Bibele Mwa Puo ye Bunolo

MWA buka ya hae (ye bizwa Bible Translations: And How to Choose Between Them), caziba ya bizwa Alan Duthie naa ñozi kuli: “Haiba mu lumela kuli Bibele ki linzwi la Mulimu la file kwa batu, fo ku talusa kuli Mulimu u ambola ku luna. . . . Haiba bulapeli bwa mina bu ama lika kaufela ze mu eza mwa bupilo bwa mina, u zibe puo [ye itusiswa mwa Bibele] i lukela ku ba puo ye bunolo.”

Batu ba ba lata Linzwi la Mulimu ba lumelelana ka ku tala ni manzwi a caziba yo. Ba lumela ka ku tala kuli, “Liñolo kamukana li ñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu mi li tusa kwa ku luta, kwa ku kalimela, kwa ku hakulula, kwa ku laya ka ku luka.” (2 Timotea 3:16) Bibele haki buka ya litaba za kale za bulapeli ze nyikwisa. Ya ‘pila, mi i na ni maata,’ i fa tatululo kwa matata a bupilo bwa kacenu. (Maheberu 4:12) Kono kuli babali ba buka ye kenile yeo ba i utwisise ni ku latelela ze i bulela, i lukela ku ba mwa puo ye bunolo. Esi mane, kalulo ya mañolo ye twi ki Testamente ye Nca ne i si ka ñolwa mwa Sigerike se si taata se ne si bulelwa ki batu ba ba itutile hahulu ba ba cwale ka Plato, kono ne i ñozwi mwa Sigerike se si bunolo se si bizwa Koine. Ki cwalo luli, Bibele ne i ñolezwi kuli i kone ku balwa ni ku utwisiswa ki batu-tu feela.

Kabakaleo, mwa lilimo za cwanoñu fa, ku tolokilwe Libibele li sikai mwa lipuo ze shutana-shutana. Mi ku eza cwalo ku tusize luli. Mañolo sa konwa  ku ipalelwa ki batu ba bañata. Nihakulicwalo, buñata bwa litoloko ze nca zeo ha li si ka tolokwa ka ku nepahala hahulu mi manzwi a swana a tolokilwe ka linzila ze shutana-shutana. Ka mutala, litoloko ze ñwi li hanelela ku pata lituto za Bibele ze namile hande ze cwale ka muinelo o ba li ku ona bafu, taluso ya moyo wa mutu, ni libizo la Mulimu wa niti.

Kamukwaocwalo, batu ba ba lata Linzwi la Mulimu ba tabile kuli ku zwisizwe Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca ya Mañolo A Sigerike A Sikreste mwa puo ya Silozi. Lipaki za Jehova ne ba zibisize ku zwisiwa kwa Bibele ye, ye tolokilwe ka ku itusisa puo ye bulelwa mazazi a ka la 2 September, 2011. Ka ku sa latelela litumelo za bulapeli, Bibele ye, i tolokilwe ka ku nepahala hahulu, ili ku tusa batu ku ba ni kutwisiso ye tungile ya Bibele ye ne ba patezwi batu ba ba sa zibi lipuo za ikale. Kono mwendi mu kana mwa ipuza kuli, ki bo mañi ba ne ba tolokile Bibele ye ipitezi ye?

