu tatulule butata bwa bona kapili-pili. Kacwalo mu teelezange ka tokomelo. Mu likange ku utwela bakumina butuku. Hamulaho wa ku eza cwalo kihona mu ka bona mo mu kona ku tuseza bakumina. Ha mu ka eza cwalo, mu ka bonisa kuli mwa kuteka bakumina.

MU LIKE MUEZEZO WO: Nako ye tatama bakumina ha ba ka kala ku bulela ni mina, mu tokolomohe ku sa ba alaba kapili. Mu libelele ku fitela ba feza ku bulela, mi mu bone teñi kuli mwa utwisisa ze ba bulezi. Hamulaho mu atumele bakumina ni ku ba buza kuli, “Kana mu ikutwa kuli ne ni teelelize hande ku ze ne mu bulela?”

Ha mu Bata ku Bulela ni Bakumina

Butata: Bo Linda ba se ba bulezwi kwa makalelo ba bulela kuli, “Lipapali za fa wayalesi ya mazimumwangala za ku sehisa li bonisanga kuli ha ku na ze fosahezi ku mutu ya mwa linyalo ku bulela ze maswe kamba ku lwahaka mutu ya nyalani ni yena.” Batu ba bañwi ba hulezi mwa malapa mo batu ba ambolanga ka kashwau. Batu ba ba cwalo ha se ba keni mwa linyalo, ba fumananga taata ku tokolomoha mukwa wo mwa linyalo la bona. Bo Ivy ba ba pila kwa Canada ba kandeka kuli, “Ne ni hulezi mwa lubasi mo batu ne ba lata hahulu ku bulela ka kashwau, ka buhali, ni ku lata ku shendaka ba bañwi.”

Tatululo: Ha mu bulelela ba bañwi ka za bakumina, mu bulele “taba ye nde feela, ye tusa ku yahisa, kuli i batiseze ba ba i utwa sishemo.” (Maefese 4:29) Mu bulele ka za bakumina ka nzila ye ka tahisa kuli batu ba bañwi ba ba kuteke.

 Niha mu inzi feela ni bakumina, mu tokolomohe ku ba shwaula ni ku ba shendaka. Mwa Isilaele wa kwaikale, Mikali a kile a nyemela muunaa hae, yena Mulena Davida. Mikali a bulela ka kashwau mi a bulela kuli Davida naa eza “inge ni yena u kwa batu ba ba si na tuso.” Za naa bulezi Mikali ne li nyemisize Davida, mi hape ne li si ka tabisa Mulimu. (2 Samuele 6:20-23) Lu itutañi fa taba ye? Ha mu ambola ni bakumina, mu kete ka tokomelo manzwi e mu ka itusisa. (Makolose 4:6) Bo Phil, ba se ba nyezi ka lilimo ze 8 ba itumelela kuli, bona ni bakubona ba sa shelananga ka linako ze ñwi. Ba lemuhile kuli ze ba bulelanga fokuñwi li ekezanga feela kwa butata. Ba bulela kuli, “Ki kale ni fita fa ku lemuha kuli ‘ku wina’ kañi ha ku tusi se siñwi nihaikaba kuli ni bulela ze lukile, ku kona feela ku sinya silikani sa luna. Ni lemuhile kuli sa butokwa ni ku fita ki ku bukeleza silikani sa ka ni bakuluna.”

Mbelwa wa musupali wa mwa miteñi ya kale naa susuelize makwenyanaa hae “ku katuluha, yo muñwi ni yo muñwi mwa ndu ya muunaa hae.” (Ruti 1:9) Haiba bo muuna ni musali ba ba nyalani ba kutekana, lapa la bona li ka ba ‘la ku katuluhela.’

MU LIKE MUEZEZO WO: Mina ni bakumina mu fumane nako ya ku buisana liakalezo ze mwatasaa tohonyana ya taba ye. Mu buze bakumina kuli: “Ha ni bulelanga ka za mina ha lu li mwa sicaba, kana mu ikutwanga kuli na mi kuteka kamba kuli na mi shwaula? Ki licinceho lifi ze ni swanela ku eza kuli ni mi kutekange?” Kaniti luli, mu teelezange ka tokomelo bakumina ha ba bulela maikuto a bona. Mu like ku itusisa liakalezo ze ba bulela.

Mu Utwisise mo ba Inezi Bakumina

Butata: Batu ba bañwi ba ba sa zo nyalana ba nahananga ka mafosisa kuli bakeñisa kuli Bibele i biza batu ba ba nyalani kuli ki “nama i liñwi,” i talusa kuli batu ba ba nyalani ba swanela ku ba ni mubonelo kamba butu bo bu swana. (Mateu 19:5) Nihakulicwalo, ba lemuhanga kapili-pili kuli mwa manyalo batu ha ba na mubonelo kamba butu bo bu swana. Ha se ba nyalani, mibonelo ya bona ye shutana hañata i ba tahisezanga ku shelana. Bo Linda ba bulela kuli: “Shutano ye tuna mwahalaa luna kikuli bo Phil ha ba bilaelangi hahulu inge mo ni bilaelanga. Ha ni bilaezwanga ki nto ye ñwi, bo Phil fokuñwi ba bonahalanga kuli ha ba bilaeli, mi muinelo wo wa ni nyemisanga kakuli ku bonahalanga inge kuli ha ba iyakatwi nto ye ni bilaeza.”

Tatululo: Mu utwisise mo ba inezi bakumina, mi mu kuteke mibonelo ya bona niha i shutana ni ya mina. Ka mutala: Meeto a mina a beleka ka ku shutana hahulu ni mazebe a mina; nihakulicwalo, meeto ni mazebe a mina za sebelisana hande kuli mane mwa kona ku tula mukwakwa ku si na kozi. Bo Adrienne ba se ba nyezwi ka lilimo ze batoo ba 30, ba bulela kuli: “Haiba mibonelo ya luna ya shutana kono ha i lwanisani ni Linzwi la Mulimu, na ni bo muunaa ka lwa tuhelanga feela kuli ha ku si ka fosahala ku ba ni maikuto a shutana. Nihaike kuli lu nyalani, lwa shutana.”

Haiba bakumina ba na ni mubonelo kamba muezezo wo shutana ni wa mina, mu si ke mwa tokomela feela za mina. Mu like ku iyakatwa maikuto a bakumina. (Mafilipi 2:4) Bo Kyle, ili bo muunaa bo Adrienne ba itumelela kuli: “Hañata ha ni lumelelanangi kamba ku utwisisa mubonelo wa bakuluna fa litaba ze ñwi. Kono ni ikupulisanga kuli ni lata hahulu musalaa ka ku fita mubonelo wa ka. Musalaa ka ha tabile, ni na na tabanga luli.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu ñole mibonelo kamba miezezo ya bakumina ye mu bona kuli i fita ya mina. (Mafilipi 2:3)

Kuli linyalo li inelele ni ku ba le li tabisa, batu ba ba mwa linyalo leo ba swanela ku kutekana. Bo Linda ba bulela kuli: “Likute li tahisa kuli mwa linyalo ku be ni buiketo mi li sileleza linyalo. Likute la swanela luli ku ba teñi mwa linyalo.”

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

▪ Miezezo ya lika ya bakuluna i tusize cwañi lubasi lwa luna?

▪ Ki kabakalañi ha ku li ko kunde ku eza mo ba tabelela bakuluna haiba likuka za Bibele ha li lobiwi?