MARIA u inyongamezi, butuku bwa u utwa kwa pilu ha bu konwi ku taluswa ka manzwi. Manzwi a saa utwahala mwa lizebe za hae ki manzwi a mafelelezo a naa bulezwi ki mwanaa hae ha naa nzaa timela hamulaho wa ku utwa butuku bo butuna ka nako ye telele. Ku na ni lififi le lituna ka nako ya musihali. Cwale lifasi la zikinyeha hahulu. (Mateu 27:45, 51) Mwendi Maria naa nahanile kuli Jehova naa zibisa lifasi kuli yena, ki yena ya naa utwisizwe hahulu butuku ki lifu la Jesu Kreste ku fita mutu ufi kamba ufi.

Liseli la musihali ha li nze li hasanya lififi le ne li kwahezi sibaka se si bizwa Gologota kamba Sibaka sa Katendele, Maria a lila hahulu mwanaa hae. (Joani 19:17, 25) Ku bonahala kuli naa tahezwi ki mihupulo ye miñata hahulu. Mi mwendi ye ñwi ya lika za naa hupuzi, ki taba ye ne ezahezi lilimo ze bato ba 33 kwamulaho. Yena ni Josefa ha ne ba isize mbumbu ya bona ye latwa kwa tempele mwa Jerusalema, muuna yo muñwi wa musupali wa libizo la Simoni naa susumelizwe ki moya ku polofita taba ye ñwi. Simoni naa polofitile lika ze tuna ka za Jesu, mi naa ekelize ku bulela kuli zazi le liñwi, Maria naa ka be a ikutwile sina ya tabilwe mukwale o mutelele. (Luka 2:25-35) Cwale ka nako ye taata ye, ki fona fa naa utwisiselize ka kutala taluso ya manzwi a bupolofita ao.

Ku bulelwanga kuli lifu la mwana, ki lona lifu le li maswe hahulu ni ku fita ni le li utwisa hahulu butuku leo mutu a kona ku talimana ni lona. Lifu ki sila se si maswe hahulu, se si lu utwisanga butuku kaufelaa luna ka linzila ze shutana-shutana. (Maroma 5:12; 1 Makorinte 15:26) Kana kwa konahala ku tiyela butuku bo bu cwalo? Ha lu nze lu nyakisisa bupilo bwa Maria ku kala kwa makalelo a bukombwa bwa Jesu ku isa kwa lifu la hae ni hamulaho, lu ka ituta ze ñata ka za tumelo ye ne tusize Maria ku tiyela masitapilu a matuna.

Ha lu kuteñi hanyinyani ku ze ne ezahezi lilimo ze taalu ni licika kwamulaho: Ka nako yeo Maria naa lemuhile kuli ne ku tuha ku ezahala cinceho ye ñwi. Nihaiba mwa tolopo ye nyinyani ya Nazareta, batu ne ba sweli ku bulela za Joani Mukolobezi ni za lushango lwa hae lo lu susueza lo lu ama za ku baka. Maria naa lemuhile kuli mwanaa hae wa mweli naa ngile lushango lo sina sisupo se si bonisa kuli ne li nako ya kuli a kalise bukombwa bwa hae. (Mateu 3:1, 13) Ku Maria ni ba ndu ya hae, ku ba siyo kwa Jesu ne ku ka tahisa cinceho ye tuna hahulu mwa lubasi lwa bona. Kabakalañi?

Ku bonahala kuli ka nako yeo, Josefa muunaa Maria naa sa timezi kale. Haiba ki cwalo, u zibe Maria naa izibela mo ku utwahalela ku latehelwa ki mulatiwa. * Ka nako yeo, Jesu naa tuhezwi ku bizwa “mwanaa mubeti” kono naa sa bizwa “mubeti.” Ku bonahala kuli Jesu naa zwiselizepili musebezi o ne ba ezanga bo ndatahe mi ne se li yena ya naa uta lubasi kaufela, lo ne lu kopanyeleza ni banyani ba hae ba 6. (Mateu 13:55, 56; Mareka 6:3) Nihaike kuli Jesu naa nzaa lutanga Jakobo mwa ku petela musebezi wo, mi mwendi Jakobo ne li yena munyanaa hae ya naa mu tatama, ku ba siyo kwa Jesu ne ku si ke kwa bela lubasi bunolo. Ka nako yeo Maria naa na ni buikalabelo bo butuna; kana cinceho yeo ne i mu sabisize? Ha lu zibi hande. Kono puzo ya butokwa ki ya kuli: Maria naa ezize cwañi Jesu wa Nazareta ha naa bile Jesu Kreste, yena Mesia ya naa sepisizwe? Taba ye ñwi ya mwa Bibele i patulula nto ye ñwi ka za taba yeo.—Joani 2:1-12.

