Ha ni nahana ze ne ezahalanga ha ne ni sa li mwanana ni hupulanga tabo ye ne ni banga ni yona ha ne lu pila mwa ndu ye nyinyani kwa mboela wa naha ya France ni bashemi ba ka. Bo ndate ne ba ni pangezi simunyelule, mi ne ni ikolanga ku mata-mata mwa simu ya miloho ni lipalisa. Ka 1966, lwa potelwa ki Lipaki za Jehova mi ba ikambota ni bo ndate ka nako ye telele. Hamulaho feela wa likweli ze 7, bo ndate ba ikatulela ku ba Paki. Nakonyana hamulaho wa fo, bo ma ni bona ba kala ku swalisana ni bo ndate mi naa hulisezwa mwa lubasi lo lu tabile.

Butata bwa ka ne bu kalile hamulaho feela wa ku kutela kwa naha ya Spain, ko ne ba simuluha bashemi ba ka. Na kala ku utwanga butuku mwa mazoho ni mwa lingongo. Hamulaho wa ku bonana ni baalafi ba bañata mwa lilimo ze peli, lwa fumana mualafi wa butuku bwa lingongo ni misifa ya naa zibahala hahulu, mi naa bulezi patalaza kuli: “Ha ku sa na tuso.” Bo ma ba kala ku lila. Mualafi yo, naa bulelezi bashemi ba ka kuli ne ni kula butuku bo bu maswe bwa mwa lingongo ni kuli maata a mubili wa ka a lwanisa matuku naa sweli ku sinya liselusi ze iketile, ili nto ye ne tahisa kuli ni luluhe ni ku utwa butuku mwa lingongo. Nihaike kuli ka nako yeo ne ni li wa lilimo ze 10 feela, ne ni lemuhile kuli taba ya naa bulela mualafi ne li ye maswe.

Mualafi yo a akaleza kuli ni yo alafelwa kwa sibaka ko ku alafelwanga banana. Ha ni yo fita kwa sibaka seo, na yo sabiswa hahulu ki ponahalo ya miyaho ya kwa teñi. Ne ku na ni milao ye taata: Masisita ba ni beula milili ni ku ni tinisa yunifomu ye ne sa bonahali hande. Na bilaela hahulu mi naa ikutwa kuli ha ni na ku kona ku pila mwa sibaka se si cwalo.

Bakeñisa kuli bashemi ba ka ne ba ni lutile ku lapela Jehova, ne ni hanile ku ikenya mwa lizo za bulapeli bwa Katolika ze ne eziwanga kwa sibaka seo. Masisita ne ba si ka utwisisa libaka ha ne ni hanile ku ikenya mwa lizo za bulapeli. Kacwalo, naa kupa Jehova kuli a si ke a ni libala mi hamulaho naa ikutwa ku ba mwatasaa pabalelo ya Jehova sina mutu ya kumbatilwe ki ndatahe ya mu lata.

Bashemi ba ka ne ba lumelelizwe ku ni potelanga ka nako ye kuswani la Mukibelo. Mi ne ba ni tisezanga libuka za ku bala ze tomile fa Bibele ka mulelo wa  kuli ni tiise tumelo ya ka. Hañata banana mwa sibaka seo ne ba sa lumelezwi ku ba ni libuka za bona, kono masisita ne ba ni lumelelize ku buluka libuka zeo ni Bibele, mi ne ni li balanga ka zazi ni zazi. Hape ne ni ambolanga ni basizana ba bañwi za sepo ya ka ya ku pila ku ya ile mwa Paradaisi fa lifasi, mo ku si ke kwa ba ni mutu ya kula. (Sinulo 21:3, 4) Nihaike kuli fokuñwi ne ni utwanga bulutu, ne ni tabile bakeñisa kuli tumelo ni sepo ya ka ku Jehova ne li zwelapili ku tiya.

