Bibele Ya Cincanga Bupilo Bwa Batu

Ne ku tile cwañi kuli muuna ya naa huliselizwe mwa lubasi lwa Makatolika ba ba tiile ni ya naa sebeza musebezi o munde wa buatuli, a be yo muñwi wa Lipaki za Jehova? Kiñi ze ne susuelize sikebenga se siñwi ku tuhela mifilifili ni ku ba sikombwa sa bulapeli? Mu ipalele ze ne ba bulezi batu ba.

“Ne ni fitile fa ku ba ni kutwisiso ye tungile ka za bunde ni bumaswe.”—BO SEBASTIÃO ALVES JUNQUEIRA

SILIMO SE NE BA PEPILWE: 1946

NAHA KO NE BA PEPEZWI: BRAZIL

LITABA ZE EZAHEZI: U BELEKA SINA MUATULI

BUPILO BWA KA BWA KWAMULAHO: Lubasi lwa ka ne lu pila mwa muleneñi o fumaneha likilomita ze 6 ku zwa kwa tolopo ya Piquete. Bashemi ba ka ne ba na ni simu ye ne lu tusanga ku fumana ze ne lu tokwa kwa mubili. Bakeñisa kuli ne ni kenela sikolo mwa tolopo ya Piquete, na itekela njinga ye ne se li ya kale ilikuli musipili wa ku ya kwa sikolo u ni belange bunolo. Batu ba bañata mwa silalanda sa luna ne li babotana, kono tolopo ya luna ne li ye kenile mi ne ku si na hahulu bukebenga. Buñata bwa batu ba ne ba pila mwa tolopo ne ba beleka mwa fakitori ye ne panga lilwaniso za masole.

Ne ni lata hahulu ku bala, mi kabakaleo ne ni konile ku kena Sikolo sa Masole se ne si panganga lifulai se ne si fumaneha mwa muleneñi o ne u li bukaufi. Ka 1966 na kwaza sikolo sa ka sina sergeant. Hasamulaho wa fo, na ya kwa sikolo sa tuto ye pahami ya mulao. Kihona ni ñola liñolo la ku kupa musebezi wa ku ba yo muhulu wa mapokola. Ka silimo sa 1976 na pasa tatubo ya muuso mi na fiwa musebezi. Fokuñwi ne ni sebezanga sina muzamaisi wa tolongo. Ka nako yeo, Lipaki za Jehova ne ba tahanga kwa tolongo ku to kupa tumelezo ya ku kutaza kwa mapantiti. Fo ne ba telanga kaufela, ne ba to ikambotanga ni na ka za lushango lwa mwa Bibele. Ne ni kuteka hahulu Mulimu. Ne ni tabile hahulu ku ziba kuli Mulimu u na ni libizo, lona la Jehova ni kuli lwa kona ku ba ni silikani ni yena.

Hanyinyani-hanyinyani na zwelapili ku huliswa fa musebezi. Ka 1981, na pasa tatubo ye ñwi ya muuso mi na fiwa musebezi wa ku ba muatuli wa muuso. Mi mwa silimo sa 2005, na ketiwa ku ba muatuli mwa kuta ya buipilezo ya São Paulo.

MO NE I CINCELIZE BUPILO BWA KA BIBELE: Ha se ni felize sikolo kwa sikolo sa mulao, na kala ku balanga Bibele ili nto ye ne tahisize kuli ni cince munahanelo wa ka. Ne ni li Mukatolika ya tiile. Mwa lubasi lwa luna ne lu na ni baprisita ni bishopu, mi ka nako ya Misa ne ni tusanga muprisita. Pili muprisita a si ka kalisa kale ku zamaisa sebelezo ya Misa, ne ni balanga likalulo ze ñwi mwa buka ya litapelo. Mabasi a Makatolika naa si na mukwa wa ku balanga Bibele. Boma ne ba filikani hahulu ha ne ba zibile kuli ne ni kalile ku balanga Bibele. Ba li ka ku ni tuhelisa ku bala Bibele ka ku ni bulelela kuli ne ni ka pulumuka. Nihakulicwalo, na  zwelapili ku i balanga mi ne ni si ka bona bumaswe bwa ku eza cwalo.

