Nkasampe mwana-mukaji ufyeme pa kifuko kyokebakokejapo kumumona, ubambīle meso sō pantu pamo mu mabungu. Pakuka munonga mukatampe wa Nile bityebitye, aye wimene nkū, misunya yonso mitamuke. Nansha byawaija’po kitatyi kilampe, aye kashā wimana ubambīle meso’nka pantu’pa pampikwa kubanga bīshi bimupuputa. Pano pabambīle meso ye pobafile kisaku mobalādikile nkasandi mwana wa lukeke. Kumumona mu ñeni mwine’mwa, bunka kadi pampikwa wa kumukwasha, kubamupe bulanda bukatampe ku mutyima. Inoko uyukile amba bambutwile bandi badi na bubinga bwa kumutūdila’mo, mwanda ye muswelo umo kete wa kupandija nkasandi ku bintu bibi byadi bya kumufikila.

Uno nkasampe mwana-mukaji walombola bukankamane, kadi usa kulombola’mba i mukankamane bininge. Mu mutyima wandi mwendanga mutama ngikadila imo ya kutendelwa—lwitabijo. Luno lwitabijo lusa kumweka patōka pasa kulongeka kintu kimo, kadi lusa kumukwasha mu būmi bwandi. Myaka mivule pa kupita’po, mu bununu bwandi, lwitabijo lwandi lusa kumuludika mu bitatyi bya kasekuseku mu mānga ya bantu bandi. Kadi ino ngikadila isa kumukwasha kitatyi kyasa kulonga kilubo kikatampe. Aye mwine wādi ani? Ne i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku lwitabijo lwandi?

Mu nsekununi ya mu Bible kemutelelwepo dijina dya uno mwana, ino tuyukile aye mwine wādi ani. I Midiamu, mwana mukulu wa ba Amalama ne Yokebedi, bapika Bahebelu bādi mu ntanda ya Edipito. (Umbadilo 26:59) Nkasandi mwana wa lukeke ye wāinikilwe mwenda mafuku bu Mosesa. Alone, tutwa uno mwana wa lukeke, wādi na myaka isatu mu kine kitatyi’kya. Ino nansha byoketuyukilepo biyampe myaka ya Midiamu, bimweka bu byendele’mo tulange amba wādi na myaka munshi mwa dikumi.

Midiamu wātamine mu bitatyi bya makambakano. Bene Edipito byobādi bamona bantu babo, Bahebelu, bu kyaka kikatampe, bebāmunine bupika ne kwibasusula. Bano bapika pa kwenda benda kwivudija, bene Edipito bākwatwa moyo, bāingidija manwa makwabo mabi bininge. Felo wāleta musoñanya’mba bana bonso bana-balume ba Bahebelu bepaibwe pa kubutulwa. Padi Midiamu wāivwene myanda ya lwitabijo lwa Shipala ne Pua, bimbutuja bibidi, kebyālēmekelepo uno musoñanya.—Divilu 1:8-22.

Kadi Midiamu wāmwene ne lwitabijo lwa bambutwile bandi. Uno mwana wa busatu muyampe pa kupwa kubutulwa, ba Amalama ne Yokebedi bākamufya aye ukidi’tu na myeji isatu. Moyo wa kutyina lubila lwa mulopwe kewēbalengejepo baleke wabo mwana epaibwe. (Bahebelu 11:23) Kufya mwana kewādipo mwanda upēla, ino ne kwija mpika bāikala na butyibi bukomo bwa kukwata. Yokebedi wadi ufwaninwe kufya mwana ne kumushiya pantu pakokeja kumumona muntu, muntu wādi ukokeja kumukinga ne kumulela. Mona’po bidi mu ñeni uno inabana ulombela bininge paluka kisaku kya mabungu, ushinga’mo kabudimbo ne bubanda kutyina mwa katwela mema, kupwa washiye wandi mwana wasenswe mu Munonga wa Nile! Padi i aye wāsapwidile Midiamu ashale’ko, atale bisa kulongeka.—Divilu 2:1-4.

