Nenipepilwe mwa silimo sa 1934 mwa Pescara, ili tolopo yefahalaa naha ya Italy kwa upa bukaufi ni likamba la Liwate la Andriatic. Neli na mwanana ka kufitisisa kwa bahulwani baka babane babasizana. Bo Ndate ba lubeile mabizo ka kulatelela mukoloko wa litaku kukala ka taku ya “A,” ki lona libaka libizo laka halikala ka taku ya “D.”

 Bo Ndate kamita nebatabelanga kuituta ka za Mulimu. Nebazibile litaba ka za Lipaki za Jehova lwapili mwa July 1943 muta muuna yomuñwi yanaasika kolobezwa kale wa libizo la Liberato Ricci, yanaaitutanga ni Lipaki naambozi ni bona ka za Bibele ni kubakalima kopi ya Tawala ya Mulibeleli. Hamulaho wa fo, bo Ndate bakala kutaluseza babañwi ka tukufalelo lika zene baituta. Bo ma ni bona baamuhela niti. Nihaike kuli nebasa zibi kubala, bo ma nebatalusezanga babañwi ka za sepo yenca yene bafumani ka kuitusisa litimana za mwa Bibele zene bapetanga mwa toho.

 Ndu yaluna yenyinyani neitusiswanga hahulu kwa lika zeñata. Neluezezanga mikopano yaluna ya Sikreste mwateñi. Nihaike kuli nelunani feela mizuzu yemibeli, nelufanga malobalo kwa baokameli ba mipotoloho ni mapaina.

 Bahulwani baka bababeli nebasa tabeli kuituta Bibele mi hasamulaho banyaliwa. Kono muhulwanaa ka Cesira ni na nelutabelanga hahulu kuteeleza ku bo Ndate hababala Bibele. Hape neluikolanga kuteeleza kwa lingambolo zesusueza zenefiwanga ki mizwale bane bapotelanga sikwatanyana saluna.

 Kamita neniyanga ni bo Ndate ni batu babañwi mwa bukombwa, kono neninani maswabi kuli mane nekufitile likweli kuli nibe ni bundume bwa kuambola ni batu mwa bukombwa. Nihakulicwalo, lilato laka ku Jehova lahula mi nakolobezwa mwa July 1950. Muzwale naafile ngambolo ya kolobezo kwa ndu yaluna mi hasamulaho lwaya kwa liwate kuyo kolobezwa. Silimo sene sitatami, bo mutu ni musalaa hae bane basebeza sina mapaina babaipitezi nebalumilwe kuto sebeleza mwa sibaka saluna mi hañata neniyanga ni bona mwa bukombwa kuyo kutaza. Kutandanga hahulu nako yeñata mwa bukombwa neku nitusize hahulu kuli kunibele bunolo kukutaza. Nakala kulata hahulu kusebeleza Jehova ka kukutaza kwa batu!

 Muokameli wa mupotoloho waluna wapili neli muzwale Piero Gatti. a Naanisusuelize kuli nieze bupaina ni kuya kwa sibaka kone kutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso ili nto yene nisahupulangi kueza. Mwa silalanda saluna, batu nebanani sizo sa kuli basizana baswanela kuina ni bashemi babona kufitela baya kwa manyalo. Kacwalo, mwa March 1952, nakala kueza bupaina inze nipila ni bashemi baka. Nenisika nahanisisa mo keto yene niezize ya kueza bupaina neikaamela bupilo bwaka kwapili.

 Ka nako yeo, kaizeli wa mukulwani yabizwa Anna ni yena nabata kukalisa kueza bupaina. Kacwalo, ataha kuto ina ni luna ilikuli luyange hamoho mwa bukombwa. Mwa silimo sa 1954, sibeli saluna lwalumiwa kuyo sebeza sina mapaina babaipitezi mwa Perugia kone kusina Lipaki ili toloponyana yeeza likilomita ze 250 kuzwa kwa sibaka kone lupila.