Ni bona kuli takazo ya ka ya ku bata ku ziba ze ñata ne i ni susuelize ku zwelapili ku balanga Bibele. Ne ni bata ku ziba ze ñata ka za baprisita ni musebezi o ne ba peta mwa keleke. Hape ne ni kalisize ku balanga ka za tuto ya bulapeli bwa Katolika ye bulela kuli keleke i swanela ku beleka ka taata ilikuli i kone ku felisa butata bwa za lipolitiki, bwa za ku hatelelwa kwa batu ba ba shebile, ni butata bo buñwi cwalo bo ba talimana ni bona batu. Kono mabaka a ne ba fa batu ba ne ba yemela tuto yeo naa sa utwahali kuli mane ne ni sa koni ku utwisisa tuto yeo ni hanyinyani.

Ka nako ye swana, dokota wa ka wa meno, ya naa li Mubuddha, a ni fa buka ya naa kile a fiwanga. Buka yeo ne i na ni toho ya taba ye li, Did Man Get Here by Evolution or by Creation? * Na amuhela buka yeo ka ku nahana kuli ni ka ikola ku i bala ni ku ibapanya ni buka ye ne ñozwi ki Charles Darwin ye na ni toho ya taba ye li, The Origin of Species. Litaba ze ne ñozwi mwa buka ya Did Man Get Here by Evolution or by Creation? ne li ze utwahala mi ne li kolwisa. Ne ni fitile fa ku utwisisa kuli tuto ya kuli lika ne li tahile ka ku ipilaula, ha i na hande mutomo.

Ku bala taba ye bulela ka za pupo mwa buka yeo, ne ku ni susuelize hahulu ku ba ni takazo ya ku bata ku ziba ze ñata. Ne ni bata ku fumana libuka ze ñwi ze ñata ze hatisizwe ki Lipaki za Jehova. Ne ni taluselizwe kuli muuna ya naa eza musebezi wa bumakanika kwa Sikolo sa bapangi ba lifulai ne li yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Na ikambota ni yena, mi a ni fa libuka za ku bala. Ka nako yeo, ne ni si ka lumela ku ituta Bibele ni Lipaki. Ne ni ikutwa kuli na kona ku ituta yona ni nosi.

Ha ne ni kalile ku bala Bibele, na ikatulela kuli ha u bona ne se ni nyezi, neikaba hande kuli ni i balange ni lubasi lwa ka. Ne lu banga ni tuto ya lubasi ka sunda ni sunda mi ne lu balanga Bibele hamoho. Ka ku ba Makatolika, ne lu nga baprisita ni mabishopu ku ba batu ba butokwa hahulu mwa bupilo bwa luna. Kamukwaocwalo, manzwi a kwa Joani 14:6, naa hohile mamelelo ya ka. Liñolo leo li li: “Jesu a li ku yena [mulutiwa Tomasi]: ‘Ki na nzila ni niti ni bupilo. Ha ku na ya taha ku Ndate haisi ka na.’” Hasamulaho wa ku batisisa ka butungi taba yeo, na ikolwisa kuli puluso i zwa ku Jehova ka Jesu. Ne lu lutilwe ku lumela kuli puluso ya luna ne i zwelela kwa baprisita.

Mañolo a mañwi a mabeli a mwa Bibele naa tisize kuli ni cince mubonelo wa ka, ka za Keleke ya Katolika ni lituto za yona. Liñolo la pili, ki Liproverbia 1:7 le li bulela kuli: “Simuluho ya zibo, ki ku saba Muñaa Bupilo; kono sikuba si shwaula butali ni tuto.” Liñolo la bubeli, ki Jakobo 1:5 le li bulela kuli: “Haiba yo muñwi ku mina u tokwile butali, a zwelepili ku kupa Mulimu, kakuli yena u fanga bote ka bufani bo butuna a sa shubuli mutu; mi u ka bu fiwa.” Ne ni na ni takazo ye tuna ya ku ba ni zibo ni butali kono ku yanga kwa keleke ne ku si ka ni tusa ku fumana lika zeo. Kabakaleo, na itulela ku yanga kwa keleke.