Midiamu wāshala’ko utengele. Kyaba kityetye pa kupita’po, wāmone bantu bamo bāya. Kibumbo kya bana-bakaji kibafwena. I bene Edipito ba bulēme. I mwanā Felo mwana-mukaji ne bengidi bandi bana-bakaji, baiya koya ku Nile. Padi Midiamu wazakala. Le aye ubwanya kusomonwa kulanga’mba mwanā Felo mwana-mukaji ukatyumuna musoñanya wa mulopwe ne kukimba kukinga uno mwana wa lukeke Muhebelu? Na bubine, Midiamu kātuninyepo kulombela bininge mu bino bitatyi.

Mwanā Felo mwana-mukaji wabadikila kumona kisaku mu mabungu. Watume umpika wandi mwana-mukaji akamuselele’kyo. Nsekununi inena pangala pa uno mwanā mulopwe amba: “Aye pa kupūtula’kyo, wamona’mo mwana, kadi mwana wadi udila.” Ne kwija mpika wayuka byalongekele amba: Inabana umo Muhebelu wadi ukimba kupandija wandi mwana. Ino pa kumona uno mwana muyampe, mwanā Felo mwana-mukaji wamukwatyilwa lusa. (Divilu 2:5, 6) Midiamu byatele’ko mutyima bininge, wayuka mweivwanina uno mwana-mukaji kupityila ku mumwekelo wandi wa mpala. Midiamu wayuka’mba kitatyi kyandi kibabwana, kya kulombola lwitabijo lwandi mudi Yehova. Na bukankamane, wafwena mwanā Felo ne balunda nandi.

Ketuyukilepo byādi bikokeja kufikila nkasampe umpika Muhebelu shi wasomonwa kufwena muntu wa mu kisaka kya bulopwe ne kwisamba nandi. Ino Midiamu waipangula mwanā mulopwe amba: “Lelo ñende nkakwityile mwana-mukaji wamisha wa ku Bahebelu aye akwamishishe uno mwana.” Kino i kipangujo kya ñeni kyawaipangula. Mwanā Felo mwana-mukaji uyukile amba kabwanyapo kwamusha mwana. Padi walanga’mba bikekala bya tunangu mwana amushibwe na muntu umo wa ku bantu babo; ebiya mwenda mafuku kamuselela ku yandi njibo bu wandi mwana wa bulelwa, kumulela ne kumufundija. Mutyima wa Midiamu keutuninyepo kusangala palondolola mwanā mulopwe amba: “Enda.”—Divilu 2:7, 8.

Midiamu waenda lubila ku njibo kudi bambutwile bandi bazumbija mutyima. Fwatakanya’po binenwa bya nsangaji bitamba mu kyakanwa kyandi pasapwila inandi uno mwanda. Padi Yokebedi wajingulula’mba i Yehova ōlola bintu, waenda na Midiamu kudi mwanā Felo mwana-mukaji. Padi Yokebedi walonga bukomo bwa kufya nsangaji yadi nayo kitatyi kya munena mwanā mulopwe amba: “Sela uno mwana uñamishishe’ye, nsa kukufuta.”—Divilu 2:9.

Mu dine difuku’dya, Midiamu wāyukile myanda mivule itala Yehova Leza wandi. Wāyukile amba utele bantu bandi mutyima ne amba wivwananga milombelo yabo. Kadi wāyukile amba ke enkapo batame nansha bana-balume bafwaninwe kwikala na bukankamane ne lwitabijo. Yehova wivwananga bengidi bandi bonso ba kikōkeji. (Ñimbo ya Mitōto 65:2) Batwe bonso dyalelo, bankasampe ne batame, bana-balume ne bana-bakaji, tufwaninwe kuvuluka kino mu bino bitatyi bya makambakano.

