MWA KU FUMANELA TABO MWA LUBASI

Mu Ambolange ni Mwanaa Mina ya Mwa Lilimo za ku Nonoboka ku si na ku Kanana

Musali wa kwa JAPAN ya bizwa MAKI, * u bulela kuli: “Mwanake wa musizana ha naa kwanisize lilimo ze 14, naa kalile ku ni alabanga ka ku tokwa likute. Ha ne ni mu bulelelanga kuli a to ca lico,’ na ni alabanga kuli ‘ni ka ca fo ni ka latela.’ Ha ne ni mu buzanga haiba u felize ku eza misebezi ya fa lapa, naa ni alabanga kuli, ‘Ha ni lati ku kataza!’ Hañata ne lu kanananga ni ku omana.”

Haiba mu bashemi ba mwana ya mwa lilimo za ku nonoboka, butata bo butuna ka ku fitisisa bo mu ka talimana ni bona ki bwa ku sa utwana ni yena, mi nto yeo i ka tokwa kuli mu be hahulu ni pilu-telele. Musali wa kwa Brazil ya bizwa Maria ya na ni mwana wa lilimo ze 14, u bulela kuli: “Ni nyemanga hahulu mwanake wa musizana ha ni nyazisezanga. Na ni yena lu filikananga hahulu kuli mane lu fitanga fa ku omana.” Musali wa kwa Italy ya bizwa Carmela, ni yena u talimana ni butata bo bu swana. U bulela kuli: “Hañata na ni mwanake wa mushimani lu kananisananga hahulu ka bunyemi kuli mane u fitanga feela fa ku ikwalela mwa muzuzu wa hae.”

Ki kabakalañi banana ba bañwi ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ha ba banga hahulu ni likañi? Kana butata bo, bu tiswa ki litaka za bona? Mwendi. Bibele i bulela kuli balikani ba mutu ba kona ku mu susueza ku eza lika ze nde kamba ze maswe. (Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33) Ku tuha fo, buñata bwa lika ze ba tabela ku itabisa ka zona ba banca mazazi a, li susueza moya wa buipanguli ni wa ku tokwa likute, mi lika zeo se li ngiwa ku ba ze lukile mwa meeto a ba banca.

Kono ku na ni lika ze ñwi ze mu tokwa ku ziba, mi ku bunolo ku talimana ni lika zeo ha se mu zibile mo li kona ku amela mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka. Mu nyakisise mitala ye latelela.

MWANANA YA MWA LILIMO ZA KU NONOBOKA HA KALISA KU ITUSISA ‘MAATA A KU NAHANA’

Muapositola Paulusi naa ñozi kuli: “Ha ne ni li mwanana, ne ni bulela sina mwanana, ne ni nahana sina mwanana, ne ni nyakisisa lika sina mwanana; kono cwale ha u bona se ni li muuna, ni tuhezi mikwa ya bwanana.”  (1 Makorinte 13:11) Sina mwa boniseza manzwi a Paulusi ao, banana ni ba bahulu ba nahana ka linzila ze shutana. Kamukwaufi?

Banana ha ba nyakisisangi lika ka tokomelo. Ka ku shutana ni banana, ba bahulu hañata ba nyakisisanga lika ka tokomelo, mi ba nahanisisanga ka butungi fa lika kuli ba utwisise nto ye ñwi kamba kuli ba eze katulo. Ka mutala, ba bahulu ba nyakisisanga hande lika pili ba si ka eza kale katulo ni ku nahanisisa ka mo likezo za bona li kona ku amela ba bañwi. Bakeñisa ku ezanga cwalo, ba bahulu ba fitanga fa ku ba ni yeloseli mwa ku eza lika. Kono banana ba ba mwa lilimo za ku nonoboka bona ha ba si ka ba kale ni yeloseli ye cwalo.

Bibele i susueza ba banca ku ba ni “buitemuso.” (Liproverbia 1:4) Mane Bibele i susueza Bakreste kaufela ku itusisa ‘maata a bona a ku nahana.’ (Maroma 12:1, 2; Maheberu 5:14) Nihakulicwalo, maata a ku nahana a mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka a kona ku mu tahiseza kuli a kananange ni mina fokuñwi nihaiba mwa litaba ze nyinyani. Kamba ku bulela lika ze bonisa kuli u na ni mubonelo o fosahalile. (Liproverbia 14:12) Mwa muinelo o cwalo, mu kona ku ambola cwañi ni mwanaa mina ku si na ku kanana ni yena?

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu lemuhe kuli mwendi mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka u sweli feela ku ituta mwa ku itusiseza maata a hae a ku nahana mi mwendi mane haa na ku eza lika za bulela. Kuli mu zibe za nahana mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka, pili mu itumele ku yena bakeñisa ku ba ni temuho. (“Na utwisisa mo i u ikutwela, nihaike kuli ha ni lumelelani ni wena mwa taba ye.”) Hamulaho, kihona mu ka lika ku mu tusa ku nyakisisa mibonelo ya hae. (“Kana u nahana kuli wa kona ku itusisa lika ze u ni bulelezi mwa miinelo kaufela ye u kona ku talimana ni yona?”) Mu kana mwa komoka hahulu ku bona ka mo mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka a kona ku nyakisiseza mibonelo ya hae ni ku eza licinceho ze swanela.