 Nenitabisizwe hahulu ki musipili wo! Ka nako yeo neninani feela lilimo ze 20, mi nenisa zwangi mwa tolopo yene lupila ku yona konji ka nako yene niyanga kwa mukopano omutuna ni bashemi baka. Neniikutwa kuli nekukayo nibela taata kupila kwa sibaka senisa zibi! Bo Ndate nebabilaezwa ki taba ya kuli na ni Anna luyo pila lubababeli feela, kacwalo balutusa kulufumanela sibaka mone lukapila. Nelulifelanga muzuzu ili one ukona kuitusiswa hape sina Ndu ya Mubuso. Kono kwa makalelo, neli feela luna bane bafumanehanga kwa mikopano. Nihakulicwalo neluikozi kukutaleza mwa tolopo ya Perugia ni litolopo ni minzi yeneli bukaufi, mi hasamulaho lwakala kufumana batu babatabela kuituta Bibele. Hamulaho wa silimo, muzwale atutela kwa Perugia, mi akala kuzamaisanga mikopano. Ka nako yene lufelize kusebeleza mwa Perugia ka 1957, kwatomiwa puteho yenyinyani mwa tolopo yeo.

 Hasamulaho, lwayo sebeleza hape mwa tolopo ya Terni, mwa central Italy. Nelutabezi hahulu kukutaleza mwa Terni bakeñisa kuli batu ba sibaka seo nebatabela hahulu kuteeleza kwa lushango lwaluna. Kono nelutalimani ni miinelo yetaata mwa sibaka seo. Nihaike kuli puso ya Katolika neifelile mwa 1943, baeteleli babañwi nebazwezipili kulika ka taata kuli bapalelwise Lipaki za Jehova kukutaza lushango lwa Bibele mi neba luhapelelize kuli lube ni pepa ya tumelezo kuli lukutaze fa ndu ni ndu.

 Mapokola hañata nebabatanga kutama Lipaki za Jehova. Ka linako zeñwi neluipatanga kuli mapokola basike balubona ka kuipata mwa batu kono nesi nako kaufela yene luezanga cwalo. Neba nisweli hañwi mi nenitamilwe habeli. Lwapili, nenikutaza ni muokameli wa mupotoloho. Mapokola balutama ni kuluisa kwa sitokisi mi mulatu neli wa kuli nelukutaza lusika fiwa tumelezo mi balulifisa. Lwahana kulifa masheleñi bakeñisa kuli nelusika loba mulao ufi kamba ufi. Nenisabile hahulu kuli mane neniutwa pilu yaka hainata mwahali! Neniitebuhile hahulu ku Jehova kuli neniinzi ni muokameli wa mupotoloho ka nako yeo. Nahupula manzwi aomba omba afumaneha kwa Isaya 41:13 ali; “Usike wasaba. Nika kutusa.” Nelulukuluzwi, mi taba hane ile kwa kuta kuyo zekiwa muatuli afelisa taba. Hasamulaho wa likweli ze 6 natamiwa hape. Mi ka nako yeo, nenili ninosi. Kono nalukululwa hape.

 Nahupula tabo yetuna yene nibile ni yona ka za mukopano omutuna one ubile teñi mwa silimo sa 1954 mwa Naples kwa mboela wa Italy. Hase lufitile kwa sibaka kone kukabela mukopano, naitatela kutusa kukenisa sibaka sa mukopano mi nenifilwe kusebeleza fa libulelelo. Kwateñi nazibana ni muzwale yanaali paina wa libizo la Antonio Caparelli, wa kwa Libya. Lubasi lwahae nelututezi kwa Italy kuzwa kwa Libya kwa mafelelezo a silimo sa 1930.