Ka silimo sa 1980, musalaa ka a kalisa ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Ha ne ni banga fa ndu, ne ni fumanehanga kwa tuto yeo. Hamulaho wa nako, na lumela ku ituta Bibele. Nihakulicwalo, ne ku lu ngezi nako ku ikatulela ku kolobezwa sina ba bañwi ba Lipaki za Jehova. Musalaa ka naa kolobelizwe ka 1994, mi na, ne ni kolobelizwe ka 1998.

MO NI TUSELIZWE: Bana ba ka ba bane ba fumani tuso kabakala ku huliswa ka likuka za Jehova. (Maefese 6:4) Ni na ni bana ba babeli ba bashimani, ili bao bubeli bwa bona ba beleka ka taata ku tusa mizwale ni likaizeli mwa liputeho za bona. Bana ba ka ba babeli ba basizana, ba tukufalezwi mwa musebezi wa ku kutaza. Musalaa ka u tandanga lihora ze ñata ka kweli ku tusa batu ku ituta Bibele, mi ni na, ni ikola ku beleka sina muuna-muhulu mwa puteho ya luna.

Ha se ni bile yo muñwi wa Lipaki za Jehova, na fumana kutwisiso ye tungile ka za bunde ni bumaswe. Ka ku ba muatuli, ni likanga ku atula litaba ka ku likanyisa mo Jehova a atulela litaba ze shutana-shutana, ka ku nyakisisa miinelo kaufela ni ka ku  ba ni kutwisiso, mi ka nako ya ku itilelela ni atulanga ka mufelañeke.

Se ni atuzi litaba ze ñata za mifilifili, bukebenga, ni ku nyandiswa kwa banana hamohocwalo ni milatu ye miñwi ye mituna. Nihakulicwalo, ku atula litaba ze cwalo ha ku si ka ni tahiseza ku ba ni pilu taata. Ha ni buhanga makande, ni ikutwanga hahulu bumaswe ha ni bona ku totobela kwa muzamao ni lika ze maswe ze sweli ku ezahala mwa lifasi. Ni itebuha ku Jehova kwa ku ni tusa ku utwisisa libaka bubangoki ha bu ekezeha, ni kwa ku ni fa sepo ya kuli lika li ka ba hande kwapili.

“Tolongo ne i si ka ni tusa ku cinca.”—KEITH WOODS

SILIMO SE NE BA PEPILWE: 1961

NAHA KO NE BA PEPEZWI: NORTHERN IRELAND

LITABA ZE EZAHEZI: NE NI LI SIBANGOKI

BUPILO BWA KA BWA KWAMULAHO: Ne ni pepilwe ka silimo sa 1961 mwa Portadown, ili tolopo mo ku patehilwe hahulu mwa naha ya Northern Ireland. Ne ni pepezwi mwa lubasi lwa Siprotestanti, mi ne ni hulezi mwa komboni mo ne ku pila sikopekope sa Makatolika ni Maprotestanti. Buñata bwa mabasi naa shebile. Nihaike kuli buñata bwa luna ne lu si na hande masheleñi, ne lu pilisana hamoho ka swalisano mi ne lu tusananga.

Ne ni pilile bupilo bo bumaswe. Ka silimo sa 1974, ne ni ikenyize mwa mufilifili o ne u bile teñi mwa Northern Ireland o ne u bizwa kuli “Troubles.” Ka nako yeo lika ne li tatafalile mwa silalanda sa luna. Ka mutala, busihu bo buñwi, bo ndate ba ne ba li ba zamaisi kwa fakitori ye bizwa Ulster Carpet Factory, ne ba sweli ku luta bashimani ba babeli ba Sikatolika ba ne ba pila mabapa ni luna. Ka nako yeo, mutu yo muñwi a yumbela mbomba mwa ndandulo mo ne ku ina bashimani bao, ili ku bulaya bo ndataa bona, bo maa bona, ni munyanaa bona wa mushimani.