Jesu a ya ku Joani ku yo kolobezwa mi a ba Mutoziwa wa Mulimu kamba Mesia. (Luka 3:21, 22) Kihona a kalisa ku keta balutiwa ba hae. Ku si na taba ni kuli musebezi wa hae ne u tokwa ku petwa kapili-pili, Jesu naa banga  ni linako za ku itabisa ni lubasi ni balikani. Yena hamohocwalo ni bo mahe, balutiwa ba hae, ni banyani ba hae, ne ba ile kwa mukiti wa sinawenga o ne u bezi kwa Kana, ku bonahala kuli tolopo yeo ne i fumaneha fa lilundu ili likilomita ze bato ba 13 ku zwa kwa Nazareta. Ka nako ya mukiti, Maria a lemuha butata bo buñwi. Mwendi naa lemuhile kuli batu ba bañwi mwa lubasi lwa munyali ni munyaliwa ne ba nze ba talimana kwa meeto ni ku shobota-shobota. Ne ba felezwi ki waine! Mwa sizo sa bona nto ye cwalo ne i tahisanga hahulu maswabi kwa lubasi, mi ne i tahisanga kuli mukiti o cwalo u ngiwe ku ba o si ka lukiswa hande. Maria naa ba utwezi makeke, mi a atumela Jesu.

Maria a bulelela mwanaa hae kuli: “Ha ba na waine.” Maria naa libelela kuli Jesu naa ka ezañi? Ha lu zibi hande, kono naa ziba kuli mwanaa hae ne li mutu ya ipitezi ya naa ka kona ku eza lika ze tuna. Mwendi naa sepa kuli naa ka kalisa ku eza cwalo fa mukiti wo. Ka mubulelelo o muñwi, za naa mu bulelela luli kikuli, “Mwanaka, eza se siñwi ka za butata bo!” Mwendi mwa naa alabezi Jesu ne ku mu komokisize. Jesu naa ize: “Taba yeo ki yañi ku na ni wena?” Manzwi a Jesu naa sa bonisi kashwau nihaike kuli batu ba bañwi ki mona mo ba nahanela. Kono manzwi a hae naa bonisa kuli naa lika ku hakulula bo mahe ka likute. Jesu naa hupulisa bo mahe kuli ne ba si na tukelo ya ku mu taluseza mwa ku petela bukombwa bwa hae, ya naa na ni tukelo yeo ne li Ndatahe, yena Jehova.

Maria naa lumezi ku hakululwa ki mwanaa hae bakeñisa kuli ne li musali ya naa na ni kutwisiso ni buikokobezo. A atumela ba ne ba abela lico fa mukiti ni ku ba bulelela kuli: “Se a ka mi bulelela kaufela, mu si eze.” Maria naa zibile kuli haa sa na tukelo ya ku taluseza mwanaa hae za ku eza kono yena ni ba bañwi ne ba swanela ku latelela za naa ba bulelela. Sina bo mahe, Jesu ni yena naa bonisize kuli naa utwela makeke mutu ni musalaa hae bao ba ne ba saa zo nyalana. Saa eza makazo ya hae ya pili kwa limakazo za naa ezize, a fetula mezi ku a eza waine. Kiñi ze ne ezahezi hamulaho wa makazo yeo? “Balutiwa ba hae ba lumela ku yena.” Maria ni yena a lumela ku Jesu. Maria a kala ku nga Jesu isi feela sina mwanaa hae, kono hape sina Mulena ni Mupilisi wa hae.