Hamulaho wa likweli ze 6, baalafi ba ni lukulula mi naa kutela kwa ndu. Nihaike kuli ne ni si ka fola, ne ni tabile ku kutela kwa ndu ku yo ba hamoho ni bashemi ba ka. Lingongo za ka za funyuka hahulu mi naa kala ku utwanga hahulu butuku. Ne ni keni mwa lilimo za ku nonoboka inze ni si na maata luli. Nihakulicwalo, ha ne ni li wa lilimo ze 14, naa kolobezwa, mi naa ikatulela ku sebeleza Ndataa luna wa kwa lihalimu ka mo ne ni konela kaufela. Kono fokuñwi ne ni ikutwanga ku zwafa. Ne ni buzanga Mulimu mwa tapelo kuli: “Ki kabakalañi haili na feela ya nyanda? Na ku lapela u ni folise, kana ha u boni mo ni nyandela?”

Lilimo za ku nonoboka ne li si ka ni zamaela hande. Ne ni lemuhile kuli ha ni sa na ku fola. Hañata ne ni ibapanyanga kwa balikani ba ka ba ne ba bonahala ku ba ni buiketo bo bunde bwa kwa mubili ni ku ikola bupilo. Ne ni ikutwanga ku tokwa tuso mi naa kala ku ba ni maswabi. Nihakulicwalo, batu ba mwa lubasi lwa luna ni balikani ba ka ne ba ni tusize. Ni hupulanga mulikanaa ka ye ne ni lata hahulu wa libizo la Alicia ya naa li yo muhulu ku na ka lilimo ze 20. Na ni tusize ku ba ni mubonelo o swanela wa ku sa nahananga hahulu za butata bwa ka ni ku ni tusa kuli ni isezange batu ba bañwi pilu.

Ha ne ni li wa lilimo ze 18, naa kala ku kula hahulu hape kuli mane nihaiba ku ya kwa mikopano ya Sikreste ne ku ni katalisanga hahulu. Nihakulicwalo, ne ni itusisanga nako kaufela ye ne ni inanga fa ndu kwa ku ituta Bibele ka tokomelo. Buka ya Jobo ni ya Lisamu ne li ni tusize ku utwisisa kuli ka nako ya cwale Jehova u lu sileleza sihulu kwa moya isiñi kwa mubili. Bakeñisa kuli ne ni lapelanga kamita ku Jehova ne ni bile ni “maata a fita a butu” ni “kozo ya Mulimu ye fita kutwisiso kaufela.”—2 Makorinte 4:7; Mafilipi 4:6, 7.

Ha ni to kwanisa lilimo ze 22, na lemuha kuli ku felile ha ni sa na ku zamaya, ni ka itusisanga feela sipula sa mawili mwa bupilo bwa ka. Ne ni ikalezwi kuli batu ha ba sa na ku ni isanga pilu, ba ka ni nga feela ku ba musali wa mapongo ya zamaela mwa sipula sa mawili. Nihakulicwalo, ku zamaela mwa sipula sa mawili ne ku ni file tukuluho ye ñwi, nto ye ne ni nahana kuli i maswe ya fetuha ku ba mbuyoti. Mulikanaa ka ya bizwa Isabel a ni fa akalezo ya kuli ni itomele sikonkwani sa ku beleka ni yena mwa sebelezo ya mwa simu ka lihola ze 60 mwa kweli iliñwi.

Kwa makalelo, ne ni ikutwile kuli akalezo ya naa ni file Isabel ne li ye fosahezi. Kono naa kupa Jehova kuli a ni tuse mi bakeñisa tuso ye ne ni fumani kwa lubasi ni balikani ba ka, ne ni konile ku peta sikonkwani seo. Kweli yeo ya mipateho ya feela kapili-pili mi naa tuhela ku ikalelwanga ni ku utwa maswabi. Ne ni ikozi hahulu musebezi wo, kuli mane ka silimo sa 1996, naa iñolisa ku ba paina wa kamita ili ku belekanga lihola ze tomilwe ka kweli ni kweli mwa bukombwa. Yeo ne li yona katulo ye nde ka ku fitisisa ye ni kile naa eza mwa bupilo bwa ka, kakuli ne i ni tusize ku sutelela hahulu ku Mulimu mane ni ku ni tusa ku tiya kwa mubili. Ku eza musebezi wa ku kutaza ne ku ni file kolo ya ku ambola za tumelo ya ka ni batu ba bañata ni ku tusa ba bañwi ku ba balikani ba Mulimu.

