Kīshi pa kutumbuka biyampe, kukila, ne kuyuka bintu bidi pa kifuko pokidi, kifwaninwe kwipampula. Kimfwa, maantene a butyafu a kīshi atyepejanga bukomo bwa kwenda, kwisamba ne kulula luvumba. Alexander Hackmann mwifundi wa banyema unena’mba, “kukatanapo nansha dimo kīshi na butyafu. Kiyukile mwa kwikingila mu bifuko bya butyafu.”

 Languluka’po bidi: Hackmann ne balunda nandi befundile bwino bwingidija kansuma-mindu (Camponotus rufifemur) pa kupampula maantene ako. Bamwene amba kano kakīshi katalulanga butyafu bwishileshile budi ku maantene na kukonya mukonzo pamo bwa penshi, kupwa kapityija’mo maantene. Kudi myoya italulanga butyafu bukatampe. Butyafu butyebutye butalulwanga na myoya mityetye idi pamo bwa kakisakulo, kadi idi na mpatakanya ya bukata bumo na myoya ya ku maantene a kīshi. Kupwa butyafu butyetye bininge—butyetye pamo bwa nywene ya muntu, butalulwanga na myoya mityemitye idi pamo bwa kaboloso.

 Tala kansuma-mindu kapampula maantene ako

 Hackmann ne kyandi kisumpi bamwene amba bwino bwingidija kino kīshi pa kupampula maantene bubwanya kwingidijibwa mu tyapu. Kimfwa, buno bwino bumo bonka bubwanya kukwasha pa kulama tubingidilwa twa nshinga ya mudilo tutōka kitatyi kyobetupunga, twine tubwanya koneka nansha ke na tubutyafu tutyetutye.

 Le ulanga’po namani: Le bukomo bwa kansuma-mindu bwa kupampula maantene bweikadile’ko’ni nansha kudi wibulongele?