Yokebedi waāmishe ne kulela mwana. Tudi padi na bubinga bwa kulangila’mba, Midiamu wāsenswe mwanabo bininge waākweshe apande. Padi wāmukweshe ayuke kunena, kadi wāsangala bininge kitatyi kyaātelele musunsa mubajinji dijina dya Leza, Yehova. Mwana paātamine, kitatyi kyābwene kya aye kwenda kwa mwanā Felo mwana-mukaji. (Divilu 2:10) Mobimwekela kisaka kyonso kyādi na bulanda. Bine, Midiamu wādi na kipyupyu kya kumona mwadi mwa kumwityila mwanabo pa kutama, mwine obāinikile bu Mosesa kudi mwanā Felo mwana-mukaji! Le pa kutamina mu kisaka kya bulopwe kya Edipito, wādi wa kusanswa Yehova nyeke?

Mwenda mafuku, wātana malondololo. Mutyima wa Midiamu wētembele pa kumona nkasandi ke mutame wātonga kwingidila Leza pa kyaba kya kumwena mu mikenga yonso yobāmupele mu njibo ya mulopwe Felo! Mosesa pa kubwanya myaka 40, wālwila bantu bandi. Wāipaya mwine Edipito wādi ususula umpika Muhebelu. Pa kwikala mu kyaka kya kwipaibwa, Mosesa wānyema mu Edipito.—Divilu 2:11-15; Bilongwa 7:23-29; Bahebelu 11:24-26.

Mu myaka makumi aná yālondele’po, Midiamu kākidipo kadi wivwana myanda ya mwanabo wādi kashikete kulampe ku Midyana, ulama mikōko. (Divilu 3:1; Bilongwa 7:29, 30) Midiamu pa kūminina kufika ne ku bununu, wāmwene masusu a bantu bandi enda abipila’ko.

Midiamu wādi padi na myaka 80 ne kupita pājokele Mosesa, mutumwe na Leza mwanda wa kunyongolola bantu bandi. Alone wādi wa kunenena Mosesa, bano banababo na Midiamu bonso babidi bāenda kudi Felo kukamunena aleke bantu ba Leza bende. Padi wālongele bukomo bwa kwibakwatakanya ne kwibakankamika pāpelele Felo kwibateja, ne kitatyi kyobādi bajokela’ko kyaba ne kyaba pāletele Yehova mpupo dikumi mwanda wa kudyumuna bene Edipito. Ku mfulo, pa kipupo kya mfulo, kya kwipaibwa kwa bana bonso babedi bana-balume ba Edipito, kitatyi kyābwana kya Divilu dikatampe dya Isalela! Fwatakanya’po bidi Midiamu ukwasha bantu babo aye mukōke koku Mosesa wibendeja.—Divilu 4:14-16, 27-31; 7:1–12:51.

Mwenda mafuku, pātyinibwe Isalela, koku Dijiba Dityila koku nako kibumbo kya bulwi kya bene Edipito, Midiamu wāmwene mwanabo Mosesa wimene ku meso a dijiba utulwile mukombo wandi. Dijiba dyākalañana! Paādi wabukija bantu mu kyalo kya Dijiba, lwitabijo lwa Midiamu mudi Yehova kelwābudilwepo kuningila’ko. Wāingidila Leza mwine ubwanya kulonga kintu kyo-kyonso, ne kufikidija mpango yo-yonso!—Divilu 14:1-31.

Kupwa, bene Isalela pa kupwa kwabuka biyampe, dijiba dyāpūta Felo ne kibumbo kyandi kya bulwi, Midiamu wāmona’mba Yehova i mukomo kutabuka kibumbo kyo-kyonso kya bulwi kya bukomo pano pa ntanda. Kino kyālengeja bantu bembile Yehova lwimbo. Midiamu nandi wānena bana-bakaji bembe nandi bino binenwa’mba: “Imbilai Yehova, mwanda wezunzula peulu bininge. Kabalwe ne mwine utentamine’po webela mu dijiba.”—Divilu 15:20, 21; Ñimbo ya Mitōto 136:15.

Kino kyādi kitatyi kilumbuluke mu būmi bwa Midiamu, kitatyi kyakādipo wa kwilwa nansha dimo. I pa uno mwanda pobatelela Midiamu mu Bible bu mupolofeto mukaji. Midiamu i mwana-mukaji mubajinji kutelwa mu Bible bu mupolofeto mukaji. Midiamu ubadilwa mu bana-bakaji batyetye bāingidile Yehova mu uno muswelo wa pa bula.—Batyibi 4:4; 2 Balopwe 22:14; Isaya 8:3; Luka 2:36.