Mwa mbumbi ya silimo sa 2001, ne ni bile mwa kozi ye maswe ya fa mukwakwa mi naa lobeha mahutu a mabeli. Ha ne ni nze ni lobezi fa mumbeta mwa sipatela inze ni utwa hahulu butuku, naa lapela hahulu ku Mulimu mwa pilu ku mu taluseza kuli: “Jehova na ku kupa u si ke wa ni tuhelela!” Ka nako ona yeo, musali yo muñwi ya naa li fa mumbeta o ne u li bukaufi ni wa ka a ni buza kuli: “Kana u yo muñwi wa Lipaki za Jehova?” Ne ni si na maata a ku alaba, kacwalo naa lumela feela ka toho. Musali yo a bulela kuli: “Na mi ziba mina! Hañata na balanga limagazini za mina.” Manzwi ao naa ni omba-ombile hahulu. Kakuli ne ni konile ku yemela Jehova ku si na taba ni kuli ne ni li mwa muinelo o maswe hahulu wa ku kula. Yeo ne li tohonolo ye tuna luli!

Ha ne ni ikutwile hande hanyinyani, na ikatulela ku zwelapili ku kutaza. Bo ma ne ba ni kashanga mwa sipula sa mawili mwa muzuzu wa bakuli mwa sipatela mahutu a ka inze a tatilwe bimwanja. Ne lu potelanga bakuli ba sikai zazi ni zazi, ku ba buza mo ba zuhela ni ku ba fa lihatiso ze tomile fa Bibele. Ku eza cwalo  ne ku ni katalisanga kono Jehova naa ni file maata a ne ni tokwa.

Mwa lilimo li sikai ze felile, butuku bo ne ni utwanga bu ekezehile mi ku shwelwa ki bo ndate ku ekelize kwa masitapilu a ka. Nihakulicwalo, ni likanga ku nga lika ka nzila ye lukile. Kamukwaufi? Ni likanga ka mo ni konela kaufela ku ba bukaufi ni bahabo na hamohocwalo ni balikani ba ka, mi ku eza cwalo ku ni tusanga ku sa nahana hahulu za matata a ka. Mi ha ni banga ni nosi, naa balanga, ku ituta Bibele ni ku kutaza ku ba bañwi ka ku itusisa luwaile.

Hape ni likanga ku ikola lika ze ñwi ze tabisa: ze cwale ka ku ya fande ku yo fukelwa ki kamoya kamba ku ikola munko o munde wa lipalisa. Lika zeo li tahisanga kuli ni itumele ku Jehova. Nto ye ñwi ye ni tusanga ku ba ni tabo ki ku eza lishea. Zazi le liñwi ha ne lu li mwa bukombwa, mulikanaa ka ya naa kasha sipula sa mawili se ne ni zamaelanga ku sona, a yema kuli a ñole nto ye ñwi. Ka sipundumukela sipula seo sa kala ku shetumuka mi naa yo nata mwa mota ye ne yemi kwapilaa luna. Na ni mulikanaa ka ne lu sabile luli, kono ha ne lu boni kuli ha ku si ka ba ni kozi lwa ikashaula ku seha.

Ku na ni lika ze ñata ze ni sa koni ku ikezeza mwa bupilo. Ni nga kuli zeo ki lika ze ni lakaza ku eza ili ze ni ka kona ku ezanga kwapili. Hañata naa itimanga kwa meeto ni ku nahana mo bu ka bela bupilo mwa lifasi le li nca la sepisize Mulimu. (2 Pitrosi 3:13) Ni iponanga inze ni iketile kwa mubili, inze ni zamaya-zamaya, ni ku ikola bupilo ka ku tala. Ni hupulanga manzwi a Mulena Davida a li: ‘U sepe Muñaa Bupilo, u itiise, mi u tiye pilu.’ (Samu 27:14) Nihaike kuli mubili wa ka u zwezipili ku fokola hahulu, Jehova u ni tiisize. Ni zwezipili ku fumana maata ku si na taba ni kuli mubili wa ka wa fokola.