Kana Mwa Ziba?
Ki kabakalañi likebenga ze ne bulaiwanga ha ne li lobiwanga mahutu?
Ka ku ama ku Jesu ni likebenga ze peli ze ne bulaezwi fa kota ya linyando, libuka za Evangeli li bulela kuli: “Majuda ba kupa Pilato kuli a laele kuli mahutu a bona a lobakiwe mi litupu za bona li pahululwe.”—Joani 19:31.
Mulao wa Majuda ne u bonisa kuli situpu sa sikebenga se ne si bulaiwanga ka ku pahekwa fa kota, ne si sa swaneli ku “siyala kwa kota busihu kaufela.” (Deuteronoma 21:22, 23) Ku bonahala kuli Majuda ne ba latelelanga mulao o swana wo, ni kwa batu ba ne bulaelwanga fa likota ki Maroma. Mi ku loba mahutu a mutu ne ku tahisanga kuli a shwe kapili ilikuli a bulukiwe pili Sabata i si ka kalisa kale, ye ne kalisanga lizazi ha li likela.
Hañata mutu ya naa bulaiwanga ka nzila ye cwalo, naa kokotelwanga fa kota ka limapo kwa mazoho ni kwa mahutu. Mi kota ha ne i yemisezwanga mwahalimu, mutu naa siyalanga a nyendaela kwa kota inzaa utwa butuku bo butuna hahulu, kakuli mubili wa hae u swelwi feela ki limapo. Kuli a kone ku buyela, mutu naa nyakaulanga ni kwa naa kokotezwi limapo cwalo. Kono mutu ha lobilwe mahutu, ne ku sa konahalangi kuli a nyakaule. Mutu ha naa sa bulaiwangi ki sabo, naa bulaiwanga kapili-pili ki ku sa buyela hande.
Tufwililo ne tu itusiswanga cwañi mwa lindwa za kwaikale?
Kafwililo ne li sona silwaniso sa naa itusize Davida kwa ku bulaya Goliati ya naa li singangalume. Ku bonahala kuli Davida naa itutezi ku itusisa silwaniso seo mwa bulisana inzaa sa li mushimani.—1 Samuele 17:40-50.
Kafwililo ka bonisizwe hahulu mwa maswaniso a kwa Egepita ni a kwa Asirya a naa swanisizwe mwa linako ze ne i ñolwa Bibele. Silwaniso seo ne si na ni pokoto ye atami ye ezizwe fa mukata kamba fa lisila ili ye ne tamiwanga mihala ye mibeli. Mukunupi naa beyanga licwe la laundi le li bato likana ni olonji (orange) ye nyinyani. Kihona a ka pikuluseza kafwililo mwahalimu ni ku tuhela muhala u li muñwi ili ku tahisa kuli licwe li kone ku fukumuka ka maata a matuna ni ku yo nata luli fa nto ye kunupiwa.
Kwa linaha za Siarabe ku pumbuzwi macwe a mañata a mwa tufwililo to ne tu itusiswanga mwa lindwa za kwaikale. Bakunupi ba ne ba cuukile mwa ku itusisa tufwililo ne ba kona ku kunupa licwe ka lubilo lo lutuna hahulu (ka mubulelelo o muñwi licwe leo ne li kona ku mata ka lubilo lo lu eza likilomita ze 160 ku isa 240 ka hola i liñwi). Bocaziba ha ba lumelelani fa taba ya kuli kafwililo ne ka na ni maata a likana ni a buta, kono niti kikuli kafwililo ne li ka ka lubeta sina feela buta.—Baatuli 20:16.