Bashemi kacenu ba kona ku ituta ze ñata kwa tumelo ya naa bonisize Maria. Ki niti kuli ha ku na mutu ya kile a uta mwana ya swana sina Jesu. Nihakulicwalo, ku si na taba ni kuli mwanaa bona ki mutu ya cwañi, ku kona ku ba taata kwa bashemi ku cinca mubonelo bwa bona ka za mwanaa bona ha nzaa hula ku ba mutu yo muhulu. Bashemi ba kona ku zwelapili ku nga mwanaa bona sina mwanana yo munyinyani, nihaikaba kuli ha ba swanela ku eza cwalo. (1 Makorinte 13:11) Bashemi ba kona ku tusa cwañi mwanaa bona ya sa hulile? Nzila ye ñwi ki ka ku bonisa kuli ba ikolwisa kuli mwanaa bona ya sepahala u ka zwelapili ku latelela ze i luta Bibele ni kuli u ka amuhela limbuyoti ze zwa ku Jehova ka ku eza cwalo. Bashemi ha ba bonisa ka buikokobezo kuli ba ikolwisa ka ku tala kuli bana ba bona ba ka eza ze lukile, ba ka tusa hahulu bana ba bona ba ba hulile. Ku si na ku kakanya, Jesu naa itumezi hahulu kwa tuso ye ne ba mu file bo mahe mwa lilimo ze ne latelezi za naa patehile hahulu.

Libuka za Evangeli ha li buleli hahulu ka za Maria ka nako ya bukombwa bwa Jesu bo ne bu tandile lilimo ze taalu ni licika. Nihakulicwalo, mu hupule kuli Maria u lukela ku ba ya naa li mbelwa, mwendi ili ya naa na ni bana ba banyinyani ba naa sa uta. Kwa utwahala haiba kuli naa sa koni ku latelela Jesu kwa naa yo kutalezanga kaufela mwa naha ya habo yena. (1 Timotea 5:8) Niteñi, Maria naa zwezipili ku nahanisisanga fa litaba za Mulimu za naa itutile ka za Mesia, mi naa fumanehanga kwa mikopano mwa sinagoge ye ne li bukaufi, bakeñisa kuli ku eza cwalo ne li ona mukwa wa mwa lubasi lwa habo yena.—Luka 2:19, 51; 4:16.

Kwa swanela Maria ha naa fumanehile ka nako yeo Jesu ha naa luta batu mwa sinagoge ya kwa Nazareta. Ku  si na ku kakanya, Maria naa tabile hahulu ku utwa mwanaa hae ha zibahaza kwa sicaba kuli bupolofita bo ne bu ama Mesia, bo ne bu bulezwi lilimo ze ñata-ñata kwamulaho koo ne bu talelezwa ku yena! Mi u lukela ku ba ya naa zwafile hahulu ha naa lemuhile kuli Manazareta ka yena ne ba si ka amuhela mwanaa hae. Mane ne ba batile ku mu bulaya!—Luka 4:17-30.

Hape nto ye ñwi ye ne mu zwafisize ne li ya kuli bana ba hae ba bañwi ne ba si ka lumela ku Jesu. Liñolo la Joani 7:5 li bonisa kuli banyani ba Jesu ba bane, ne ba si na tumelo ye ne ba na ni yona bomaa bona. Lu bala kuli: “Banyani ba hae ne ba sa bonisi tumelo ku yena.” Kono haili ka za likaizeli za Jesu, Bibele ha i buleli se siñwi ka za bona. * Ka mo ne ku inezi kaufela, Maria naa fitile fa ku ziba mo ku utwahalela ku pila mwa lubasi mo ku na ni batu ba ba na ni mibonelo ye shutana ka za bulapeli. Naa likile ka taata ku zwelapili ku sepahala kwa niti ya Mulimu ka nako ye swana inzaa lika ka taata ku tusa bana ba hae ku ba ni tumelo ye swana ni ya hae ha sa ba hapelezi kamba ku ba kananisa.

Ka nako ye ñwi, sikwata sa banabahabo Jesu ne si ile kuli si yo mu “swala,” mi mwendi ni banyani ba hae ba bashimani ne ba li teñi fa sikwata seo. Mane ne ba bulela kuli: “Wa takana.” (Mareka 3:21, 31) Niti kikuli Maria naa sa nahani sina bona, niteñi naa ile ni bana ba hae, mwendi ka ku sepa kuli ne ba ka yo ituta se siñwi se ne si ka ba tusa ku ba ni tumelo ku Jesu. Kana ne ba lumezi ku Jesu? Nihaike kuli Jesu naa ezize limakazo ze komokisa ni ku luta niti ka nzila ye ipitezi, bana ba bañwi ba Maria ne ba si ka bonisa tumelo ku yena. Kana Maria naa zwafile ni ku ipuza kuli kiñi ze ne ka tusa bana ba hae ku cinca mubonelo wa bona?

