Batu ba bañata-ñata ba ne ba pila mwa Mubuso wa Roma ne ba hapilwe kamba ku uzwiwa ki masole ni ku ezwa batanga. Batu ba ne ba hapiwanga, ne ba lekiswanga mi ne ba sa kutelangi kwa mandu a bona kamba ku bonana ni mabasi a bona hape.

Batanga ba bañata ne ba belekiswanga ka taata mwa mikoti ku fitela ba shwa kono ba ne ba belekela mwa mafamu ni ba ne ba belekela mwa mandu ne ba sa nyandiswi hahulu. Mutanga naa hapelezwanga ku tina sifaha sa sipi fo ku ñomezwi kasipi ka ka ñozwi manzwi a ku sepisa kuli mutu ya naa ka fumana mutanga yo ni ku mu kutisa ku muñaa hae, naa ka fiwa mupuzo. Batanga ba ne ba kuta-kutelanga ku toba ne ba ñolwanga fa pata, mi hañata ne ba ñolwanga taku ya F (fugitive) ili ku talusa mubalehi.

Buka ya mwa Bibele ya Filemoni i bonisa kuli muapositola Paulusi naa lumezi Onesimo ku Filemoni muñaa hae hamulaho wa ku toba. Nihaike kuli Filemoni naa na ni tukelo ya ku fa Onesimo koto ye tuna, Paulusi naa mu kupile kuli a “mu amuhele hande,” bakeñisa lilato ni silikani se ne si li mwahalaa bo Paulusi ni Filemoni.—Filemoni 10, 11, 15-18.

Naha ya Fenisia ye bizwa Lebanoni kacenu, ne i zibahala hahulu ka musebezi wa ku lomba lika ka ku itusisa pulipela ya Tire, libizo leo ne li simuluha fa muleneñi wa Tire. Mulena Salumoni wa Isilaele ya kwaikale naa kabisize tempele ya hae ka ‘masila a bwanda bwa pulipela, [NW]’ a naa lukilwe ki muuna wa sikwala wa kwa Tire.—2 Makolonika 2:13, 14

Pulipela ya kwa Tire ne li ona mubala wa ku lombisa o ne u tula hahulu ka nako yeo, mi ne ku li cwalo bakeñisa buikatazo bo butuna bo ne bu eziwanga mwa ku panga mubala wo. Sapili, mandui ne ba yambanga linkala ze ñata-ñata mwa liwate *. Ne ku tokwahalanga linkala ze 12,000 kuli ku kone ku pangiwa mubala wa ku lombisa o kwana lisila li li liñwi. Hamulaho, batu ba ne ba panganga mubala wa ku lombisa masila ne ba zwisanga linkala mwa likapani za zona kuli ba nge kwateñi sitipwitipwi sa ku itusisa kwa ku panga mubala wa ku lombisa masila. Ku tuha fo, ne ba kopanyanga sitipwitipwi seo ni lizwai kihona ba si yaneha kuli si natiwe ki kazazi ni ku fukelwa ki moya ka mazazi a malaalu. Hamulaho wa ku eza cwalo, ne ba nganga sitipwitipwi seo ku si beya mwa mupika o mutuna o kwahezwi ni ku si bilisa ka mezi a mwa liwate ka mazazi a mañatanyana.

Bakeñisa pisinisi ni musebezi wa bona wa ku lomba masila, batu ba kwa Fenisia ne ba zwezipili ku lekisa masila a pulipela ya Tire ka lilimo ze ñata-ñata. Lika ze ñwi ze ne ba lombile ne li fumanwi kwa sibaka se si li bukaufi ni liwate la Mediteranea mi ze ñwi ne li fumanwi kwa wiko wa sibaka sa Cádiz, mwa Spain.