Batoloki ba ne ba Kanyisize Mulimu

Nihaike ku kona ku bonahala kuli Toloko ya Lifasi le Linca ya Mañolo A Sigerike A Sikreste ki ye nca kwa batu ba ba bulela puo ya Silozi, toloko yeo i bile teñi ku zwa ka silimo sa 1950. Ka nako yeo, ne i zwisizwe mwa puo ya Sikuwa ki ba Watch Tower Bible and Tract Society—ili kopano ya mwa lifasi kaufela ye se i hatisize litaba ze tomile fa Bibele ka nako ye telele. Libizo la Bibele ye nca yeo—li bonisize cinceho ye tuna ya ku zwa kwa mubizezo o atile wa kuli “testamente ye nca” ni “testamente ya kale”—nee li ye ñwi ya linzila ze ñata ze ne ka paka kuli Bibele yeo i ipitezi. Tawala ya Mulibeleli ya Sikuwa ya September 15, 1950, ne i ize: “Baana ba ba fumaneha mwa katengo ka batoloki ba bonisize kuli ba ka tabela . . . ku sa zibahala, mi sihulu ha ba tabeli kuli mabizo a bona a hatiswe, ibe ka nako ye ba sa pila kamba ha se ba shwile. Mulelo wa toloko ye ki ku kanyisa libizo la Mulimu wa niti, ya pila.”

Toloko ya Sikuwa ya Bibele mutumbi ya New World Translation of the Holy Scriptures, ne i zwisizwe ka 1961. Nihaike kuli ha lu si ka punyezwa mabizo a batoloki ba yona ku to fita ni la kacenu, ha lu koni ku kakanya mulelo wa bona kamba ku kakanya kuli ne li batu ba ba ineezi mwa musebezi wa bona. Manzwi a makalelo a hatiso ya 1984 ya New World Translation of the Holy Scriptures, a li: “Ku toloka Mañolo A Kenile ku talusa ku fitisa mihupulo ni lipulelo za Jehova Mulimu mwa puo ye ñwi . . . Batoloki ba Bibele ye, ba ba saba ni ku lata Mulimu yena Musimululi wa Mañolo A Kenile, ba ikutwa ku ba ni buikalabelo bo bu ipitezi ku Yena bwa ku toloka mihupulo ni manzwi a hae ka ku nepahala ka mo ku konahalela kaufela.”

 Batoloki ba mwa katengo kao niha ne ba na ni milelo ye minde, kana ne ba na ni ze konisa luli za kuli ba eze musebezi wo? Bo caziba ba bañwi ba ne ba na ni nonge ne ba ize ha ku sa patululwi mabizo a batoloki ni tuto ye ba nwile kwa sikolo, u zibe toloko ya bona i swanela ku ngiwa feela sina ye ezizwe ki batu-tu feela ba ba si ka ituta. Kono haki bo caziba kaufela ba ba bile ni mubonelo o fosahalile cwalo. Alan S. Duthie u ñola kuli: “Haiba lu ziba batu ba ba tolokile kamba ku hatisa toloko ye ñwi ya Bibele, kana seo si ka lu tusa ku ziba kuli toloko yeo ki ye nde kamba ki ye maswe? Kutokwa! Se si kona feela ku lu tusa ki ku tatuba mutolokelo tota wa toloko ye ñwi ni ye ñwi.” *

Babali ba bañata-ñata se ba ezize hona cwalo feela. Ku to fita la kacenu le, likopi ze fitelela 167,904,902 za Toloko ya Lifasi le Linca ye kwanile kamba likalulo feela za yona se li hatisizwe mwa lipuo ze 99 mwa lifasi kaufela. Ki lika mañi ze ba lemuhile babali ba bañata ba toloko ye?

Toloko ye Tahisa Kuli Libizo la Mulimu li Keniswe

Kwa Mateu 6:9, Jesu naa lutile balutiwa ba hae ku lapela kuli: “Ndataa luna ya kwa lihalimu, libizo la hao li keniswe.” Kono mwa Libibele ze ñata, Mulimu haa na libizo, u zibahala feela ka lilumbatina la “Mulimu” kamba “Mulena.” Niteñi, ne ku si cwalo kwa makalelo. Mulimu naa zibahala ka libizo la hae la “Jehova” ibata iba ha 7,000 mwa Mañolo A Siheberu a makalelo. (Exoda 3:15, NW; Samu 83:18, NW) Mwa lilimo ze ne latelezi, Majuda ba tuhela ku itusisa libizo la Mulimu kabakala sabo ye sa swalehi hande. Hamulaho wa ku shwa kwa baapositola ba Jesu, mubonelo wo wa sabo ye sa swalehi hande, wa kena mwa puteho ya Sikreste. (Mu bapanye Likezo 20:29, 30; 1 Timotea 4:1.) Ba ne ba kopisa likalulo za Mañolo A Sigerike ne ba kalile ku yolisa libizo la Mulimu la Jehova ka linzwi la Sigerike la Kyʹri·os le li talusa “Mulena” ni la The·osʹ le li talusa “Mulimu.”