 Antonio naali muzwale wa mafulofulo ni yanaanani bundume. Naayanga kuyo kutaza kwa batu ba kwa Italy bane bapila mwa lihalaupa la Libya ka kuitusisa mutututu wahae. Neluñolelananga mañolo ka linako zeñwi. Kwa makalelo a silimo sa 1959, akuta kwa Italy. Naasebelelize fa mutai mwa Rome ka likweli lisikai pili asika lumiwa kale kuyo sebeza sina paina yaipitezi mwa toloponyana ya Viterbo mwa naha ya Italy. Lilato laluna lahula mi lwanyalana la 29 September, 1959. Lwayo sebeleza hamoho mwa Viterbo.

 Nelutokwa sibaka sa kuina nisa kuezeza mikopano. Kwa mafelelezo, lwafumana muzuzu omunyinyani wa kutelela ili one unani sitapelo kwamulaho. Nelubeile mumbeta waluna mwa kona mi nelubeile TV fa pata yaona. Wo kona oneli musiyo waluna. Ka linako zeñwi, sibaka senesisiyezi nesibanga sibaka mone lutonelanga mi fokuñwi nesibanga Ndu ya Mubuso. Nekuli taata mwa muzuzu mi nenisike nakona kupila mwateñi ninosi. Kono nenitabile kabakala kuli nenipila ni bo Antonio.

 Mwa silimo sa 1961, bo Antonio nebaketilwe kusebeza sina muokameli wa mupotoloho. Sapili, nebatokwa kukena sikolo sa batanga ba liputeho sene sitandile kweli iliñwi. Taba yeo neitalusa kuli nenitokwa kuina ninosi ka kweli iliñwi. Neniikutwanga buinosi sihulu ka nako ya manzibwana hane niinanga ninosi mwa muzuzu waluna wo omunyinyani. Nihakulicwalo, neni tabile kuli bo Antonio nebaitusiswa ki Jehova. Ni na nenipatehile kueza lika zeñwi, kacwalo, nako neibonahala kuli akufa.

 Nelutokwa kuzamaya misipili mwa musebezi waluna wa kupotoloha. Neluyanga kwa Veneto sibaka sesifumaneha kwa mutulo wa naha ya Italy mi hasamulaho neluyanga kwa Sicily kwa lineku la mboela. Kwa makalelo nelusina mota kacwalo, neluitusisanga limota za kulifela. Ka nako yeñwi, hasamulaho wa kuzamaya ni mbasi mwa mukwakwa wa matulungundu mwa libaka za matakanyani mwa Sicily, lwayo fumana mizwale fa sitishini sa limbasi bane batisize mbongolo kuli ito ishimba libyana zaluna. Bo Antonio nebatinile suti yende ni tai, mi na nenitinile ndelesi yende. Mwendi batu nebasehile hane baluboni inze luzamaya ni mizwale babali balimi ni mbongolo yene shimbile mikotana yaluna ni mushini wa kutaipisa litaba.

 Nihaike kuli mizwale nebasina lika zeñata, nebaifanile ka kulufa lika zene lutokwa. Mandu amañwi naasina litapelo kamba mezi. Nako yeñwi neluinzi mwa muzuzu one uinzi feela ka lilimo zeñata kusina batu mwateñi. Ka nako ya busihu nafetauha hahulu kuli mane bo Antonio banizusa. Hane luyaluzi masila, lwafumana kuli kunani likokwani zeñata zesweli kuzamaya-zamaya fa bulobalo! Hakuna zene lukona kueza ka nako yeo bakeñisa kuli neli hahulu busihu. Lwatutula likokwani zeo, mi selulobala hape.

 Nihakulicwalo, yeo nesi yona miinelo yetaata hahulu yene nikopani ni yona. Butata bobutuna bone ninani neli bwa kuba ni maswabi. Hane lupotelanga puteho lwapili, nekunibelanga taata kuba ni balikani babanca. Kono bakeñisa kuli nenibata kususueza ni kutusa likaizeli naeza buitomboli. Ka tuso ya Jehova, nakala kutwaela hasamulaho wa sunda. Neli tohonolo yetuna kubeleka ni mizwale ni likaizeli ni kubona moya wa bufani one babonisize, busepahali ni lilato labona ku Jehova.

