1, 2. Le i bintu’ka bijimijanga bisaka dyalelo, ne kino kituteñanga namani?

 MWANA wajimija nansha kutyumuna kipopi penepa washilula kudila bya lusa. Madilo andi aleta’tu ne bulanda. Ino, mbutwile pa kupwa kumutanina’kyo nansha kwikilongolola, leka, mwana byasangala’bi! Mbutwile kamwenepo amba kulongolola nansha kutana kipopi i mwanda mukomo. Ino mwana wasangala bininge ne kutulumuka. Kyokya kyadi kimweka bu kijimine lonso kibasokolwa.

² Yehova, Mbutwile utabukile bonso, udi na bukomo bwa kulongolola byobya bimona bana bandi ba pano pa ntanda amba kebibwanikapo. Shako ketwisambilangapo pa kipopi. Mu bino “bitatyi bya makambakano bikomo ne mwa kulongela,” tujimijanga bintu bya bulēme mpata. (2 Temote 3:1-5) Bintu bivule bimwene bantu bu bya mvubu bidi mu kyaka—njibo, bituntwa, kaji, enka ne bukomo bwa ngitu. Tubwanya’ka ne kujingwa mutyima potumona koneka kwa bintu bitujokolokele, kimfwa bipangwa byūmi byenda bikubijibwa. Inoko, kekudipo kintu kisansa bininge na kufwilwa muntu otusenswe. Milangwe ya bushiyena ne ya kubulwa kya kulonga ibwanya kwitulēmenena.—2 Samwele 18:33.

3. I mwanda’ka usenga ulombwelwe mu Bilongwa 3:21, ne Yehova ukafikidija’o namani?

³ Kuyuka’mba Yehova udi na bukomo bwa kujokeja bintu kwitusenga bine! Monka motusa kwikimwena, kudi bintu bivule Leza byabwanya ne byasa kujokejeja bana bandi ba pano panshi. Ino, Bible witulombola amba “kujokejibwa kwa bintu byonso” yo mpango idi na Yehova. (Bilongwa 3:21) Pa kujokeja’byo, Yehova usa kwingidija Bulopwe bwa Meshiasa,  buludikwa na Yesu Kidishitu, wandi Mwana. Bukamoni bulombola’mba buno Bulopwe i bushilule kuludika mūlu tamba mu 1914. a (Mateo 24:3-14) Le i bika byobukalongolola? Twisambilei bidi pa bilongwa bimo bikatakata bya Yehova bya kulongolola. Kimo bidi, tubwanya kwikimona kala. Bikwabo tukebimona kumeso mu ludingo lukatampe.

4, 5. Le i bika byāfikīle bantu ba Leza mu 607 K.K.K., ne Yehova wēbalaile bika?

⁴ Kintu kimo bidi kijokeje kala Yehova i mutōtelo utōka. Pa kwimvwanija mokishintulwila, tubandaulei mu kīpi mānga itala bulopwe bwa Yuda. Kwiibandaula kuketukwasha tujingulule mwingidila bukomo bwa Yehova bwa kujokeja bintu.—Bene Loma 15:4.

⁵ Langa’po bidi mwēimvwanine Bayuda ba kikōkeji pāponene Yelusalema mu 607 K.K.K. Kibundi kyabo kiswedibwe kyāponene ne mpembwe yakyo mine. Kibi mpata i kutūtwa kwa tempelo mitumbe yāubakile Solomone, kitako kine kya mutōtelo utōka wa Yehova ntanda yonso. (Ñimbo ya Mitōto 79:1) Boba bāpandile bāselēlwe bu misungi ku Babiloni, ntanda yabo yāsalwa ke mwikele banyema ba ntanda. (Yelemia 9:11) Mungya mumweno wa bantu byāmwekele bu pano kubapu. (Ñimbo ya Mitōto 137:1) Ino Yehova mwine wālaile kuno konakanibwa, wālaile kadi ne kitatyi kya kujokejibwa.

6-8. (a) I mwanda’ka wisambīlwe’po mpata mu bilembwa bya bapolofeto Bahebelu, ne wāfikidile dibajinji namani? (b) Ne dyalelo, bantu ba Leza i bemwene namani kufikidila kwa bupolofeto butala pa kujokejibwa kuvule?