Kana mu pila mwa lubasi lwa batu ba bulapeli bo bu shutana ni bwa mina? Haiba ki cwalo, mwa kona ku ituta ze ñata kwa tumelo ya naa bonisize Maria. Naa si ka felelwa ki sepo ya kuli banabahabo yena ba ne ba sa lumeli ne ba ka cinca. Kono a iketela ku ba bonisa kuli tumelo ya hae ne i mu tahiseza tabo ni kozo ya mwa munahano. Ka nako ye swana, naa zwezipili ku tusa mwanaa hae ya sepahala. Kana naa tondile Jesu ka nako ya naa siyo? Kana ka linako ze ñwi naa ikutwanga kuli kambe Jesu naa sa li fa lapa? Haiba ki cwalo, u zibe naa itiisanga. Naa ikutwile kuli ne li tohonolo ye tuna ku tusa Jesu ni ku mu susueza. Kana ni mina mwa kona ku eza nto ye swana ya ku susueza bana ba mina kuli ba nge ku sebeleza Mulimu ku ba yona nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwa bona?

Kana Maria naa fuyauzwi bakeñisa ku bonisa tumelo ku Jesu? Jehova wa fuyaulanga batu ba ba na ni tumelo, mi ka niti, Maria ni yena naa fuyauzwi. (Maheberu 11:6) Mu nahane feela mwa naa ikutwelanga ha naa teelezanga mwanaa hae inzaa luta kamba ha naa utwanga ze ne ba bulelanga batu ba bañwi ba ne ba teelezanga kwa lingambolo za Jesu.

Mwa liswanisezo za naa fanga mwanaa hae, kana Maria naa lemuhanga lika ze ñwi ze ne ezahalanga mwanaa hae ha naa nzaa hula mwa Nazareta? Jesu ha naa bulezi ka za musali yo muñwi ya naa fiyela mwa ndu ya hae kuli a fumane sheleñi ya hae ya muwayawaya ye ne i latehile, ha naa bulela za ku luba fulaulo ya ku ezisa sinkwa, ni ha naa bulela za ku tukisa lambi ni ku i toma fa ñandaleza, kana Maria naa nahanile za mushimani yo munyinyani yani ya naa banga bukaufi ni yena ha naa petanga misebezi ye cwalo ka zazi ni zazi? (Luka 11:33; 15:8, 9; 17:35) Jesu ha naa bulezi za kuli coko ya hae i bunolo, ni kuli mulwalo wa hae u bubebe, kana Maria naa nahanile za musihali o muñwi kwamulaho koo, ili fa naa bonezi Josefa inze a luta mwanaa hae wa mushimani, yena Jesu, mwa ku pangela ni mwa ku betela hande coko ilikuli lifolofolo li i lwalange li sa utwi butuku? (Mateu 11:30) Ku si na ku kakanya, Maria naa itumelanga hahulu ha naa nahanisisanga tohonolo ye tuna ya naa mu file Jehova mwa bupilo, yona ya ku uta ni ku luta mwana ya naa ka to ba Mesia. U lukela ku ba ya naa ikolanga hahulu ku teeleza ku Jesu, yena muluti yo mutuna ka ku fitisisa  kwa baluti ba butu, bakeñisa kuli Jesu naa lutanga lituto za butokwa hahulu ka ku ama kwa likezahalo ni lika ze ne ba izibela hande batu!

Nihakulicwalo, Maria naa zwezipili ku ba ya ikokobeza. Jesu naa sa ezangi lika ze tahisa kuli batu ba lumbaete mahe kuli mane ba fite fa ku kala ku mu lapelanga. Ka nako ya bukombwa bwa hae, musali yo muñwi a huwa mwahalaa batu ba bañata mi a bulelela Jesu kuli mahe u lukela ku ba ya naa fuyozwi hahulu bakeñisa ku pepa Jesu. Kono Jesu naa alabile musali yo kuli: “Kutokwa, mane ba ba fuyauzwi ki ba ba utwa linzwi la Mulimu ni ku li mamela!” (Luka 11:27, 28) Mi batu ba bañwi ba ne ba li mwa sikwata ha ne ba taluselize Jesu kuli mahe ni banyani ba hae ne ba li fakaufi, Jesu naa ba alabile kuli batu ba ne ba bonisa tumelo ku yena ki bona bo mahe ni banyani ba hae. Ku si na ku kakanya, Maria naa si ka filikanywa ki kalabo yeo kono naa utwisisize sisupo sa Jesu, sa kuli swalisano ye ba na ni yona batu bakeñisa ku sebeleza Mulimu ki ya butokwa hahulu ku fita swalisano ye ba kona ku ba ni yona bakeñisa ku pepwa hamoho.—Mareka 3:32-35.