Temuso kwa bashemi: Ha mu ikambota ni mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka, mu si ke mwa nahana kuli mu tokwa ku bonisanga kamita kuli ze mu bulela mina ki zona ze lukile. Niha mu ka bona kuli mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka ha bonahali kuli wa lumela litaba ze mu mu bulelela, mwendi mane wa kona ku ituta ze ñata ku ze mu mu bulelela ku fita mo mu nahanela kamba ku fita mwa boniseza. Mu si ke mwa komoka haiba mu bona kuli mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka sa lumelelana ni mubonelo wa mina hamulaho feela wa mazazinyana, kamba mane ku nga kuli ki yena ya naa kalile ku ba ni mubonelo o cwalo.

Muuna wa kwa Japan ya bizwa Kenji, u bulela kuli: “Ka linako ze ñwi, na ni mwanake wa mushimani ne lu kananisananga fa lika ze nyinyani, inge cwalo za kuli a si ke a sinya-sinya lika kamba kuli a si ke seha munyanaa hae wa musizana. Kono hañata naa batanga kuli ni mu buze za nahana ni ku bonisa kuli naa mu utwisisa ka ku bulela kuli, ‘Oho kanti ki cwalo’ kamba kuli ‘Kanti kona mo u ngela taba yeo cwalo.’ Ha ni hupulanga za taba yeo, ni ikutwanga kuli kambe ne ni ezanga lika mwa naa batelanga, mwendi ne lu si ke lwa kananisananga.”

MWANA YA MWA LILIMO ZA KU NONOBOKA HA IKETELA MWA BATA KU PILELA

Musebezi o mutuna wa ku hulisa mwana ya mwa lilimo za ku nonoboka ki wa ku mu tusa ku itukiseza mwa ku pilela ha saa zwile fa lapa la bashemi. (Genese 2:24) Mi kalulo ye ñwi ya musebezi wo i kopanyeleza ni ku mu tusa ku ba ni mibonelo, ni mikwa ye mu taluhanya ku ba bañwi. Mwana ya mwa lilimo za ku nonoboka ya iketezi mwa bata ku pilela a hapelezwa ku eza lika ze si ka luka, haa na feela ku nahana ze kona ku zwa mwa likezo za hae kono hape u ka nahana ni lika ze ñwi. Wa kona ku ipuza kuli: ‘Ni zibahala cwañi? Mupilelo wa ka ki o cwañi? Mutu ya na ni mupilelo o swana ni wa ka u swanela ku ezañi ha ipumana mwa muinelo o cwana?’—2 Pitrosi 3:11.

Bibele i lu bulela za Josefa, mutangana ya naa iketezi ku pila ka nzila ye lukile. Ka mutala, musalaa Potifaro ha naa mu kukuelize kuli a eze somano ni yena, Josefa naa alabile kuli: “Ni ka eza cwañi bumaswe bo butuna cwalo, na foseza Mulimu?” (Genese 39:9) Nihaike kuli mulao o hanisa batu ku eza bubuki ne u si ka fiwa kale kwa Maisilaele, Josefa naa lemuhile mubonelo wa Mulimu fa taba yeo. Kwandaa zeo, manzwi a kuli “Ni ka eza cwañi” a bonisa kuli Josefa naa pila ka ku lumelelana ni mubonelo wa Jehova, ili nto ye ne bonisa kuli naa iketezi bupilo bo bucwañi.—Maefese 5:1.

Mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka ni yena u sweli ku iketela mwa bata ku pilela. Ku eza cwalo ku lukile, kakuli ku ka mu tusa ku tiyela kukuezo ye zwa kwa litaka za hae mi u ka kona ku ba talusezanga mibonelo ya hae ka bundume. (Liproverbia 1:10-15) Kono hape ku kona ku tahisa kuli a hanange ze mu mu bulelela. Mu kona ku ezañi ha mu ipumana mwa muinelo o cwalo?

MU LIKE MUEZEZO WO: Mwa sibaka sa ku kananisana ni mwanaa mina, mu like ku utwisisa mubonelo wa hae ka ku bulela kuli: “Ha ni si ka utwisisa ze u talusa. U talusa kuli. . . ” Kihona mu ka mu buza lipuzo ze cwale ka ze: “Ki kabakalañi ha u ikutwa cwalo?” kamba kuli “Ki nto mañi ye tisize kuli u nahane cwalo?” Mu ambole ni mwanaa mina ka nzila ye ka mu tahiseza ku ikutwa ku lukuluha. Mu mu fe kolo ya ku talusa mwa ikutwela. Haiba mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka a tahisa  muhupulo o shutana ni wa mina kono ili o si ka fosahala, mu kuteke maikuto a hae niha mu sa lumelelani ni mubonelo wa hae ka ku tala.