⁶ Na bubine, kujokejibwa i kwisambilwe’po mpata mu bilembwa  bya bapolofeto Bahebelu. b Yehova wālaile kupityila ku bano bapolofeto amba ntanda ikajokejibwa ne kwikalwa na bavule, ikekala na bumeni, ukeikinga ku banyama ba budyani ne ku balwana. Wēitela ne bu paladisa ya binebine! (Isaya 65:25; Ezekyele 34:25; 36:35) Ne kadi, mutōtelo utōka wādi wa kushimikululwa, kadi tempelo nayo kūbakululwa. (Mika 4:1-5) Buno bupolofeto bwāpele Bayuda ba misungi lukulupilo ne kwibakwasha bōminine myaka 70 ya bupika mu Babiloni.

⁷ Mfulo mfulō, kujokejibwa kwāfika. Bayuda pa kulekelelwa na Babiloni, bājokela ku Yelusalema ne kūbakulula’ko tempelo ya Yehova. (Ezela 1:1, 2) Abo pa kulamata ku mutōtelo utōka, Yehova wēbesela ne kwikadija ntanda yabo na bumeni ne ntundubuko. Wēbakingile ku balwana nabo ne banyema ba budyani bādi bevudija mu masala’mwa. Bine, bāsangedile’po kashā bukomo bwa Yehova bwa kujokeja bintu! Ino bino binkumenkume i ntompejo’tu ya kufikidila kwa bupolofeto butala pa kujokejibwa kwa bintu. Kufikidila kukatampe kwādi kukīya mu kitatyi kya “ku mfulo ya mafuku,” ke kino kyetu kadi, kibikikilwe Mpyana wa Mulopwe Davida wālailwe tamba kala.—Isaya 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Kupwa’tu kwa Yesu kushikata pa lupona momwa mūlu mu 1914, watele mutyima ku bisakibwa bya ku mushipiditu bya bantu ba Leza ba kikōkeji pano panshi. Monka mwānyongolwedilwe Bayuda bādi basheleshele’ko mu Babiloni mu 537 K.K.K. na Kilusa mushindañani mwine Peleshia, Yesu nandi i munyongolole Bayuda ba ku mushipiditu basheleshele’ko—balondi balonda mu mayo andi—mu lupusa lwa “Babiloni Mukatampe,” umbikalo wa ntanda yonso wa mutōtelo wa bubela. (Kusokwelwa 18:1-5; Bene Loma 2:29) Mutōtelo utōka i mujokejibwe pa kifuko kyao mu būmi bwa bene Kidishitu ba bine tamba mu 1919 ne kwenda kumeso. (Malaki 3:1-5) Tamba pene’pa, bantu ba Yehova bamutōtanga mu tempelo ya ku mushipiditu mitōkejibwe—mpangiko ya Leza itala mutōtelo utōka. Mwanda waka kino kidi na kamweno kotudi dyalelo?

9. Bitatyi bya batumibwa pa kupita, bipwilo bya kine Kidishitu i bitweje bika mu mutōtelo wa Leza, ino Yehova i mulonge’po namani?

⁹ Tutale mwilondela mānga. Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bāeselwe mpata na Leza. Inoko Yesu ne batumibwa bandi bālaile amba mutōtelo wa bine ukasubijibwa ne kujimina. (Mateo 13:24-30; Bilongwa 20:29, 30) Bitatyi bya batumibwa pa kupita, akwa kubūka kine Kidishitu. Bakulu bakyo bāsela bufundiji ne bisela bya Bajentaila. Bāfutulwije Leza bya mwiko, ke bamutela bu i kayukibwa udi mu Busatu busantu kebwimvwanibwa, ne kufundija bantu kusaba mpekato ku bamumpe ne kulombela Madia ne “basantu” palapala pa kyaba kya kulombela kudi Yehova. Penepo le Yehova i mulonge bika kupwa kwa myaka ya dino disubi? I mujokeje mutōtelo utōka mu ino ntanda mikolwe lufundijo lwa bubela ne miyule bilongwa bipela Leza! Ne kwela’mo kepo mpika, tubwanya kunena amba kuno kujokejibwa i mwanda wa mvubu mpata mu myanda ilongekele mu kino kyetu kitatyi.

10, 11. (a) I bintu’ka bibidi bibadilwa mu paladisa wa ku mushipiditu, ne bikutala nobe namani? (b) I bantu’ka babungila Yehova mu paladisa wa ku mushipiditu, ne bakekala na dyese dya kwimwena bika?