 Mwa silimo sa 1977, hasamulaho wa kusebeza lilimo lisikai mwa mupotoloho ni kusebeza sina muokameli wa sikiliti, b lwamemiwa kuya kwa Mutai mwa Rome kuli luyotusa kuitukiseza mukopano wa macaba wa mwa 1978 one unani toho ya taba yeli, “Tumelo Yetuzi.” Hasamulaho wa likweli lisikai, lwayo sebeleza fa Betele. Nakonyana kuzwa fo, bo Antonio baketiwa kusebeleza mwa Katengo ka Mutai.

 Nesi nto yebunolo kutwaela mupilelo wa fa Betele mi hape maswabi aka naatahisize kuli nisike natwaela kapili. Kono ka tuso ya Jehova ni batu babañwi ba fa Betele nakala kutwaela mupilelo wa fateñi.

 Mwa lilimo zenetatami lwakopana ni miinelo yetaata ili buiketo bwa kwa mubili. Mwa silimo sa 1984, bo Antonio nebapazuzwi kuli pilu yabona ibeleke hande, kono hasamulaho wa lilimo ze 10 baba hape ni matuku amañata. Mi mwa silimo sa 1999, bafumanwa kuli nebanani kansa yebizwa malignant tumor. Kamita neli batu babanani mafulofulo kono ka nako yeo nebasa koni kufola kwa butuku bobumaswe bo. Neniikutwile hahulu bumaswe butuku bwabona hane butotobezi hahulu. Kamita nenilapelanga hahulu ku Jehova kuli anituse kuba ni maata a kutusa bo muunaaka. Mi kamita nenibalanga hahulu litaba zefumaneha kwa Samu. Litaba zene nibalanga neli niomba-ombile hane nibilaelanga. Bo Antonio nebatimezi la 18 March,1999. Nelunyalani ka lilimo zebato eza 40.

 Kubunolo kuikutwa buinosi nihaikaba kuli kunani batu babañwi baba mitusa. Kubulela feela niti ba lubasi lwa fa Betele hamohocwalo ni mizwale ni likaizeli bane luzibile mwa musebezi wa mupotoloho neba nibonisize hahulu lilato ni ku niomba-omba. Kono kusina taba ni buikatazo bone baezize mizwale ni likaizeli neni zwezipili kuikutwa bumaswe mwa pilu yaka sihulu manzibwana hane nikutezi kwa muzuzu. Tapelo, tuto ya ka butu,ni kubanga ni nako neku nitusize hahulu kuli niikutwe hande. Kunahanisisanga zelukopani ni zona ni bo Antonio mwa bupilo bwaluna kunitahisezanga tabo. Ninahanisisanga lika zelupetile hamoho, mi ninani buikolwiso bwa kuli Jehova wahupulanga bo Antonio ni kuli nika babona hape ka nako ya zuho.

 Niezize misebezi yemiñata fa Betele mi ka nako ya cwale nibelekela kwa liluko la kuluka libyana. Nitabile kueza musebezi otusa lubasi lwaka lwa fa Betele. Hape nilika ka taata kupateha mwa bukombwa. Ki niti kuli hanisa kona kueza sina mone neniezezanga kwamulaho kono nisaikola kukutaza taba yende ili musebezi one nilata hahulu hane nisali mwanana. Kona libaka hanisusuezanga babanca kueza bupaina. Naziba kuli kueza bupaina kwatabisa luli.

 Mwa lilimo zebato ba ze 70 zenibile mwa sebelezo ya nako kaufela niboni mwanituselize ni mwanifuyaulezi Jehova. Nisanani maswabi, mi naziba kuli nenisike nakona kueza lika zeniezize kusina tuso ya Jehova. Nipotezi libaka zeñata mi niboni ni kuikola lika zeñata zetabisa mi hape nikopani ni batu baba nilutile lika zeñata. Kusina kukakanya nenika kona kueza liketo zeswana hape zene niezize.