Mu uno muswelo, Bible wituvuluja’mba Yehova witutalanga ne amba usakanga kwitwesela pa bukomo butyetye botulonga, pa kitūkijetyima kyetu, ne pa kusaka kotusaka kumutendela. Twikale bankasampe nansha banunu, bana-balume nansha bana-bakaji, batwe bonso tubwanya kulombola lwitabijo mudi Yehova. Luno lwitabijo lumusangajanga; kakelwilwapo, kadi i musangale kwitupadila’lo mpalo. (Bahebelu 6:10; 11:6) Bine, buno i bubinga bwendele’mo bwa kwiwila lwitabijo lwa Midiamu!

Madyese ne kutumba bilenga dyese ne byaka. Kitatyi kyobānyongolwele Isalela mu bupika, padi Midiamu wādi mwana-mukaji mutumbe bininge mu muzo. Le wāshilwile kwitatula nansha kwilangila? (Nkindi 16:18) Bine, mu kitatyi kampanda.

Myeji mityetye pa kupwa’tu kwa Divilu, Mosesa wātundaile kibumbo kya bantu bātambile kulampe—i Yefelo wandi muko, wāile na mukaja Mosesa, Zipola, ne babo bana babidi. Mosesa wāmusongele paādi mu Midyana mu bula bwa myaka 40. Zipola wāendele wākajokele bidi ku kyabo kisaka mu Midyana, padi mwanda wa kukebapempula, ino pano shandi wāiya kumutūla mu nkambi ya bene Isalela. (Divilu 18:1-5) Fwatakanya’po bidi nsangaji yāivwene bantu ba Mosesa! Padi bamo mu bukata mwabo bādi na kipyupyu kya kumona mukaja muntu obātongele kudi Leza bu wa kwibatambija mu Edipito.

Le Midiamu nandi wāsangele? Padi ku ngalwilo. Ino bimweka’mba wāikele na mitatulo mwenda mafuku. Padi wāmwene amba wāikala mu kyaka, na kulanga’mba Zipola ukamuyata kyaba kya bu mwana mukaji mutumbe bininge mu muzo. Nansha shi byādi namani, ba Midiamu ne Alone bāshilwile kunena bintu bibi. Kadi monka mobikadilanga, kepejije bino binenwa bibi byabipila’ko. Dibajinji bādi banena’byo pa mwanda wa Zipola; betompwela’mba ke mwinepo Isalela ino mwine Kusha. * Inoko ne kwija mpika bashilula kwitompwela ne pa mwanda wa Mosesa. Ba Midiamu ne Alone bānena’mba: “Lelo Yehova wisambilanga enka kudi Mosesa kete? Lelo kesambilangapo ne kudi batwe?”—Umbadilo 12:1, 2.

Tumona mu binenwa byabo amba, ba Midiamu ne Alone bāikele na ngikadila ileta kyaka. Byokēbadipo basangedile muswelo obādi bengidija Mosesa kudi Yehova, bāsakile lupusa ne ntumbo ya abo bene. Le i pa mwanda wa Mosesa wāingidije lupusa lwandi bibi ne kukimba na mitatulo ntumbo ya aye mwine? Shako wadi na bilubo, inoko kādipo na mitatulo ne kwilangila. Bilembwa bya ku bukomo bwa mushipiditu binena’mba: “Ino Mosesa wadi muntu mwityepeje kutabuka bantu bonso ba pano pa ntanda.” Na bubine, ba Midiamu ne Alone kebādipo na bubinga, kadi bādi mu kyaka. Nsekununi inena’mba, “Yehova wadi wivwene.”—Umbadilo 12:2, 3.