Ku ba ni mikwa ye taluhanya mutu ku ba bañwi ni mibonelo ye zamaelela ni mikwa yeo ku lukile mi kwa tusa. Esi mane Bibele i bulela kuli Bakreste ha ba swaneli ku ba sina banana ba ba “zukuzwa inge ka mandinda ni ku kashezwa kwa ni kwani ki moya kaufela wa tuto ka bupumi bwa batu.” (Maefese 4:14) Kacwalo, mu susueze ni ku tusa mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka ku ba ni mibonelo ni mikwa ye mu taluhanya ku ba bañwi.

Musali ya bizwa Ivana wa kwa Czech Republic, u bulela kuli: “Ha ni teelezanga ka tokomelo ku ze ba bulela bana ba ka ba basizana, ku ba belanga bunolo ku lumela mubonelo wa ka niha ha u shutana ni wa bona. Ni bonanga teñi kuli ha ni ba hapelezi ku lumela mubonelo wa ka kono ni ba fanga kolo ya ku fitisa maikuto a bona.”

BASHEMI BA TOKWA KU BA NI KUTWISISO MI HA BA SWANELI KU CINCA-CINCANGA

Banana ba bañwi ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ba likanyisanga muezezo wa banana ba banyinyani wa ku kuta-kutela ku kupa sika ka mulelo wa kuli bashemi ba ba bona ba ba fe sona. Mu tokwa ku tokomela haiba nto yeo ya ezahalanga mwa lapa la mina. Nihaike kuli ku eza za tokwa mwanaa mina ka nako yeo ku kona ku tahisa kuli mu ikutwe ku yoyelwa ka nakonyana, ku eza cwalo ku kona ku tahisa kuli mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka a nahane kuli u tokwa ku kanananga ni mina kuli a fiwe nto ya bata. Ki nto mañi ye kona ku mi tusa? Mu latelele kelezo ya Jesu ye li: “Ha mu li ‘eni,’ i be eni honacwalo, mi ‘awa’ ya mina, i be awa honacwalo.” (Mateu 5:37) Bana ba mina ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ha ba na ku mi katazanga hahulu haiba ba lemuha kuli ha mu cinca-cincangi.

Kono hape mu tokwa ku ba ni kutwisiso. Ka mutala, mwa kona ku kupa mwanaa mina ya mwa lilimo za ku nonoboka ku talusa libaka ha ikutwa kuli mu tokwa ku cinca nako ya swanela ku fitanga fa lapa mwa miinelo ye miñwi. Mwa muinelo o cwalo, ha mu lumeleza mwanaa mina ku eza za mi kupile, ha ku talusi kuli wa mi zamaisa kono mu lika feela ku latelela kelezo ya Bibele ye li: “Kutwisiso ya mina i zibahale kwa batu kaufela.”—Mafilipi 4:5.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu be ni mukopano wa lubasi kuli mu ikambote za nako ye ba swanela ku fitanga bana ba mina fa lapa ni milao ye miñwi ya fa lapa. Mu teeleze ka tokomelo bana ba mina ha ba bulela mi mu nyakisise hande lika kaufela ze ambolwa mu si ka eza kale katulo. Ndate yo muñwi wa kwa Brazil ya bizwa Roberto, u bulela kuli: “Banana ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ba ikutwanga hande haiba bashemi ba bona ba itatela ku ba lumeleza ku eza ze ba kupile haiba lika zeo ha li lwanisani ni milao ya Mulimu.”

Hakuna mushemi ya petahalile. Bibele i bulela kuli: “kaufelaa luna lwa sitatalanga hañata.” (Jakobo 3:2) Haiba mu lemuha kuli ka nzila ye ñwi ki mina ba ba tahisize likañi, mu si ke mwa palelwa ku kupa swalelo ku mwanaa mina. Ha mu itumelela mafosisa a mina, mu tomela mwanaa mina mutala wa buikokobezo mi nto yeo i ka tahisa kuli ni yena a ezange nto ye swana.

Muuna wa kwa Japan ya bizwa Kenji, u bulela kuli: “Zazi le liñwi hamulaho wa ku kananisana mi mwanake wa mushimani, ne ni ikupezi swalelo ku yena bakeñisa ku mu hanyaukela hahulu, mi ne ni ezize cwalo bunyemi bwa ka ha se bu kuyukile. Ku eza cwalo ne ku tahisize kuli ni yena bunyemi bwa hae bu kuyuke mi ne ku mu bezi bunolo ku teeleza ku ze ne ni bulela.”

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

▪ Ki lika mañi ze ni ezanga ze tahisanga kuli ni kanane ni mwanake?

▪ Taba ye, i kona ku ni tusa cwañi ku ziba hande mwanake?

▪ Ni kona ku ezañi kuli ni ambolisanange ni mwanake ya mwa lilimo za ku nonoboka ku si na ku kanana ni yena?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Bashemi ba ba butali ba tusanga bana ba bona ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ku ba ni tukuluho ya ku talusa mo ba ikutwela