Ka litohonolo, Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca i ngile muhato o mutuna wa ku kutisa sinca libizo la Jehova mwa Mañolo A Sigerike A Sikreste (ili kalulo ye twi ki “Testamente ye Nca”), mi libizo leo li fumaneha teñi ha 237. Muhato wo ne u si ka ngiwa kabaka feela la kuli batoloki ki bona ba ne ba bata ku kutisa sinca libizo leo, kono ne u tomile fa patisiso ye nepahalile ye ne ezizwe ka tokomelo. Ka mutala, liñolo la Luka 4:18 li kutela manzwi a  ñozwi kwa Isaya 61:1. Mwa mañolo a pili a Siheberu, libizo la Jehova ne li li teñi mwa timana yeo kwa Isaya. * Hakulicwalohe, kwa swanela Luka 4:18 ha i tolokilwe cwana mwa Toloko ya Lifasi le Linca: “Moya wa Jehova u fahalimwaa ka kakuli Mulimu u ni tozize kuli ni shaele taba ye nde kwa babotana.”

Mutolokelo o cwalo hape u tusa babali ku taluhanya Jehova Mulimu ku Mwanaa hae wa libanda, Jesu Kreste. Ka mutala, Libibele ze ñata li bulela cwana kwa Mateu 22:44: “Mulena naa ize ku Mulenaa ka.” Kono cwale, yo ya bulela ki mañi mi u bulela ku mañi? Yona timana yeo i kutela feela manzwi a ñozwi kwa Samu 110:1, ili ko, ka ku ya ka litaba za pili ze ne ñozwi mwa Siheberu, ku na ni libizo la Mulimu. Kabakaleo, mwa Toloko ya Lifasi le Linca, timana yeo i bala kuli: “Jehova naa ize ku Mulenaa ka: ‘Ina kwa lizoho la ka la bulyo ku fitela ni beya lila za hao kwatasaa mahutu a hao.’” Ku utwisisa Mañolo mwa taluhanyeza Jehova Mulimu ni Mwanaa hae haki taba-taba feela. (Mareka 13:32; Joani 8:17, 18; 14:28) Ki taba ye tuna ye ama puluso ya mutu. Liñolo la Likezo 2:21 li bulela kuli: “Mutu kaufela ya biza fa libizo la Jehova u ka piliswa.”

Toloko ye Nepahalile ni ye Utwisiseha

Ku na ni lika ze ñwi hape ze ipitezi mwa Toloko ya Lifasi le Linca. Toloko ye i tomile hahulu fa miputo ya Sigerike ye nepahezi hahulu ye ne ñozwi ki bo Westcott ni Hort. Ku tuha fo, ne ku ezizwe buikatazo bo butuna hahulu bwa ku toloka litaba za pili za Sigerike ka ku nepahala ni ka ku latelela manzwi luli ili ka ku itusisa puo ye bunolo, ye bulelwa mazazi a. Ku eza cwalo ku tahisize kuli Bibele i utwahale ka mo ne i utwahalela mwa puo ya yona ya kwa makalelo ni kuli i utwisisehe hahulu.