Butata bwa ekezeha, mi kwa zuha ndwa. Mandu a Maprotestanti ba ne ba pila mwa lilalanda za Makatolika naa cisizwe, mi Makatolika ba ne ba fumaneha mwa libaka mo ne ku pila Maprotestanti ne ba nyandisizwe. Komboni ya luna ya tala Maprotestanti. Misunga yeo ha i kalisa ne ku si ka fita nako ye telele na tamiwa, mi na yo pika lilimo ze taalu mwa tolongo kabakala ku itusisanga limbomba.

Ha ne ni li mwa tolongo, na itama silikani ni lipantiti ya naa zibahala hahulu mwa silalanda se ne si bizwa kuli “loyalist * community.” Ne ku swana feela inge kuli lu pepwa mba i liñwi, mi hasamulaho wa fo, na to bina fa sinawenga sa hae. Tolongo ne i si ka ni tusa ku cinca kamba ku cinca mulikanaa ka. Ha ne lu lukuluzwi mwa tolongo, lwa kutela kwa misebezi ya luna ya lipolitiki, kono cwale lwa ikenya hahulu mwateñi. Kabakaleo, mulikanaa ka a kutela mwa tolongo hape, mi a yo bulaelwa mwateñi.

Ni na, ba kala ku ni zuma, mi mane nako ye ñwi ba cisa mota ya ka, ka mbomba. Kono likezahalo  zeo za ni tahiseza feela ku ba ni tumelo ye tiile mwa lipolitiki.

Ka nako yeo, ne ni sweli ku tusa mwa ku panga filimu ye bonisa za “Troubles,” ili ye ne bonisizwe fa mazimumwangala mwa naha ya Britain. Filimu yeo ne i ni tahiselize butata bo buñwi hape. Ka mutala, busihu bo buñwi ha ni ya kwa ndu, na yo fumana kuli musalaa ka u ni yubekile. Hamulahonyana ku zwa fo, kabakala progilamu ya fa TV yeo, ba ni amuha mwanaa ka wa mushimani. Ni hupula nako ye ñwi inze ni talimezi mwa siiponi ni ku bulela kuli, “Mulimu ha ku ni tuse, haiba u teñi.”

Sunda ye ne tatami la Mukibelo, na katanana ni mutu yo muñwi ye ne ni zibana ni yena wa libizo la Paul, ya naa sa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova. A kalisa ku ikambota ni na ka za Bibele. Hamulaho wa mazazi a mabeli, bo Paul ba ni lumeleza magazini ya Tawala ya Mulibeleli. Taba ye ñwi mwa magazini yeo ne i amile kwa manzwi a Jesu a fumaneha kwa Joani 18:36. Jesu na inze: “Mubuso wa ka hasi wa lifasi le. Kabe mubuso wa ka ki wa lifasi le, kabe likombwa za ka li ni lwanezi kuli ni si ke na fiwa kwa Majuda. Kono cwale, sina mo ku inezi, Mubuso wa ka ha u zwi mwa lifasi le.” Manzwi ao naa ni fitile kwa pilu. Ona lizazi leo bupilo bwa ka bwa kala ku cinca.

MO NE I CINCELIZE BUPILO BWA KA BIBELE: Bo Paul ba kalisa ku ituta Bibele ni na. Hasamulaho, bo Bill, ba bañwi ba Lipaki za Jehova, ba zwelapili ku ituta ni na. Na ziba kuli ne ni li muituti ya taata; ne ni buzanga hahulu lipuzo ze ñata. Ne ni memanga bakutazi ba bulapeli ba bañata kwa ndu ya ka ku to bonisa bo Bill kuli ki mahata. Kono ne ni kona ku bona niti ya Linzwi la Mulimu.