¹⁰ Bene Kidishitu ba bine dyalelo badi mu paladisa ya ku mushipiditu, mine yendanga ilumbulukila’ko ne kubaila’ko. I bika bibadilwa mu uno paladisa? Dibajinji i bintu bibidi. Kibajinji mudi mutōtelo utōka wa Leza wa bine, Yehova. I mwitwesele na kwitupa mutōtelo wampikwa’mo bubela nansha myanda minyengakane. Witupanga bidibwa bya ku mushipiditu, bitukwasha twifunde kuyuka Tata wetu wa mūlu, kumusangaja ne kumufwena. (Yoano 4:24) Kya bubidi kibadilwa’mo i bantu. Enka mwālaile’kyo Isaya, “mu mafuku a kumfulo’kwa,” Yehova i mufundije batōtyi bandi būmi bwa ndoe. I mufundule mavita motudi. Nansha byotudi bampikwa kubwaninina, witukwashanga tuvwale “bumuntu bupya.” Weselanga bukomo bwetu na kwitupa wandi mushipiditu ujila amba upe  bipa byao motudi. (Bene Efisesa 4:22-24; Bene Ngalatea 5:22, 23) Shi wingidile pamo na mushipiditu wa Leza, nankyo ubaikala bine mu uno paladisa wa ku mushipiditu.

¹¹ Yehova i mubungile mu uno paladisa bantu basenswe—bantu bamusenswe, basenswe ndoe, ne “bayukile amba kudi byobasakilwa ku mushipiditu.” (Mateo 5:3) Bano bo bantu bakekala na dyese dya kwimwena kujokejibwa kukatampe kadi kutulumukwa—kwa bantu ne kwa ntanda yonso mituntulu.

12, 13. (a) Mwanda waka tunena’mba bupolofeto bwa kujokejibwa budi ne na kufikidila kukwabo? (b) Le i mpango’ka ya Yehova itala ntanda yaālombwele mu Edena, ne mwanda waka itupa lukulupilo?

¹² Bupolofeto buvule bwa kujokejibwa kwa ku mushipiditu budi ne myanda mikwabo. Kimfwa, Isaya wālembele kitatyi kikabelulwa babela, batumama, bampofu ne ba bitwi ne amba lufu lukaminininwa kubyu nyeke ne nyeke. (Isaya 25:8; 35:1-7) Ino milao keyāfikidilepo buntu-ntala mu Isalela wa kala. Nansha byotumona dyalelo kufikidila kwa ku mushipiditu kwa ino milao, tudi na bubinga bwa kukulupidila amba kumeso’ku, ikafikidilanga buntu-ntala, kadi ntanda yonso. Mwanda waka?

¹³ Mu Edena, Yehova wālombwele patōka mpango yandi itala ntanda amba: Ifwaninwe kwikalwa na kisaka kya bantu kidi na nsangaji, kikomo ne kikutyile umbumo. Ba mwana-mulume ne mwana-mukaji badi bafwaninwe kulama ntanda ne byonso bidi’po, enka ne byalamuka umbuo onso ke paladisa. (Ngalwilo 1:28) I bishile kulampe na mwikadile bintu pa ntanda dyalelo. Ino kulupila amba, mpango ya Yehova keikalakanibwangapo. (Isaya 55:10, 11) Yesu, Meshiasa Mulopwe utongelwe na Yehova, usa kuleta ino Paladisa ntanda yonso.—Luka 23:43.

14, 15. (a) Le Yehova ukalonga namani “bintu byonso [bikale] ke bipya”? (b) Le būmi bukekala namani mu Paladisa, ne i kika kyowasangela mpata?

¹⁴ Fwatakanya kitatyi kikekala ntanda yonso ke Paladisa!  Yehova unena pa kitatyi’kya amba: “Talai! Nalonga bintu byonso ke bipya.” (Kusokwelwa 21:5) Le ko kunena namani? Shi Yehova wapu kwingidija bukomo bwandi na konakanya ino ngikadilo imbi ya bintu minunu, kukashala’nka “madiulu mapya ne ntanda mipya.” Ko kunena’mba buludiki bupya bwa mūlu bukaludika kisaka kipya kya bantu pano panshi baswele Yehova ne balonga kiswa-mutyima kyandi. (2 Petelo 3:13) Satana ne bandemona bandi bakekala mu ngikadilo ya kubulwa bukomo. (Kusokwelwa 20:3) Kupwa kwa myaka mivule, uno o ukekala musunsa umbajinji wa bantu kubulwa kuludikwa na disubi, mushikwa ne bibi bine. Bine kukekala kusengwa kekuneneka.