Ka mutala, ha mu bone liñolo la Maroma 13:1, le li bonisa kelezo ya muapositola Paulusi kwa Bakreste ya kuli ba “ipeye kwatasaa milonga,” kamba mibuso ya lifasi. Libibele ze ñata li bulela kuli milonga yeo i “sumekezwi ki Mulimu” kamba i “tomilwe ki Mulimu.” (King James Version; Bibele ye Kenile) Malena ba bañwi ba itusisize mitolokelo ya mufuta wo ku yemela buhateleli bwa bona. Kono mwa Toloko ya Lifasi le Linca ye tolokilwe ka ku latelela manzwi a naa itusisizwe luli ni ka ku nepahala, timana yeo i bala kuli: “Milonga ye li teñi i inzi cwalo mwa libaka za yona ze shutana-shutana ka tumelezo ya Mulimu.” * Mi mubulelelo  wo, u utwahaza hande sisupo sa kuli nihaike Mulimu ha ketangi babusi ba lifasi, u lumelezanga batu ku ba ni maata a ku busa—kono maata ao inzaa li a manyinyani ku a hae.

Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca hape i bonisa shutano ye mwahalaa manzwi a mañwi a Sigerike a talusa kezo. Mwa lipuo ze ñata za kacenu, manzwi a talusa kezo a ñolwa ka ku shutana-shutana ili ku bonisa nako fo i ezahalezi kezo ye bulelwa—fo kikuli, kana ki kwamulaho, ki ka nako ye, kamba ki kwapili. Mwa Sigerike, manzwi a talusa kezo hape a fa ni kutwisiso ya mo i ezahalela kezo yeo—ili ku bonisa haiba nji ki kezo ya nakonyana feela, kamba ki ye felile ku ezahala, kamba ki ye sa zwelapili. Ha mu nyakisise manzwi a Jesu a kwa Mateu 6:33. Linzwi la Sigerike le li talusa “ku bata” li fa muhupulo wa kezo ye zwelapili. Kamukwaocwalo, kuli taluso luli ya manzwi a Jesu i utwahale, timana yeo i tolokilwe kuli: “Cwale mu zwelepili ku bata pili Mubuso ni ku luka kwa hae, mi linto ze ñwi zeo kamukana mu ka li ekelezwa kwateñi.” Kamukwaoswana, Mateu 7:7 i tolokilwe kuli: “Mu tundamene ku kupa, mi mu ka fiwa; mu tundamene ku bata, mi mu ka fumana; mu tundamene ku ngongota, mi mu ka kwalulelwa.”—Hape mu bone Maroma 1:32; 6:2; Magalata 5:15.

Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca hape i likile hahulu-hulu ku toloka manzwi a butokwa ka manzwi a li mañwi a swana, kai ni kai ko a fumaneha, ku si na ku a cinca-cinca. Ka mutala, linzwi la Sigerike la psy·kheʹ li tolokilwe kuli “moyo” fo li fumaneha kaufela. Ka nzila yeo, babali ba kona ku lemuha ka bubebe kuli moyo wa shwa, ka ku fapahana ni lituto za bulapeli za kuli moyo ha u shwi. Moyo wa shwa luli.—Mateu 2:20; Mareka 3:4; Luka 6:9; 17:33.

Ku Fitisa Linzwi la Mulimu Mwa Lifasi Kaufela

Ku zwisiwa kwa Mañolo A Sigerike A Sikreste mwa puo ya Silozi ki makalelo feela. Ku sweli ku eziwa litukiso za kuli Bibele mukatumbi i tolokiwe kwapili-pili. Kono kana babali ba kona ku ba ni buikolwiso bwa kuli Bibele ya Silozi ni yona i ka nepahala mi i ka toloka manzwi a butokwa ka nzila ye swana, sina mo i inezi ya Sikuwa?

