Bibele ki buka yakale hahulu. Neiñozwi lili? Bibele neikalezi kuñolelwa kwa Middle East ibato ba lilimo ze 3,500 kwamulaho. Yeo neli nako yenekubusa malena ba lusika lwa Shang mwa China ili lilimo zeñata kusika ba kale ni bulapeli bwa Sibuddha mwa India. —Mubone mbokisi yeli, “ Niti ka za Bibele.”

Kuli buka yeñwi ikone kutusa kwa kuetelela batu, itokwa kuba ni litaba zebaama ni zebakona kuutwisisa. Bibele ni yona icwalo. Inani likalabo zekolwisa kwa lipuzo za butokwa hahulu zelukona kuba ni zona mwa bupilo.

Ka mutala, kana semukile mwaipuza kuli, ‘Lupilelañi?’ Puzo yeo seikatalize batu ka lilimo zeñata mi ni kacenu, batu basazwelapili kukatazwa ki yona. Kono lwakona kufumana kalabo kwa puzo yeo mwa Bibele, ili mwa likauhanyo zepeli za makalelo za buka ya Genese. Liñolo la mwa Bibele leo, litalusa litaba za “simuluho” ili fone likalezi kubupelwa lika kaufela ze cwale ka lipulaneti, linaleli, ni lifasi ili lilimo zeñata-ñata kwamulaho ko. (Genese 1:1) Liñolo leo lizwelapili kutalusa hanyinyani-hanyinyani, monekutezi kuli mwa lifasi kube ni lika zepila, kukopanyeleza cwalo ni batu ni mulelo one libupezwi lika zeo kaufela.

Mwa Bibele kunani litaba zekona kulutusa kutatulula matata aluna a ka zazi ni zazi. Litaba zeo liñozwi ka nzila yelukona kuutwisisa ka bunolo. Kunani mabaka a mabeli atahisa kuli lubulele cwalo.

Sapili, litaba ze mwa Bibele ki zeutwahala mi lihoha mamelelo ya batu. Mwa sibaka sa kuitusisa litaba zetaata kamba zelyanganisa, mwa Bibele kuitusisizwe lipulelo zeluziba ni zelukona kuutwisisa ka bunolo. Mihupulo yetaata italusizwe ka manzwi eluizibela hande.

Ka mutala, Jesu naaitusisize liswanisezo zebunolo zetomile fa lika zene baizibela hande batu ilikuli lituto zanaaluta libafite kwa lipilu. Buñata bwa liswanisezo zeo lifumaneha mwa ngambolo yahae yebizwanga hañata kuli Ngambolo ya fa Lilundu, ili yeñozwi mwa Bibele kwa liñolo la Mateu likahaunyo 5 kuisa 7. Mutu yomuñwi naatalusize kuli ngambolo yeo ‘yatusa,’ bakeñisa kuli “litaba zekuyona zakona kulutusa mwa bupilo.” Mwendi mwakona  kubala likauhanyo zeo mwa mizuzu ye 15 kamba ye 20, mi muka komoka hahulu kubona ka mo manzwi a bunolo anaabulezi Jesu akona kumituseza.

Nto yeñwi yetisa kuli Bibele ibe yebunolo kuiutwisisa ki litaba zekuyona. Haki buka yenani mihupulo yabuhata kamba ya matangu. Kono sina moitaluseza buka yeñwi, (The World Book Encyclopedia) Bibele ki buka yebulela za “batu bane banani mayemo amatuna mwa bupilo ni batutu feela hamohocwalo ni matata ane batalimana ni ona, sepo yene banani yona, mapalelwi abona, ni mone bakondisezanga mwa bupilo.” Lwakona kuutwisisa hande litaba ni lituto zabutokwa ze mwa Bibele bakeñisa kuli libulela za batu ni likezahalo zene ezahezi luli.—Maroma 15:4.

Kuli mukone kuutwisisa hande buka yeñwi, iswanela kuba mwa puo yemuziba hande. Kacenu, kulukela kuba kuli Bibele yafumaneha mwa puo yemukona kuutwisisa kusina taba ni kuli mupila kai kamba musimuluha kwa naha ifi. Haluboneñi kuli taba yeo ikonahala cwañi.

Kutolokiwa kwa Bibele. Bibele neiñozwi pili mwa Siheberu, mwa Siarami, ni mwa Sigerike. Nto yeo neitahisa kuli ikone feela kubaliwa ki batu basikai. Batoloki baezize buikatazo bobutuna kuli Bibele ikone kufumaneha mwa lipuo zeñwi. Bakeñisa buikatazo bwabona, Bibele seitolokilwe mwa lipuo zebato ba 2,700 ibe mutumbi kamba kalulo yayona. Taba yeo ibonisa kuli batu babafitelela 90 pesenti sebakona kuipalela Bibele mwa lipuo zabona.

Kuhatiswa kwa Bibele. Kwa makalelo, litaba za mwa Bibele neliñozwi fa lika zekona kusinyeha, ze cwale ka matalo kamba kuma. Kuli litaba zeo lizwelepili kuba teñi, nelinani kukopiswanga ka tokomelo ka mazoho. Likopi zeo nelitula hahulu mi ki batu basikai feela bane bakona kuba ni zona. Kono mushini ohatisa libuka wanaapangile Gutenberg lilimo zefitelela 550 kwamulaho neutahisize kuli batu babañata babe ni libibele. Patisiso yeñwi ibonisa kuli, libibele zefitelela 5 bilioni zekwanelezi kamba kalulo feela yayona selifilwe kwa batu.

Hakuna buka yeñwi ya bulapeli yetolokilwe ni kuhatiswa ka buñata sina Bibele. Kwaiponahalela hande kuli Bibele ki buka yelutokwa kuutwisisa. Kono kuiutwisisa kwakona kumibela taata. Nihakulicwalo, mwakona kufumana tuso yakuutwisisa Bibele. Mukona kufumuna kai tuso yeo? Mi Bibele ikona kumitusa cwañi? Lipuzo zeo, likaalabiwa mwa taba yetatama.