Le Kutoma Mfwanka I Bubi?

VUMIJA MU

Bilondolola Bible

Mu Bible kemutelelwepo kutama mfwanka a nansha miswelo mikwabo ya kwingidija mfwanka. Inoko mudi misoñanya ilombola’mba Leza ketabijepo bibidiji byona bukomo bwa ngitu kadi bya disubi ne amba umwena kutoma mfwanka bu bubi.

Kulēmeka būmi. “Leza . . . ye upa bantu bonso būmi ne umpuya.” (Bilongwa 17:24, 25) Būmi byobudi bu kyabuntu kitambile kudi Leza, ketufwaninwepo kulonga kintu nansha kimo kibwanya kwipipija būmi bwetu, kimfwa kutoma mfwanka. Kutoma mfwanka kubadilwa mu bintu byotubwanya kunyema bileta lufu ntanda yonso.
Kusanswa mukwetu. “Sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine.” (Mateo 22:39) Kutoma mfwanka pa bantu i kubulwa buswe. Boba besa kyaba kyonso mwishi wa mfwanka badi mu kyaka kikatampe kya kubela misongo ivudile kubela boba batoma mfwanka.
Kwikala ujila. “Lambulai imbidi yenu ke kitapwa kyūmi, kijila, kitabijibwa na Leza.” (Bene Loma 12:1) “Twitōkejei ku byonso bisubija ngitu ne mushipiditu, tubwanininye buujila mu kutyina Leza.” (2 Bene Kodinda 7:1) Mungya kipangila kutoma mfwanka i kubi, kadi kekukwatañenepo na kwikala ujila, ko kunena’mba wampikwa disubu ne utōka, mwanda boba batoma mfwanka bakokanga makadi abwanya kona bininge umbidi wabo.

Lelo Bible unena bika pa kutoma dyamba ne bintu bikwabo bikolwañana mwanda wa kwipwija mukose?

Mu Bible kemutelelwepo dyamba (diyukene ne bu biyombo bibi) nansha bitomibwa bikwabo bikolwañana. Ino mudi misoñanya ipeleja bino bintu bitomibwa mwanda wa kwipwija mukose. Kutentekela pa ino yotwamona kala, misoñanya mikwabo i ino:

Kamweno kadi mu kulama bukomo bwetu bwa kulanga. “Sanswa Yehova Leza obe . . . na ñeni yobe yonso.” (Mateo 22:37, 38) “Lamai milangwe yenu mibwane senene.” (1 Petelo 1:13) Muntu kabwanyapo kulama milangwe yandi shi utoma bitomibwa bikolwañana, kadi bantu bavule ke bamunwe nabyo. Milangwe yabo itele’nka ku kukimba bitomibwa bikolwañana ne kwibitoma pa kyaba kya bintu biyampe.—Bene Fidipai 4:8.
Kukōkela bijila bya ntanda. ‘Kōkelai maludiki ne ba lupusa.’ (Tetusa 3:1) Mu matanda mavule, batulanga’ko bijila bipeleja kutoma bitomibwa bimobimo bikolwañana. Shi tusaka kusangaja Leza, tufwaninwe kukōkela ba lupusa ba ino ntanda.—Bene Loma 13:1.

Mfwanka ne Bukomo Bobe bwa Ngitu

Kitango kya Ntanda Yonso Kitala Bukomo bwa Ngitu kifwatakanya’mba mwaka ne mwaka, kintu kya bantu midiyo isamba bafwanga na misongo itamba ku kutoma mfwanka, kubadila’mo ne bantu 600 000 besa mwishi wa mfwanka. Tala muswelo ona mfwanka būmi bwa boba batoma’yo ne bwa bantu bebajokolokele.

Dyaya. Mu mwishi wa mfwanka mudi bintu 50 ne kupita bileta misongo ya dyaya. Dibuku dimo (The Encyclopædia Britannica) dinena’mba mwishi wa mfwanka “ulambikwanga misongo ya bantu 90 pa katwa babela dyaya dya mukunka.” Mwishi wa mfwanka ubwanya kuleta dyaya dya biungo bikwabo, kimfwa kyakanwa, oolo, kantambula-nshima, mudibu, kadibu kana, dityima, sambabululu, ne nsukwilo.

Misongo ya kwesa. Mwishi wa mfwanka ubwejanga’ko kyaka kya kubela misongo pamo bwa kikofolo ne kipwiji. Bana besa kitatyi ne kitatyi mwishi wa mfwanka badi mu kyaka kikatampe kya kubela mushinga, kikofolo kya zenzeka ne kutyepa kwa mukunka ne kuleka kwingila’o biyampe.

Misongo ya dityima. Bantu batoma mfwanka badi mu kyaka kikatampe kya kubela misongo ya bulebe ne ya dityima. Tubipindi twitwa bu monoxyde de carbone tudi mu mwishi wa mfwanka tupēlelwanga kutamba ku mukunka twaenda mu mashi, mwine motupingakenanga pa luvula luyampe. Shi luvula luyampe lubatyepa bininge, dityima difwaninwe kwingila bininge mwanda wa kuleta luvula luyampe mu umbidi.

Lupusa lubi pa dīmi. Bana-bakaji batoma mfwanka abo na dīmi batūlanga babo bana mu kyaka kikatampe kya kubutulwa bu batubishi, kubutulwa na kilo kityetye, nansha kubutulwa na bulema, kimfwa mulomo mwiabanye pabidi. Kadi bano bana babwanya kwikala na makambakano a kwesa nansha kufwa’bo mu kitulumukila bakidi banuke.

a Kutoma mfwanka kufunkila pano pa kwesa kukusaka mwishi wa mfwanka ulupuka ku bilole, bipindi bya bilole, mitonga nansha mitonga ya mema. Inoko, misoñanya īsambila pa kutoma mfwanka itala ne pa kutankunya mfwanka, kununsha mfwanka, kutoma mfwanka ingila na shinga ya mudilo idi na bulobo, ne bintu bikwabokwabo.