Ki cwalo luli. Kakuli musebezi wa ku toloka u zamaiswa ka ku tala ki ba Sitopa se si Etelela sa Lipaki za Jehova. Ka butali, ne ku atuzwi kuli, kuli ku tolokiwa kwa Libibele mwa linaha li sili ku konde, ku lukelwa ku eziwa ki sikwata sa batu. Kamukwaocwalo, likwata ze toloka Bibele za tomiwa mwa linaha ze ñata ku potoloha lifasi kaufela. Likolo le li bizwa Translation Services [kamba Likolo la Sebelezo ya Batoloki] ne li tomilwe kwa Sibaka sa Zamaiso sa Lipaki za Jehova ili se si fumaneha mwa Brooklyn, kwa New York. Translation Services [kamba Likolo la Sebelezo ya Batoloki] li tomezwi kuli li tuse likwata za batoloki bao, ku alaba lipuzo ze ba na ni zona, ni ku bona teñi kuli Libibele za Toloko ya Lifasi le Linca ze tolokiwa mwa lipuo ze fitana-fitana za lumelelana. Ku tuha fo, ne ku lukisizwe sibelekiso se si tusa hahulu, ili progilamu ya fa kompyuta ye lukiselizwe ku tusa batoloki ba Bibele mwa musebezi wa bona. Kono mu lemuhe sisupo se: Musebezi wa ku toloka u sa tokwa buikatazo bo butuna bwa batu. Kono ku itusisa likompyuta ku nolofalelize hahulu likwata za batoloki ba Bibele ku peta mulelo wa zona o mutuna, wa ku toloka Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca ka ku nepahala ni ka ku bona teñi kuli manzwi a butokwa a tolokiwa ka nzila ye swana, sina mo i inezi Bibele ya Sikuwa. Hape, progilamu yeo ya fa kompyuta i bonisa mo li tolokezwi linzwi ni linzwi la Siheberu ni la Sigerike mwa Bibele ya Sikuwa—ili nto ye tusa hahulu batoloki ku keta manzwi a swanela mwa puo ya habo bona.

Bunde bwa litukiso zeo bu kona ku lemuhiwa ka ku talima feela ze petilwe. Lu mi susueza ku nyakisisa kopi ya mina ya Bibele ya Toloko ya Lifasi le Linca ya Mañolo A Sigerike A Sikreste. Mwa kona ku fumana kopi ya Bibele yeo ku zwelela kwa bahatisi ba magazini ye. Hape mu ka tabela likalulo za yona ze ipitezi, ze cwale ka muñolo o baleha hande; tutoho twa litaba to tu fahalimwaa likepe ni likepe, ili to tu lukiselizwe ku mi tusa ku fumana ka bubebe litimana ze zibahala ze mu kana mwa bata; limapa ze bonisa litaba ze ñata; ni litaluso ze ñwi ze ekelizwe ili ze kwa mafelelezo a Bibele. Mi sa butokwa hahulu kikuli, mwa kona ku ipalela Bibele ye mu nze mu na ni buikolwiso bwa kuli ki toloko ye fitisa manzwi a Mulimu ka ku nepahala mwa puo ye bunolo.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Bañoli ba Bibele, ba ba cwale ka muapositola Paulusi, ne ba ñozi Bibele mwa puo ye bunolo

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Likalulo ze fumaneha mwa Toloko ya Lifasi le Linca:

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Liñolo la 1 Timotea 3:16, ka mo li bonahalela mwa muputo wa Codex Sinaiticus, o ne u ñozwi mwa lilimo za ma 300 C.E.

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Ne ku ezizwe buikatazo bo butuna hahulu bwa ku toloka litaba za pili za Sigerike ka ku nepahala ni ka ku latelela manzwi luli ili ka ku itusisa puo ye bunolo, ye bulelwa mazazi a

[Siswaniso se si fa likepe 14]

Muñolo o baleha ka bunolo u tusa mubali ku ikola ku bala

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Tutoho twa litaba to tu fahalimwaa likepe ni likepe, tu tusa mubali ku fumana ka bubebe litimana ze zibahala za bata

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Limapa ze bonisa litaba ze ñata li tusa babali ku ekeza kwa kutwisiso ya bona ya libaka ze bulezwi mwa Bibele

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Toloko ya Lifasi le Linca mya Mañolo A Sigerike A Sikreste

[Siswaniso se si fa likepe 16]

“Toloko ya Lifasi le Linca” i tusa hahulu mwa musebezi wa ku kutaza bakeñisa kuli i tolokilwe ka ku utwahala