Niteñi, ha ku konahali ku talusa butuku bwa naa ikutwile Maria ha naa bona mwanaa hae inzaa shwa lifu le li maswe hahulu fa kota ya linyando. Mutu yo muñwi ya naa iponezi kezahalo ya ku bulaiwa kwa Jesu, yena muapositola Joani, hasamulaho naa bulezi litaba ka butungi ze ama taba yeo mwa litaba za naa ñozi, naa talusize kuli: Ka nako ya butata bo, Maria naa yemi “bukaufi ni kota ya linyando ya Jesu.” Ha ku na nto ye ne ka palelwisa me ya lilato yo, ku ba bukaufi ni mwanaa hae ku isa kwa mafelelezo. Jesu ha naa boni bo mahe, a kala ku bulela, nihaike kuli mwa naa buyelela kaufela naa utwa butuku mi ni ha naa bulela naa utwa hahulu butuku ni ku fita. A beya mahe mwa pabalelo ya muapositola Joani ya naa latwa hahulu. Bakeñisa kuli banyani ba Jesu ne ba si ka lumela kale, naa si ka ba siyela musebezi wa ku babalela bo mahe, kono naa siyezi yo muñwi wa balateleli ba hae ya naa itingwa kuli a pete musebezi wo. Ka ku eza cwalo, Jesu naa bonisize libaka ha ku li kwa butokwa ku mulumeli ku babalela ba ndu ya hae, sihulu ka ku ba tusa ku ba ni silikani se sinde ni Mulimu.—Joani 19:25-27.

Jesu ha sa shwile, Maria a utwa butuku bo ne bu polofitilwe kwamulaho koo, bwa kuli naa ka tabiwa mukwale o mutelele ili ku talusa masitapilu a matuna. Haiba lu fumana taata ku utwisisa masitapilu a naa li ku ona Maria, u zibe ku ka lu bela hahulu taata ni ku fita ku utwisisa tabo ya naa bile ni yona hamulaho wa mazazi a malaalu! Maria naa iponezi makazo ye tuna ka ku fitisisa kwa limakazo kaufela, ili ya ku bona Jesu inzaa zusizwe kwa bafu! Mi tabo ya hae ne i bile ye tuna hahulu ni ku fita, kakuli hamulaho Jesu naa bonahezi ku munyanaa hae Jakobo, mi ku si na ku kakanya, taba yeo ne i ezahezi Jakobo inze a li a nosi. (1 Makorinte 15:7) Taba yeo ne i amile hahulu Jakobo hamohocwalo ni banyani ba Jesu ba bañwi. Mi lu talusezwa kuli hamulaho ba lumela kuli Jesu ki yena Kreste. Hamulahonyana wa fo, ne ba fumanehile kwa mikopano ya Sikreste ni bo maa bona, mi “ba tiiseza ku lapela.” (Likezo 1:14) Ba babeli kwa banyani ba Jesu, bo Jakobo ni Juda, hamulaho ne ba ñozi libuka ze ñwi za Bibele.

Maria naa bulezwi lwa mafelelezo mwa litaba za mwa Bibele ka nako ya naa fumanehile kwa mikopano inzaa lapela ni bana ba hae. Mafelelezo a litaba ze ñozwi mwa Bibele ka za Maria a bile a mande hahulu, mi ki mutala o munde hahulu o lu kona ku latelela! Bakeñisa tumelo ya hae, naa tiyezi masitapilu a matuna mi kwa mafelelezo naa fumani mupuzo o mutuna hahulu. Haiba lu likanyisa tumelo ya hae, ni luna lu ka kona ku tiyela miinelo ye shutana-shutana ye utwisa butuku ya mwa lifasi, mi lu ka fumana mupuzo o mutuna hahulu ni ku fita.