Kana Mwa Ziba?
Mwa miteñi ya Jesu, linubu ne li fiwanga cwañi kwa tempele?
Pulukelo ya masheleñi kwa tempele ne i inezi mwa Lapa la Basali. Buka ye ñwi (The Temple—Its Ministry and Services) i bulela kuli: “Kwa sibaka ko ne ku inzi libulukelo la masheleñi mwa tempele ne ku beilwe tubulukelo to tu 13 kwa limota to ne tu potolohile lapa ka ku tatamana ili mo ne ku beiwanga linubu.”
Tubulukelo to, ne tu bizwa litolombita bakeñisa kuli ne tu li to tu sisani kwahalimu mi kwatasi ne li to tu kima. Kabulukelo ni kabulukelo ne ka ñozwi mufuta wa musebezi o petiwa ki masheleñi a naa beiwa mwateñi, mi masheleñi a naa fumanwanga mwateñi naa itusiswanga ku peta misebezi yeo ye ne i ñozwi fahalimu. Jesu naa li mwa Lapa la Basali ha naa boni batu ba ne ba beya linubu mwa tubulukelo, mi ki fona fa naa bonezi ni musali wa mbelwa ya naa shebile inze a beya nubu ya hae.—Luka 21:1, 2.
Tubulukelo to tubeli ne li twa ku lifela mutelo wa tempele, ka kañwi ne li ka ku lifela mutelo wa silimo se si felile mi ka kañwi ne li ka ku lifela mutelo wa silimo seo. Kabulukelo ka bulaalu ku isa ku ka bu 7 ne li mwa ku beya masheleñi a teko ye tomilwe ya maiba, linkwilimba, likota, insense, ni mikeke ya gauda. Haiba mutu ya na fa nubu naa na ni masheleñi a fitelela nubu ye ne tomilwe ya naa bata ku fa, naa beyanga masheleñi a siyezi mwa kabulukelo ka kañwi. Mwa kabulukelo ka bu 8 ne ku beiwanga masheleñi a naa siyalanga hamulaho wa ku fa nubu ya sibi. Mwa kabulukelo ka bu 9 ku isa ku ka bu 12 ne ku beiwanga linubu za masheleñi a naa siyalanga kwa nubu ya mulatu, kwa nubu ya matabelo a linyunywani, kwa matabelo a Manazareni, ni kwa nubu ya matabelo a batu ba ne ba kula mbingwa. Mwa kabulukelo ka bu 13 ne ku beiwanga linubu za ku itatela.
Kana Luka, yo muñwi wa bañoli ba Bibele naa li caziba wa litaba za kwaikale ya naa ñozi litaba za hae ka ku nepahala?
Luka naa ñozi buka ya Evangeli ye bizwa ka libizo la hae mi hape naa ñozi ni buka ya Likezo za Baapositola. Luka naa bulezi kuli naa “batisisize lika kaufela ka ku nepahala ku zwa kwa makalelo,” kono licaziba ba bañwi ba kakanya litaba za naa ñozi. (Luka 1:3) Kana Luka naa ñozi litaba ze nepahezi?
Litaba za naa ñozi Luka li ama ni kwa litaba za kwaikale ze kona ku fumanwa ko kuñwi. Ka mutala, naa itusisize mabizo a litulo a sa zibahali hahulu a baeteleli ba sicaba mwa puso ya Roma, a cwale ka praetors, le li talusa bazamaisi ba sicaba mwa Filipi, la politarchs le li talusa babusisi ba muleneñi mwa Tesalonika, ni la Asiarchs le li talusa baeteleli ba sicaba mwa Efese. (Likezo 16:20; 17:6; 19:31 ka ku ya ka toloko ya Kingdom Interlinear) Luka naa bizize Heroda Antipasi kuli ki mubusi wa sikiliti mi naa bizize Sergiusi Paulusi kuli mubusisi wa Sipera.—Likezo 13:1, 7.
Nto ye komokisa ki ya kuli Luka naa itusisize mabizo a baeteleli ba sicaba ka ku nepahala, ku si na taba ni kuli mabizo ao naa cincize ka nako ye ne li cincize lika mwa mubuso wa Roma. Ki lona libaka caziba wa litaba za Bibele ya bizwa Bruce Metzger naa bulezi kuli: “Mabizo ao fo a pundilwe kaufela mwa buka ya Likezo a bonisa hande sibaka se si swanela ni nako fa naa itusisezwanga.” Caziba wa litaba za kwaikale ya bizwa William Ramsay u bulela kuli Luka ne li “caziba wa litaba za kwaikale ya naa ñozi litaba za hae ka ku nepahala hahulu.”