Bantu bavule bobaonene na busekese bevwananga bumvu bininge pa byalongekele. Babwanya’nka ne kumona’mba i kilubo kyabo. Kimfwa, Karen udi pano na myaka 19 bamonene na busekese paadi na myaka tamba ku 6 kutula ku 13. Unena’mba, “kintu kibi mpata kondi i mutyima wa kwitopeka. Nelangulujanga’mba, ‘le nalekele’tu namani kino kilongwa mu kitatyi kilampe?’”

 Shi nobe wiivwananga uno muswelo, langulukila pa ino myanda ilonda’ko:

•   Mu mwanda utala kusambakena pamo, bana kebateakanibwepo ku ngitu ne mu ñeni. Kebayukilepo mobikadilanga kadi kebabwanyapo kwibitabija. Ko kunena’mba shi abaone mwana na busekese ke kilubopo kyandi.

•   Bana bekalanga na mutyima wa kukulupila bantu batame kadi kebayukilepo manwa obengidijanga, o mwanda bebapwilanga mpumpu. Dibuku dimo (The Right to Innocence) dinena’mba, “boba bona bantu na busekese i ‘bandalandala’ ba binebine, kadi mwana kabwanyapo kujingulula manwa abo a budyumuku.”

•   Mwana ubwanya kwivwana būya kitatyi kyobamona na busekese. Shi kino ke kikufikile, yuka’mba ye mulongelanga ngitu ayo mine shi abakutenga mu muswelo kampanda. Kwivwana buno būya kekulombolapo amba wadi mwitabije nansha amba i kilubo kyobe.

 Byobwanya kulonga: Langulukila pa mwana oyukile udi pano na myaka yowadi nayo pobakonene na busekese. Wiipangule amba ‘shi kwadi amba i uno mwana obonene na busekese, le bikekala byendele’mo kunena’mba i kilubo kyandi?’

 Karen walangulukile pa uno mulangwe kitatyi kyaadi ulamine bana basatu, umo wadi na kintu kya myaka 6, myaka mine yadi na Karen kitatyi kyobashilwile kumona na busekese. Karen unena’mba, “naivwanije mwanda waka bavudile kona bana mu ino myaka, ne mwanda waka bañonene ponadi na ino myaka.”

 Bubine: Wa kilubo i yewa ukonene. Bible unena’mba: “Bubi bwa mubi bukamutelelwa [muntu’wa] bunka bwandi.”​—Ezekyele 18:20.

 Kusapwila muntu mutame okulupile myanda ya kukona na busekese kubwanya kukukwasha wiivwane biyampe. Bible unena’mba: “Mulunda wa bine ulombolanga buswe kitatyi kyonso kadi i mwanenu mubutulwe mwanda wa bitatyi bya tusua.”​—Nkindi 17:17.

 Shako ubwanya kulanga’mba udi’tu biyampe shi kunenenepo myanda yalongekele. Padi kūba talala kudi pamo bwa lubumbu loubakile lwa kukukinga kutyina byakakusansa bininge. Ino vuluka’mba lubumbu lwa kūba talala lukukingile kutyina byakakusansa bininge lubwanya ne kulengeja bantu bakomenwe kukukwasha.

 Nsongwakaji umo Janet wamwene amba kwisamba myanda ya konwa kwandi kwamukweshe eivwane biyampe. Unena’mba, “bauñonene nekidi’tu mwanuke bininge kudi muntu onadi ndyukile kadi onkulupile, naubile talala mu bula bwa myaka mivule. Ino ponalombwele’mo mama, naivwene’nka na ami obatentula kiselwa pa mapuji.”

 Janet byaatenwe na uno mwanda, wivwanije kine kilekelanga bana bamo kunena. Unena’mba, “bidi bumvu kwisamba myanda ya konwa na busekese. Ino ami namwene amba kūba talala kwadi kunsusula ne kadi kekwadipo kuyampe. Byadi biyampe kukimba mwa kupwila uno mwanda bukidibukidi.”

 Konwa na busekese kubwanya kukulengeja wimone bibi, kimfwa ubwanya padi kulanga’mba kukeivwanapo biyampe nansha dimo ne amba kudipo na mvubu, nansha amba udi’ko’tu mwanda wa kupwa bilokoloko ya busekese bya bantu. Pano udi na mukenga wa kwinyongolola ku buno bubela ne kumwena mu “kitatyi kya kundapa.” (Musapudi 3:3) Le i bika bibwanya kukukwasha ulonge namino?

 Kwifunda Bible. Mu Bible mudi milangwe ya Leza, “[mikomo . . . mwanda wa kufulamika bishimikwa bikomejibwe.” (2 Bene Kodinda 10:4, 5) Kimfwa, tanga ne kulangulukila pa bino bisonekwa: Isaya 41:10; Yelemia 31:3; Malaki 3:16, 17; Luka 12:6, 7; 1 Yoano 3:19, 20.

 Milombelo. Shi umona’mba kukidipo na mvubu nansha shi witopeka bininge, “ela kiselwa kyobe kilēma padi Yehova” mu milombelo. (Ñimbo ya Mitōto 55:22) Kudipo bunka!

 Bakulumpe pa kipwilo. Bano bana-balume bene Kidishitu i bafundijibwe kwikala “pamo bwa kifuko kya kufyama’mo kivula, kifuko kya kufyama mvula wa kimpumpu.” (Isaya 32:2) Babwanya kukukwasha wikale na mumweno muyampe podi kadi wendelele kumeso mu būmi.

 Balunda bayampe. Tala bana-balume ne bana-bakaji baleta kimfwa kiyampe mu būmi bwa bwine Kidishitu. Tala muswelo obelongela bintu. Mwenda mafuku ukajingulula’mba ke bantupo bonso bengidijanga lupusa lwabo mwanda wa kona bantu bobanena’mba bebasenswe.

 Nsongwakaji umo witwa bu Tanya wajingulwile kino kintu kya kamweno. Paadi mwanuke, bana-balume bavule badi bamumona’tu bu wa kulonga nandi busekese. Unena’mba, “Baunsanshije’nka kudi bana-balume ba pabwipi.” Ino mwenda mafuku, Tanya wajingulula’mba kudi bana-balume balombola buswe bwa binebine. Le wājingulwile kino namani?

 Mumweno wa Tanya washintyile paapwene na ba mulume ne mukaji badi baleta kimfwa kiyampe mu būmi bwa bwine Kidishitu. Unena’mba, “namwene amba bana-balume bonso kebonengapo bana kupityila ku bilongwa bya mulume. Mulume wādi ukinga wandi mukaji, kadi ye mwadi musakila’byo Leza.” a​—Bene Efisesa 5:28, 29.