¹⁵ Ebiya, tukabwanya kulama uno umbuo mulumbuluke monka mowādi unenenwe kulongelwa. Ntanda idi na bukomo bwa kwijokela ayo mine. Majiba ne minonga ikokeja kwitōkeja ayo mine shi bine biyona bibatalulwa’ko; bilonda bitapilwe ntanda bibwanya kukoma shi mavita keakidi’ko. Bine kikekala kya nsangaji kwingidila pamo na umbuo, ne kwiukwasha wijokeje ne kwikala bwa budimi buyampe, bwa Edena keidi mfulo idi’mo bintu kebibadika! Pa kyaba kya kukubija banyema ne mityi, bantu bakekala mu ndoe na bipangwa byonso bya pa ntanda. Nansha ke bana batyetye kebakatyinapo banyema ba ntanda.—Isaya 9:6, 7; 11:1-9.

16. I kujokejibwa’ka kukatenga būmi bwa muntu ense wa kikōkeji mu Paladisa?

¹⁶ Kadi tukemwena kujokejibwa kwa būmi bwa bantu. Amakedona pa kupita, boba bakapanda bakemwena bantu bondapwe ntanda yonso. Yesu, enka mwaālongele paādi pano panshi, ukengidija bukomo bumupele Leza mwanda wa kujokeja meso ku bampofu, matwi ku ba bitwi, ne ngitu mibwane ku balemane. (Mateo 15:30) Banunu bakasangala pa kwikala na bukomo, būmi, ne mukanka wa ku busongwalume. (Yoba 33:25) Mikonye ya bununu ikajimankana, Maulu ne maboko akakomejibwa, ne bidyoma bine ke bipēla na bukomo bungi. Bantu bonso ba kikōkeji bakeimvwana mu ngitu amba lupusa  lwa bubi ne kubulwa kubwaninina byobi byenda bipwa, pwē. Langa motukafwijija’ko Yehova Leza pa bukomo bwandi bwa kujokeja bintu! Tutalei pano kipindi kimo kisangaja kya mu kino kitatyi kya kujokejibwa.

17, 18. (a) Mwanda waka Yesu wātopekele Basadusea? (b) I bika byālengeje Ediya alombe Yehova alonge kingelengele kya lusangukilo?

¹⁷ Mu myaka katwa kabajinji K.K., bendeji bamo ba bipwilo, betwa bu Basadusea, kebādipo bakulupile mu lusangukilo. Yesu wēbatopekele amba: “Mubetupe’byo mwanda kemuyukilepo ne Bisonekwa ne bukomo bwa Leza bwine.” (Mateo 22:29) I amo, Bisonekwa binena amba Yehova udi na bukomo bwa kulonga namino. Namani?

¹⁸ Vuluka byālongekele mu mafuku a Ediya. Wa kishala umo wādi uselele mu maboko umbidi mufwe wa wandi mwana. Mwana i mufwe. Mupolofeto Ediya, wādi ufikīle kwa uno wa kishala, ye uno wātengelwe. Wāpandije dibajinji uno mwana ku kipupo kya nzala. Ediya ye uno wādi ke mupwane ne na uno mwana. Inamwana mutyima munda mumutumbuke. Pa uno mwana ye paādi uvulukila mulumyandi ufwile. Padi wādi ukulupile amba uno mwana ye ukamulama mu bununu bwandi. Pa kuvutakanibwa milangwe, wa kishala wālangile amba i mfuto yobamupa pa bubi bwandi bwa kala. Ediya wākomenwe kutala bitupu mwanda’wa. Ko kuyata ngitu mifwe’ya mu kyadi kya inamwana, wakanda nayo mu kyumba, kalombe Yehova Leza ajokeje būmi bwa mwana’wa.—1 Balopwe 17:8-21.

19, 20. (a) Le Abalahama wālombwele namani amba udi na lwitabijo mu bukomo bwa Yehova bwa kujokeja bintu, ne mwanda waka wādi na bubinga? (b) Le Yehova wāesele namani lwitabijo lwa Ediya?