Ponkapo Yehova wāityija bano bana na bana basatu ku pema wa kubungakena’ko. Kwine’kwa, dilenga dya dikumbi dilenga moyo dyelekeja kwikala’po kwa Yehova, dyātūka, dyāimana dya pa kibelo. Kupwa Yehova wēsamba. Wāfunina ba Midiamu ne Alone, wēbavuluja kipwano kya pa bula kyaādi upwene na Mosesa ne kukulupila kwaādi umukulupile bininge. Yehova wēbepangula’mba, “penepa, mwanda waka kemwatyininepo kunenena Mosesa mwingidi wami bibi?” Ba Midiamu ne Alonge kebābudilwepo kuzakala. Yehova wāmwene amba byobābudilwe kulēmeka Mosesa i aye obābudilwe kulēmeka.—Umbadilo 12:4-8.

Bimweka’mba i Midiamu wāshilwile uno mwanda, wālengeja nkasandi ekupe kwadi mwanda wa kunenena bukwe bwabo bibi. Kino kishintulula kine kyobāpedile Midiamu mfuto. Yehova wāmukupila, wābela makopo. Ino misongo ilenga nzuba yāmushiya na lukoba ‘lutōka tō pamo bwa mashika mekwate.’ Ponkapo Alone wētyepeja ku meso a Mosesa, wamuzenza amusengele, amba “tubalonga bya bulembakane pa byotwalonga’bi.” Mosesa byaādi muntu mwityepeje, wādidila Yehova amba: “Yō, a Leza nakwisāshila mundape!” (Umbadilo 12:9-13) Bulanda bwa bano bantu babidi bwalombwele amba bādi basenswe kaka wabo bininge, nansha byaādi na bilubo.

Yehova wāmufwidile lusa. Wābelwile Midiamu mwine wālombwele kwisāsa. Inoko wāsoñenye bamutūle kufula mafuku asamba-abidi panja pa nkambi ya Isalela. Kukōkela ku uno musoñanya kwādi kwa kufwija Midiamu bumvu bininge, ke-pantu wādi wa kutamba mu nkambi pa mwanda wa kubulwa kwitabijibwa na Leza. Ino lwitabijo lwandi lwāmupandija. Padi wādi uyukile mu mutyima wandi amba Shandi, Yehova, i moloke ne amba wādi umupa mfuto na buswe. Ebiya wālonga byobāmusoñenye kulonga. Mafuku asamba-abidi a kutūlwa kufula apwa, nkambi papo ilaije. Kupwa Midiamu wālombola monka lwitabijo, wāitabija na kwityepeja ‘bamujokeje’ mu nkambi.—Umbadilo 12:14, 15.

Yehova ulemununanga boba basenswe. (Bahebelu 12:5, 6) Wādi usenswe Midiamu bininge, wāmulemununa pa mwanda wa mitatulo yandi. Kulemununwa kwāmusense, inoko kwāmupandije. Byawāitabije kulembununwa na lwitabijo, Leza wāmwitabije monka. Wāikele’ko mūmi kufika’nka ne dya ku mfulo kwa bitatyi byādi Isalela mu ntanda mutuputupu. Paāfwile ku Kadesha mu ntanda mutuputupu ya Zine, wādi padi na kintu kya myaka 130. * (Umbadilo 20:1) Myaka tutwa na tutwa pa kupita’po, Yehova wāesela Midiamu pangala pa mwingilo wandi wa na lwitabijo. Wāvuluja bantu bandi kupityila kudi mupolofeto Mika amba: “Nakukūdile mu njibo ya bupika; natuma ku meso obe Mosesa, Alone, ne Midiamu.”—Mika 6:4.

Tubwanya kuboila ñeni mivule ku būmi bwa Midiamu. Tufwaninwe kukinga boba kebadipo na wa kwibakinga ne kwisamba na bukankamane pa kyokya kyoloke, na mwawālongēle paādi mwanuke. (Yakoba 1:27) Pamo bwa aye, tufwaninwe kusapwila bakwetu na nsangaji musapu utamba kudi Leza. (Bene Loma 10:15) Pamo bwa aye, tufwaninwe kupela kwikala na mukao ne bululu. (Nkindi 14:30) Kadi pamo bwa aye, tufwaninwe kwitabija na kwityepeja kulemununwa na Yehova. (Bahebelu 12:5) Shi tulonge namino, tukeula lwitabijo lwa Midiamu bya binebine.