Ni hupula nako ye ñwi ha ni bulelela bo Bill kuli ba si ke ba taha kwa ndu ya ka ku to ituta Bibele bakeñisa kuli ne ku na ni simpiti mwa mikwakwa kaufela ya mwa komboni, mi ne ba ka ba amuha mota ya bona ni ku i cisa. Nihakulicwalo, bo Bill ba taha ku to ituta ni na sina kamita. Ba siya mota ya bona kwa ndu mi ba itusisa njinga. Ha ku na ya naa ka tabela ku ba amuha njinga. Nako ye ñwi hape, na ni bo Bill ha ne lu inzi mwa ndu inze lu ituta Bibele, mapokola ni masole ba taha ku to ni tama. Mapokola ni masole ha ne ba nze ba ni isa, bo Bill ba huweleza ku ni bulelela kuli ni sepe Jehova. Likezahalo zeo ne li ni amile hahulu.

Lwa pili ha ne ni fumanehile kwa mikopano ya Lipaki za Jehova kwa Ndu ya Mubuso, mwendi ba bañwi ku bona ne ba komokile. Ne ni na ni milili ye mitelele ni lisale la kwa zebe, mi ne ni tinile mwa baki ya mukata ye ne i ni zibahaza ku ba yo muñwi wa mwa sikwata sa bupolitiki. Nihakulicwalo, ne ni tabile hahulu ku bona mo ne ba ni amuhelezi Lipaki za Jehova. Sishemo sa bona ne si ni susuelize luli.

Nihaike kuli ne ni sweli ku ituta Bibele, ne ni zwezipili ku ba ni liango ze maswe. Nihakulicwalo, nako ha ne inze i ya, niti ye ne ni itutile mwa Bibele ya kala ku kena hahulu mwa pilu ya ka. Na lemuha kuli haiba ne ni bata ku sebeleza Jehova, ne ni tokwa ku cinca mibonelo ye ne ni na ni yona ka za lipolitiki ni balikani. Ku eza cwalo ne i si ko ku bunolo. Kono ha ne ni zwezipili ku ituta ze ñata ka za Bibele, Jehova a ni fa maata a ku cinca mupilelo wa ka. Na kuta milili ni ku zwisa lisale kwa zebe ya ka, mi na leka suti. Ze ne ni sweli ku ituta za ni tusa ku cinca mubonelo o ne ni na ni ona kwa batu ba bañwi.

MO NI TUSELIZWE: Ne ni li sikebenga mi ne ni ezanga likezo ze situhu ze tahisa luwewe. Ne ni zibahala hahulu kwa mapokola mwa silalanda bakeñisa mupilelo wa ka o maswe. Kono cwale, ni cincize. Ka mutala, lwa pili ha ne ni izo fumaneha kwa mukopano o mutuna wa Lipaki za Jehova o ne u ezelizwe kwa Navan, mapokola ba ni sindeketa ku zwa kwa Northern Ireland ku ya kwa Ireland ni ku kuta. Kono mazazi a, mapokola ha ba sa ni sindeketanga ha ni ya kwa mikopano. Se ni kona ku kutaza ka ku lukuluha ni Lipaki ba bañwi bo Paul ni bo Bill, hamohocwalo ni puteho mukatumbi.

Ha ne ni nze ni zwelapili ku eza licinceho, na kala ku ikola ku swalisana ni puteho. Mwa puteho yeo, na zibana ni Paki yo muñwi wa libizo la Louise mi lwa nyalana. Kwandaa zeo, ba muuso ba ni kutiseza mwanaka wa mushimani.

Ha ni nahana ka za bupilo bwa ka bwa kwamulaho, na inyazanga kuli ne ni tahiselize batu ba bañwi manyando. Kono na itumelela kuli Bibele ya kona ku tusa batu ba ba swana sina na ku tuhela likezo ze maswe ni ku kala ku pila bupilo bo bu na ni mulelo ni sepo.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 12]

Boma ne ba filikani hahulu ha ne ba zibile kuli ne ni kalile ku balanga Bibele