¹⁹ Ediya ke umbajinjipo kukulupila mu lusangukilo. Myaka tutwa kunyuma, Abalahama wādi ukulupile amba Yehova udi na bukomo bwa kujokeja bintu—ne wādi na bubinga bwa kukulupidila. Tala, Abalahama paādi na myaka 100 Sala papo  na myaka 90, Yehova wājokeje bukomo bwabo bwa kubutula bokebādipo nabo, na kupa Sala mu kingelengele muswelo wa kwimita mwana. (Ngalwilo 17:17; 21:2, 3) Kupwa, mwana pa kutama, Yehova wānena Abalahama alambule’ye. Abalahama wālombwele lwitabijo, mwanda wāyukile amba Yehova ubwanya kujokejeja Izake būmi. (Bahebelu 11:17-19) Na luno lwitabijo lukatampe namino, i bimvwanike shi Abalahama wāsapwidile bengidi bandi kumeso kwa kukalambula wandi mwana ku lūlu amba, basa kujoka bonso pamo na Izake.—Ngalwilo 22:5.

²⁰ Yehova wāpandije Izake, o mwanda kepāikelepo lusangukilo difuku’dya. Pa Ediya apo, mwana wa wa kishala wādi kadi mufwe kala—ino pādi kepaijije. Yehova wāesele lwitabijo lwa mupolofeto na kusangula mwana! Ediya wāleta mwana ne kutambika’ye inandi, kanena bino binenwa kebidi mwa kwidilwa amba “Tala, obe mwana i mūmi”!—1 Balopwe 17:22-24.

21, 22. (a) Le nsekununi ya lusangukilo idi mu Bisonekwa idi na kitungo’ka? (b) Mu Paladisa, i bantu banga bakasangulwa, ne i ani ukebasangula?

²¹ Uno o musunsa umbajinji mu mānga ya Bible, otwamona Yehova wingidija bukomo bwandi bwa kujokejeja muntu būmi. Mwenda mafuku Yehova wāpele ba Edisha, Yesu, Polo, ne Petelo bukomo bwa kujokeja ku būmi muntu ufwile. Shako boba bāsangwilwe bāfwile monka mwenda mafuku. Nansha nankyo, ino nsekununi ya mu Bible itulombola ntompejo ya bintu bya kutendelwa bīya kumeso.

²² Mu Paladisa, Yesu ukafikidija mwingilo wandi wa bu “lusangukilo ne būmi.” (Yoano 11:25) Ukasangula bantu kebabadika, ne kwibapa mukenga wa kwikala na būmi bwa nyeke mu Paladisa pano pa ntanda. (Yoano 5:28, 29) Fwatakanya’po bidi kwibungila pamo na balunda netu baswe, babutule bafwile tamba kala, kwipamba bīpa, ne kwitundaila na nsangaji! Bantu bonso bakatumbija Yehova pa mwanda wa bukomo bwandi bwa kujokeja bintu.

23. I bukamoni’ka bupityile bonso bwa bukomo bwa Yehova, ne kino kikomeja namani lukulupilo lwetu lwa kumeso?

 ²³ Yehova i mupāne bubinga kebupatanwa bulombola’mba luno lukulupilo i lwa bine. Bukamoni bupityile bonso i bwa kusangula kwaāsangwile Yesu wandi Mwana bu kipangwa kikomo kya ku mushipiditu ne kumutūla ke wa bubidi mūlu ne panshi. Yesu musanguke wāmwekele ku tutwa ne tutwa twa bantu. (1 Bene Kodinda 15:5, 6) Nansha ke ba lupata bene, babwanya kunekenibwa na buno bukamoni. Bine Yehova udi na bukomo bwa kujokeja būmi.

24. Mwanda waka tukokeja kukulupila amba Yehova ukasangula bafwe, ne i lukulupilo’ka lotubwanya netu kusangela?

²⁴ Nansha Yehova byadi na bukomo bwa kujokeja bafwe ku būmi, ino kadi udi ne na mutyima wa kwibasangula. Yoba muntu wa kikōkeji wānene ku bukomo bwa mushipiditu amba Yehova wabilanga kusangula bafwe. (Yoba 14:15) Lelo kino kibulwe’po kukutonona ufwene kudi Leza wetu, uloelelwe kwingidija bukomo bwandi bwa kujokeja bintu na buswe uno muswelo? Ino vuluka’mba, lusangukilo i kipindi’tu kimo kya mu mwingilo wa kujokeja bintu usa kulongeka kumeso. Kitatyi kyonso kyofwena kudi Yehova, sangela nyeke lukulupilo lulumbuluke lwa kukemwena pakalonga Yehova “bintu byonso ke bipya.”—Kusokwelwa 21:5.